مذاکره و رفع تحریم؛ منافع خامنه‌‌ای و حلقه وفادارانش مقابل هم قرار گرفت

فرامرز داور
حساب فارسی «علی خامنه‌‌ای» رهبر جمهوری اسلامی در توییتر با انتشار یک طرح گرافیکی از بخش‌های مختلف سخنرانی اخیرش درباره تحریم‌ها، نوشته است: «کار جریان تحریف، آدرس غلط دادن برای حل مشکل تحریم است.»

این گرافیک نشان داده است که برجسته کردن قسمتی از سخنرانی خامنه‌‌ای که در آن گفته بود: «واقعا اگر بتوانیم تحریم‌ها را رفع کنیم، یک ساعت هم نباید تاخیر کرد» و کمرنگ نشان دادن قسمتی که در آن از خنثی کردن تحریم‌ها گفته بود یا از افزایش تحریم‌ها در دوره «دونالد ترامپ» گلایه کرده، «کار جریان تحریف است.»

عمده روزنامه‌های غیردولتی در ایران بخشی از گفته‌های رهبر جمهوری اسلامی را به عنوان تیتر انتخاب کرده بودند که درباره ضرورت تعجیل در برداشتن تحریم‌ها گفته بود اما روزنامه کیهان که مدیر آن منصوب علی خامنه‌‌ای و از نظر فکری نزدیک به اوست، بخش‌های گلایه آمیز سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی را به عنوان تیتر انتخاب کرده و به ضرورت برداشتن تحریم‌ها اشاره نکرده بود.

بخش تازه و مهم سخنرانی آیت الله خامنه‌‌ای درباره تحریم، اشاره او به ضرورت برداشتن تحریم هاست و قسمت‌های دیگر آن تکرار اظهارات‌‌ خود در ماه‌ها و سال‌های گذشته بود که عمدتا توصیه به «بی‌اثر کردن» تحریمها با تولید داخلی است. گفته‌های تازه او درباره ضرورت برداشتن تحریم‌ها، چراغ سبز و علامتی از آمادگی جمهوری اسلامی به «جو بایدن»، رییس جمهور منتخب آمریکاست که احتمال بازگشت به توافق هسته‌‌ای برجام و رفع دوباره تحریم‌ها را مطرح کرده است.

«حسن روحانی» رییس جمهور و «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، از پیروزی بایدن در انتخابات آشکارا ابراز شادمانی کردند و روحانی حتی تا آنجا پیش رفت که گفت: «دوره تحریم‌ها به سر آمده است.» اما بخش‌های نزدیک‌تر به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که به انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ چشم دوخته‌‌اند، هرگونه تماس دولت روحانی با آمریکا را در مخالفت با نظر رهبر جمهوری اسلامی و حتی «سازش با قاتل» فرمانده کشته‌شده نیروی قدس سپاه یعنی «قاسم سلیمانی» جلوه می‌دهند.

تردیدی نیست که خامنه‌‌ای به رفع تحریم‌ها با هدف کم کردن آتش خشم شهروندان ایرانی تمایل دارد. او به دنبال مهیا کردن شرایطی آرام برای جانشینی است که هر لحظه احتمال دارد زمان آن برسد. تحولی در حد تغییر رهبری، موضوعی است که در فضای متشنج سیاسی، اجتماعی و اقتصادی امروز ایران، ممکن است اثرات غیرقابل پیش‌بینی در پی داشته باشد.

تعجیل رهبر جمهوری اسلامی از این منظر قابل درک است اما همانقدر که او در این زمینه به دنبال استفاده از فرصت است، نیروهای وفادار به او امیدوارند موضوع مذاکره دست‌کم تا مرداد سال آینده و مشخص شدن رییس جمهور بعدی ایران، طول بکشد. روحانی اخیرا گفته است که مخالفانش می‌گویند تا پنج سال دیگر تحریم‌ها می‌تواند ادامه پیدا کند.

اینجا نقطه‌‌ای است که منافع رهبر جمهوری اسلامی و حلقه وفاداران رو به روی هم قرار گرفته است.

آیت الله علی خامنه‌‌ای در تمام دوره سی و یک ساله حکمرانی‌‌اش، به گونه‌‌ای عمل کرده که هیچگاه حلقه اصلی طرفدارانش را از خود ناامید نکند. حتی در زمان مذاکرات اتمی که به دولت روحانی اجازه تماس مستقیم با دولت آمریکا را داد مرتبا درباره نتیجه آن ابراز بدبینی می‌کرد و سرانجام وقتی بر خلاف پیش بینی‌های او مذاکرات به توافقی انجامید که تحریم‌ها را رفع می‌کرد، آن را «ابزار نفوذ» ایالات متحده خواند تا نشان دهد سر صلح با این کشور ندارد. به بیان دیگر آیت الله علی خامنه‌‌ای از اینکه موضعی مصالحه‌جو در برابر آمریکا بگیرد، معذوریت دارد اما این بار او ۸۱ ساله است و فرصت زیادی ندارد.

این بار هم گرچه خامنه‌‌ای علامتی مبنی بر آمادگی جمهوری اسلامی برای رفع تحریم‌ها برای دولت بعدی آمریکا فرستاده است اما با اقدامات بعدی که صرفا معطوف به داخل ایران است -نظیر همین طرح گرافیکی- در پی اطمینان خاطر دادن به همان حلقه وفاداران اصلی است که هرگونه بهبود روابط با آمریکا را خلاف مصالح خود می‌بینند به خصوص اگر این بهبودی به دست رقیب حاصل شود.