محتاطان، بدبینان وشیفتگان روحانی و شرایط مخاطره آمیز ایران

انتخاب حسن روحانی تحلیلگران، ناظران و سیاستمدارانی که تحولات ایران را از نزدیک دنبال می‌کنند به سه دسته تقسیم کرده است: گروه شیفتگان، گروه بدبینان و گروه محتاطان. از میان این دو گروه شیفتگان و بدبینان عملا تصویری از وضعیت ارائه می‌کنند که می تواند در نهایت به ناامیدی و تحلیل نادرست از امکانات و ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه حسن روحانی در پاسخگویی به انتظاراتی که از او می رود منجر شود.

شیفتگان انتخاب روحانی، خود انتخابات را به عنوان یک تحول در نظر می گیرند که غرب و مخالفان جمهوری اسلامی باید نسبت به آن خضوع و فروتنی کنند و قدم هایی را برای پاسخ مثبت به تهران بردارند، پیشنهاد جدید هسته ای به ایران بدهند، طرح مساله حقوق بشر را تا مدتی متوقف کنند و توقعاتی که زمینه ابراز آنها در هشت سال دولت محمود احمدی نژاد نبود را به تعویق بیاندازند.

اما افرادی که انتخاب روحانی را، انتخابی درون حاکمیت ایران می دانند که در نهایت همچنان هر تغییری باید از مسیر تصمیم و رای رهبر جمهوری اسلامی بگذرد با بدبینی به انتخاب روحانی نگاه می کنند. بدبینی از این جهت که اگر چه ماسک رئیس جمهور یا ادبیات و لحنش عوض شده، اما همچنان نه روحانی در جایگاه رئیس جمهور دارای توانایی است که بتواند خیلی از بحران هایی  که جمهوری اسلامی با آن دست به گریبان است را حل کند، نه سابقه روحانی نشان می دهد که او رویکرد پیشروانه و بسیار متفاوتی به جریان حاکم در حکومت ایران در نظر بگیرد.

اما گروه سوم، انتخاب روحانی را توقف یک روند مخرب در عرصه سیاست داخلی و خارجی ایران می دانند. این توقف خودش البته تحول است. اما احتیاط جدی دارند از اینکه بخواهند روحانی را به صورتی تصویر کنند که نیست و یا او را به خاطر کارهایی ستایش کنند که هنوز نکرده است. این گروه حتی افرادی را در بر می گیرد که در به پیروزی رساندن روحانی در انتخابات ۱۴ ژوئن نقش جدی داشتند.

بسیاری از اصلاح طلبان و چهره های دانشگاه های که طی دو هفته گذشته با آنها صحبت کردم، همه در یک جمله مشترک هستند: «از صرف انتخاب روحانی ذوق زده نشوید». اگر چه همین افراد همه خوش بین هستند که روحانی هم اراده و عزم جدی برای تغییر دارد، هم با توجه به اینکه از نظر شخصی بسیار جاه طلب و بسیار خواهان موفق شدن در این پست است، از هوش و سابقه و تجربه خود استفاده خواهد کرد تا تصویر یک رئیس جمهور کاردان و حلال مشکلات را از خود ارائه کند.

افراد مشتاقی  که هیجان زاده از غرب می خواهند به صرف انتخاب روحانی، نگاه دیگری به ایران داشته باشد و یا از آمریکا که پیشنهادجدیدی به ایران ارائه کند، تحریم ها را فریز کند و مقدمات مذاکرات جدی و مستقیم را با تهران فراهم کنند، در مسیری حرکت می کنند که بسیاری از طرفداران دموکراسی و اتفاقا کسانی که خواهان موفقیت روحانی هستند - چه در داخل و چه در خارج از کشور- از آن هراس دارند. چرا که این را پیام غلطی برای تهران می دانند. زیرا باعث می شود که حسن روحانی و دولت آینده اش و افرادی که در جلو بردن سیاست هایش نقش ایفا می کنند را از درک و فهم و فوریت خطرهایی که ایران را تهدید می کند و تلاش جدی که باید به صورت عملی و فشرده با جامعه جهانی و در منطقه از یک سو، و در داخل کشور آغاز کند را کم اهمیت و حتی غیرضروری کند.

مشتاقان فراموش می کنند علیرغم اینکه روحانی یک تغییرجهت محسوس کم سابقه - با توجه به سابقه و تعلقات حزبی تاریخی اش- به سمت اصلاح طلبان و همچنین تحول خواهان در ایران در جریان مبارزات انتخاباتی نشان داد، اما هیچ وقت از کلیات فراتر نرفت. او از ناشناختگی خود در میان مردم بیشترین استفاده را برد و علیرغم علاقه زیادی که در جریان انتخابات وجود داشت تا نام برخی از افرادی که می خواهد در کابینه آینده استفاده کند یا جزییاتی از اقداماتی که ممکن است بخواهد در حوزه آزادی های مدنی سیاسی جامه عمل بپوشاند خودداری کرد. این شاید برای دوران انتخابات، آن هم برای ایران که افراد بدون کارنامه ولی پوپولیست گاه به گاه شانس زیادی برای پیروزی دارند، موفقیت آمیز باشد - که بود. اما هم اکنون که روحانی در حال چیدن کابینه و درست کردن تیم مدیران خود و همچنین تحلیف است، باید بداند که مردم ایران ازیک سو، و همه کسانی که به تحولات ایران چشم دوخته اند، منتظرند که او گام های عملی و معنی دار بردارد. در هر دو سو نیز، صبر اندکی وجود دارد چرا که سالها این دست و آن دست کردن و استهلاک ِ همه تحملی که می‌تواند در شرایطی منطقی انتظار داشت، جای تعارف و مراسم ماه عسل چندماهه و چند ساله باقی نمی گذارد.

با محتاط بودن در برابر اینکه روحانی چه خواهد کرد، طرح توقعات و ترسیم فضای کنونی کشور چه درداخل و چه درخارج و شفاف کردن اینکه برای تغییر وضعیت موجود، روحانی شانس این را خواهد داشت که زودتر از حباب توهم پیروزی در انتخابات خارج شود. فشار اجتماعی و بین المللی کافی برای اینکه او بخواهد تغییرات متناسب با درخواست های مردم ایران و جامعه جهانی را فراهم بیاورد نیز در این مسیر کمک می کند. آن هم با توجه به سرخوردگی عمومی داخلی و بی صبری و بی اعتمادی خارجی، که نیازمند عمل فوری و جدی روحانی است تاشعار و حرفهای کلی طلبگی و صدمن یک غاز.

 همان طور که بسیاری از فعالان داخل ایران به من گفته اند، بالا نگه داشتن فشار اجتماعی و سیاسی و طرح مطالبات شفاف برای روحانی، می تواند تندروها را به حاشیه براند. در مقابل، ساکت شدن و تنها خوش بودن به اینکه حالا روحانی رییس جمهور است، هیچ اهرمی برای تغییر برای او باقی نخواهد گذاشت. چرا که محافظه کاران و کانون های قدرتمند با انتخاب روحانی قدرت خود را از دست نداده اند، تنها مسابقه را از کنار گود نگاه می کنند و لگدپرت کردن و چنگ انداختن برایشان کار سختی نخواهد بود.

اما بدبینی هم می تواند فرصت هایی که انتخاب روحانی برای تغییرات داخلی و خارجی فراهم می‌کند را نادیده می‌گیرد. اگر چه هنوز روحانی اقدامی صورت نداده و مشخص نیست که چه روشی را برای اداره ایران بر می گزیند - درچارچوب ظرفیت ‌های رئیس جمهوری- اما بر پایه دستورکاری که با آن رای ۱۸ میلیون از مردم را به دست آورد حل مساله تحریم ها و بحران هسته ای و همچنین رعایت حقوق شهروندی و حقوق مدنی و سیاسی دو محور اصلی عاجل برای آغاز کار است.

اگر روحانی کاری عملی نکرده که نشان بدهد در این جهت حرکت می کند، اما به قول یکی از دموکراسی خواهان ایرانی «هنوز رای دهندگان خود را هم پشیمان نکرده است». با بدبینی و نادیده گرفتن پتانسیلی که می تواند در اثر فشار افکار عمومی در داخل و جامعه مدنی جهانی و بازیگران اصلی مرتبط با حوزه ایران در خارج از ایران ایجاد شود، عملا یک شانس جدی برای تحول جدی در داخل کشور نادیده گرفته می شود.

خوش بینی توام با احتیاط جدی و همچنین طرح مطالبات چه در حوزه سیاست داخلی و چه در حوزه سیاست خارجی و نشان دادن اینکه با هر قدم عملی تهران، جامعه مدنی ایران و جامعه جهانی هم یک قدم به جلو برخواهد داشت، می تواند سیاستی سازنده باشد. به خصوص در این شرایط بسیار مه آلود و ناشفاف و کم اطلاعات پس از انتخابات.

پیش از هر چیز، این روحانی است که باید اعتماد سازی کند، گام مثبت بردارد و نشان دهد سفیر تغییر است. توپ در زمین اوست نه در زمین کسانی که طلب آزادی های مدنی سیاسی می کنند یا خواستار آن هستند که او در زمینه مساله هسته ای و سیاست خارجه اقدام سازنده و مثبت عمل کند. باید دید آیا روحانی هم روی زمین حرکت می‌کند، یا پا روی ابرها و توهماتی دارد که برای مردم ایران و جهان البته چندان هم غیر آشنا نیست.