«ابراهیم سینمای ایران» در برابر «عباس سینمای جهان»

شب. داخلی. آژانس شیشه‌ای. 

فقط چند دقیقه‌ تا شش صبح مانده تا ضرب‌الاجل «حاج کاظم» تمام شود. او درخواست کرده فی‌الفور امکان پرواز به لندن را فراهم کنند تا جان همرزم‌اش «عباس» را که مجروح جنگی‌ست و نیاز به درمان فوری دارد، نجات دهد. در غیر این‌صورت یکی یکی گروگان‌هایی را که در آژانس هستند می‌کشد. «حاج کاظم» بلند می‌شود و مصمم طول آژانس را طی می‌کند تا اولین قربانی‌اش را بیابد. گروگان‌ها هر کدام در گوشه‌ای به خواب رفته‌اند. به «مرد فرهنگی» می‌رسد و مکث می‌کند. در کنارش می‌نشیند و به کنایه می‌پرسد: «شما توی این تاریکی، با این عینک جایی رو هم می بینی؟»

سوال او دو طعنه‌ی همزمان دارد. اولی که معلوم است و مشخصا خصلت بینایی طرف را زیر سوال می‌برد، و با دومی هم می‌خواهد بگوید بقیه خوابند ولی تو خودت را به خواب زده‌ای. الان دست‌ کم بیست سال است که حاتمی‌کیا به روش‌های مختلف همین دو طعنه را نثار «عباس کیارستمی» کرده است. 

«عده‌ای می‌توانند در آن واحد کشوری که 1200 کیلومتر در آن جنگ می‌شود را نبینند و دنبال دفترچه‌ مشق‌شان بروند.»
حاتمی‌کیا هم‌چون بیشتر افراد ایدئولوژی‌زده فقط خود را شخص ِ«بصیر» می‌داند که توانایی دیدن ِحق و حق ِدیدن دارد. دیگران نیز لازم است همه چیز را از نگاه او ببینند وگرنه باید حق کار و آفرینش هنری ازشان سلب شود. او سال‌ها سعی کرد ژست یک «میانه‌روی معتدل» را به خود بگیرد ولی مدتی‌ست که نقاب به کنار زده و در نقش مخملباف ِدهه‌ی شصت، هر که «غیر خودی»ست را با شمشیر ِنفی و نهی و انکار از حریم ِسینما می‌راند. 

کیارستمی را «عزیز کرده جشنواره‌ها» می‌داند که به مسائل اجتماعی بی‌توجه است ولی به اصغر فرهادی گیر می‌دهد که چرا سراغ مسائل اجتماعی می‌رود و «سیاه‌نمایی» می‌کند تا دل خارجی‌ها را به دست بیاورد: «این کار خیلی بی‌انصافی است و خیلی بی‌اخلاقی است. نباید در فیلم‌مان بگوییم که هیچ امیدی نیست و نشان دهیم که همه دروغ می‌گویند. بچه و بزرگ دروغ می‌گویند.» رخشان بنی‌اعتماد را بازخواست می‌کند که چرا سراغ فیلمی با موضوع جنگ رفته است: «اما درد من اینجاست که فیلمی ساخته می‌شود که در آن یک جوان خوش سیمای چشم آبی به جنگ رفته و جانباز شده است و امروز روی تخت افتاده و مادرش برای نگهداری وی مشکلات بسیاری دارد» و به کیانوش عیاری می‌تازد که چرا سراغ جنگ نرفته است: «درد این است که فیلمساز ما فیلم «آبادانی‌ها» بسازد... بعد آن‌را با فیلم «دزد دوچرخه» مقایسه کند که در کشور ایتالیا ساخته شده و وضعیت یک کشور فاشیستی را نشان می‌دهد.» او در برنامه تلویزیونی هفت با افتخار تعریف می‌کند که به زور جلوی ارسال این فیلم به جشنواره لوکارنو  را گرفته است. 

از نظر او درد نیست اگر عباس کیارستمی در ایران فیلم نمی‌سازد و یا فیلم‌هایش به نمایش در نمی‌آید، و یا درد نیست اگر در ده سال گذشته کیانوش عیاری و رخشان بنی‌اعتماد اجازه یافته‌اند که تنها یک فیلم سینمایی - آن‌هم با اما و اگر- بسازند («خانه پدری» و «قصه‌ها» که هیچ‌کدام هنوز پروانه نمایش ندارند)  ولی «درد این‌ است» که چرا دیگران همان موقعیت‌های معدود فیلم‌سازی‌شان را خرج نگاه ِتنگ ِآقای کارگردان نمی‌کنند.

تنها ابراهیم حاتمی‌کیا می‌تواند شش میلیارد بودجه اهدایی سپاه را هزینه فیلمی کند که با وجود حمایت همه‌جانبه دولت، صدا و سیما، شهرداری، سپاه، بسیج، سازمان تبلیغات و ... به فروش دو میلیاردی هم نرسد، نه منتقدین را جذب کند و نه با مردم ارتباط بگیرد، بعد طلب‌کارانه این شکست کامل را گردن «فیلمسازان جشنواره‌ای» بیاندازد: «شب گذشته برای دیدن تستی از فیلمم به سینمایی رفتم و اصلا مخاطبی ندیدم؛ چه کسی باعث ایجاد این شرایط شده است؟ بخشی از این جریان به دلیل سینمای جشنواره‌ای است که هنوز مبلغانی دارد.» 

حاتمی‌کیا دائما می نالد که هیچ پناهی ندارد و از هیچ‌کجا حمایت نمی‌شود، در عین حال با امکان استفاده‌ی نامحدود از همه رسانه‌ها اعم از صدا و سیما، نشریات، تریبون جشنواره‌ها و ... به خود اجازه می‌دهد که در موقعیتی «های اَنگِل» و با مونولوگی بی‌پایان به همه بتازد و برای طرف مقابل هم حق پاسخ‌گویی قائل نباشد. 

در فروردین ماه گذشته کیارستمی بعد از سال‌ها شنیدن اتهام در مقام پاسخ‌ بر‌آمد و در خلال گفت‌وگویی بعد از نمایش فیلم «خانه دوست کجاست؟» در دانشگاه سیراکیوز با رِندی مخصوص به خودش به یک کامنت اشاره کرد و به نقل از آن گفت که فیلم «خانه دوست» ماندگار شد چون از یک ارزش انسانی حرف می‌زد، آن بچه رفت و بالاخره دفترچه دوستش را پس داد ولی فیلم‌های تو هیچ‌کدام نماند چون درباره جوان‌هایی بود که به هیجان آمدند و در جنگی‌ که مفهمومی نداشت، کشته شدند.  

اکنون که فیلم این گفت‌وگو در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود از «سردار قاسم سلیمانی» تا «دکتر وحید یامین‌پور» به حمایت از حاتمی‌کیا به‌پا خواسته‌اند و دلواپسانه در مقابل ِکیارستمی لشگر کشیده‌اند. خود ابراهیم حاتمی‌کیا نیز سرمست از آتویی که به‌دست آورده، از رئیس‌جمهور تا مسئولان سینمایی را به واکنش طلبیده و خواستار محکوم کردن کیارستمی شده است. «دعا کنید خداوند کسانی که خون پاک شهدا را نمی بینند، رسوا کند.»  

شب. داخلی. آژانس شیشه‌ای. ادامه

حاج کاظم: «شما توی این تاریکی با این عینک جایی رو هم می بینی؟»

جوابی که «مرد فرهنگی» به طعنه‌ی حاج کاظم می‌دهد، هرچند که به نیت دیگری نوشته شده ولی می‌تواند برای خود حاتمی‌کیا هم عبرت‌آموز باشد:  
«همه‌ی چیزها دیدنی نیستند، اون‌هایی که واقعیت هست رو می‌بینیم»! 
شاید بد نباشد ابراهیم حاتمی‌کیا نیز عینکی از جنس رواداری و تعادل به چشم بزند تا - شاید- دید بصیرت‌اش به چشم‌انداز گسترده‌‌تری از واقعیت باز شود. 

 

----------------

پی‌نویس:

* حامیان حاتمی‌کیا از او به نام «ابراهیم سینمای ایران» نام می‌برند، در طرف مقابل کیارستمی به عنوان پرافتخارترین فیلمساز ایرانی در جهان شناخته می‌شود که سبک سینمایی‌اش وارد کلاس‌های درسی دانش‌کده‌های فیلم شده است. عنوان این نوشته با نگاهی به این موارد انتخاب شده است.

** دو صحنه از فیلم آژانس شیشه‌ای که حاتمی‌کیا آشکارا به کیارستمی طعنه می‌زند:

 

*** جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه سیراکیوز نیویورک که کیارستمی در تایم ۲۹:۱۱ از قول شخصی دیگر جواب طعنه‌های حاتمی‌کیا را می‌دهد:

منابع:

- آقای کیارستمی دنبال دفترچه مشقشان بروند!

- انتقاد حاتمی‌کیا از سخنان کیارستمی

- نگذاشتم آبادانی‌ها را لوکارنو بفرستند!

- عباس کیارستمی در دانشگاه سیراکیوز

- پاسخ تند تازه اصغر فرهادی به ابراهیم حاتمی کیا

- حاتمی‌کیا: برخی فیلمسازان مارکوپولواند، دلارهای‌شان از آن‌ور آب‌ می‌آید

- آقای کیارستمی! احمدپورتان ماندگار شده یا حاج کاظم؟!

 در انتها دیدن این عکس کیارستمی در کنار پرویز پرستویی بازیگر «حاج کاظم» هم خالی از لطف نیست: