پتروشیمی میانکاله؛ هدیه تهرانی به چه اعتراض دارد؟

 گلناز همتی،شهروندخبرنگار

تصویر «هدیه تهرانی» با پلاکاردی که روی آن هشتگ «#نه_به_پتروشیمی_میانکاله» نوشته شده، بارها در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده است. درباره پتروشیمی میانکاله چه می‌دانیم و اعتراض تهرانی و دیگر فعالان مدنی و محیط زیست به چیست؟ 

***

اگر بسیاری از پروژه‌های عمرانی و صنعتی مورد مناقشه فعالان محیط زیست را مرور کنیم، همه‌ در یک مورد مشترک هستند؛ پروژه در روال عادی و قانونی کشور نتوانسته است مجوزهای محیط زیستی لازم را کسب کند اما در سفر استانی رییس جمهوری وقت موفق شده مصوبه استانی دریافت کند و همین مصوبه استانی کافی بوده است تا به صورت ویژه در دستور کار دستگاه اجرایی مربوطه قرار گیرد. پروژه‌هایی هم‌چون سد «سیوند»، گردش‌گری جزیره «آشوراده» و اکتشاف نفت در پارک ملی «کویر» نمونه‌هایی از تصمیمات سریع و پرحاشیه دولت‌های مختلف از نهم تا همین دولت سیزدهم بوده‌اند. 

آخرین نمونه یک تصمیم جنجالی در سفر استانی رییس جمهوری، به آخرین روزهای سال ۱۴۰۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که «احمد وحیدی»، وزیر کشور کلنگ احداث یک واحد پتروشیمی را در پنج کیلومتری ذخیره‌گاه زیست‌کره «میانکاله» در شرق استان مازندران به زمین زد. 

 

پتروشیمی میانکاله کجا است و قرار است چه تولید کند؟ 

نام رسمی این واحد، «پتروشیمی مازندران» است و سرمایه‌گذار آن شرکتی با نام «صنایع پتروشیمی امیرآباد مازندران» است؛ شرکتی که در مرداد ۱۳۹۹ به ثبت رسیده و نشانی رسمی آن در منطقه ۱۹ تهران است.

این واحد پتروشیمی قرار است در فاصله پنج کیلومتری جنوب تالاب میانکاله در دشتی موسوم به «حسین‌آباد» احداث شود؛ دشتی که به عنوان مرتع دام‌داری توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در اختیار دام‌داران منطقه قرار گرفته است. با این‌ حال، بدون آن که تکلیف دام‌داران دارای مجوز در این محدوده مشخص شود، ۹۰ هکتار از این مرتع در اختیار سرمایه‌گذار پتروشیمی قرار گرفته است. 

آن طور که مسوولان و سرمایه‌گذاران این واحد پتروشیمی می‌گویند، قرار است در این واحد از گاز طبیعی «پلی‌پروپیلن» تهیه شود و خوراک واحد دیگری در دامغان را تامین کند. با این‌حال، هنوز هیچ اطلاعات دقیقی از این واحد به صورت رسمی منتشر نشده است. 

 

پیشینه پتروشیمی میانکاله به چه زمانی بازمی‌گردد؟

طرح این پتروشیمی از دولت اول «محمود احمدی‌نژاد» مطرح شده بود اما به دلیل نزدیکی به تالاب میانکاله و از طرفی، ممنوعیت استقرار صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در سه استان شمالی، نتوانسته بود مجوزهای لازم برای احداث را دریافت کند. تا آن که در سال ۱۳۸۹، «احمد علی مقیمی»، نماینده وقت شهرستان بهشهر در مجلس شورای اسلامی بار دیگر موضوع احداث پتروشیمی در دشت حسین‌آباد را مطرح کرد. اگرچه مقیمی مانند بسیاری از نمایندگان مجلس سعی داشت با شعار اشتغال‌زایی، پی‌گیری احداث این پتروشیمی را در کارنامه خود قرار دهد اما در عین حال انگیزه‌ای دیگر نیز برای این کار داشت. 

انگیزه دیگر او، حذف رقیب انتخاباتی خود برای انتخابات آینده بود. رقیب مقیمی، «علی محمد شاعری» بود؛ کسی که در آن زمان قائم مقام و معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست بود. 

شاعری که خود اهل روستای حسین‌آباد است، قصد داشت در سال ۱۳۹۰ از حوزه انتخاباتی بهشهر، کاندیدای نمایندگی مجلس شود. مقیمی از یک سو با پی‌گیری پروژه می‌توانست کارنامه خود را غنی‌تر کند و از سوی دیگر با تحت فشار قراردادن شاعری، او را پیش از انتخابات شکست دهد. شاعری در سال ۱۳۹۰ کاندیدای مجلس نشد ولی پیش از آن، سازمان متبوعش با احداث پتروشیمی در حسین‌آباد مخالفت کرده بود. 

با این حال، مقیمی دست بردار موضوع نبود و حتی یک بار کلنگ احداث این پتروشیمی در سفر استانی احمدی‌نژاد به مازندران به زمین خورد. اما «محمدجواد محمدی‌زاده»، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست این کلنگ‌زنی را «نمایشی» توصیف کرد. 

در نهایت پروژه مجوز نگرفت تا آن که در دولت «ابراهیم رئیسی» و در جریان سفر استانی‌ او به مازندران، وزیر کشور با ادعای دریافت تمامی مجوزهای محیط زیستی، کلنگ احداث این پتروشیمی را به زمین زد. 

 

دولت چه می‌گوید؟ 

کلنگ‌زنی پتروشیمی موجی از اعتراضات فعالان محیط زیست را در شبکه‌های اجتماعی در پی داشت. در پاسخ به این اعتراضات و تنها یک روز پس از کلنگ‌زنی پروژه، «علی سلاجقه»، رییس سازمان حفاظت محیط زیست این کلنگ‌زنی را فاقد اعتبار خواند. زیرا به گفته او، هنوز مجوزهای محیط زیستی نهایی نشده‌اند. هرچند سرمایه‌گذار پروژه می‌گوید مجوزهای لازم را از دولت «حسن روحانی» دریافت کرده است؛ موضوعی که سازمان حفاظت محیط آن را رد می‌کند. 

از سوی دیگر، «شاه‌میرزایی»، مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی ۲۳ اسفند به «باشگاه خبرنگاران جوان» گفت: «شرکت ملی پتروشیمی برای طرحی به نام پتروشیمی میانکاله مجوز صادر نکرده است، اطلاعی از این موضوع ندارد و معمولاً به این طرح‌ها نمی‌توان پتروشیمی گفت بلکه واحدهای صنعتی زنجیره ارزش هستند که وزارت صمت به آن‌ها مجوز می‌دهد.»

 

آغاز عملیات اجرایی و بالا گرفتن اعتراضات 

اما با آغاز تعطیلات نوروزی، سرمایه‌گذار کار را تعطیل نکرد و روز ۲۸ اسفند ۱۳۹۹ تصاویری از فعالیت‌های سرمایه‌گذار برای فنس‌کشی محدوده مورد نظر برای احداث پتروشیمی در دشت حسین‌آباد به شبکه‌های اجتماعی رسیدند. این اقدام صدای اهالی و دام‌داران منطقه را درآورد و آن‌ها را بر آن داشت که دست به تجمع اعتراضی در حسین‌آباد بزنند. 

از آن سو، نامه‌ای اعتراضی از سوی فعالان محیط زیست خطاب به ابراهیم رئیسی و در مخالفت با احداث پتروشیمی ‌در سایت «کارزار» منتشر شد که تاکنون بیش از ۳۰ هزار نفر آن را امضا کرده‌اند. 

در این نامه آمده است: «اجرای چنین طرحی، آن هم بدون طرح مکان‌یابی از همان آغاز، نه تنها از نظر تعارض حقوقی با تعهدات سازمان محیط زیست ایران به شبکه جهانی ذخیره‌‏گاه‌های زیست‌کره (برنامه انسان و کره مسکون)، تقابل با دستورالعمل‌‏های ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی به طرح‏‌های کشاورزی و غیرکشاورزی، نابودی تولیدات بومی و معاش ۷۰ دام‌دار محلی دارای پروانه چرای دام برای ۱۱هزار واحد دامی معارض با قانون است بلکه از مشکلی جدی‌‏تری نیز برخوردار است و آن نقض بند ۲۵ سیاست‏‌های کلی نظام در بخش نفت و گاز است که بر توسعه صنایع آلاینده پتروشیمی در مناطق نفت‌خیز جنوب کشور تصریح شده و اجرای آن برای تمامی قوا لازم‌الاجرا است.»

فعالان محیط زیست معتقدند راه‌اندازی پتروشیمی در این منطقه به دلیل بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی، آلودگی‌ها را به سرعت وارد چرخه غذایی مردم و هم‌چنین زیستگاه‌های طبیعی حساسی هم‌چون تالاب میانکاله می‌کند. علاوه بر این، احداث خطوط لوله برای انتقال مواد اولیه و آب خنک‌کاری، تخریب عرصه‌های طبیعی را به دنبال دارد و تامین آب خنک‌کاری که قرار است از طریق آب شیرین‌کن از دریای خزر انجام شود، افزایش شوری و تغییر دمای آب در زیستگاه مهم تخم‌گذاری ماهیان دریای خزر را موجب می‌شود. 

 

اقدامات جدید سرمایه‌گذار و واکنش سازمان محیط زیست چه بوده است؟

اگرچه چهره‌های مشهوری، اعم از بازیگران و هنرمندانی چون هدیه تهرانی، «پرویز پرستویی» و «رضا کیانیان» به جمع معترضان پیوستند و هدیه تهرانی جهت اعتراض، شخصا در محل احداث پتروشیمی حاضر شد اما سرمایه‌گذار فعالیت خود را متوقف نکرد. 

در آخرین اقدام، سرمایه‌گذار پروژه با حفر ۴۰ هزار چاله در گرداگرد عرصه، اقدام به کاشت نهال کرد؛ اقدامی که با اعتراضات بیشتر روبه‌رو شد. زیرا نهال‌ها از گونه غیربومی «اکالیپتوس» بودند و به نظر می‌رسد سرمایه‌گذار قبل از هر کار، برای توجیه احداث پتروشیمی دست به کاشت درخت زده بود تا تعهد خود را به حفظ محیط زیست نشان دهد. 

تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست موضع خود را درباره احداث پتروشیمی در نزدیکی تالاب میانکاله اعلام نکرده و تنها به این گفته بسنده کرده که این واحد فاقد مجوز محیط زیست است. اما هیچ مقامی از این سازمان تاکنون اظهارنظری درباره این موضوع نکرده است که آیا این سازمان به طور کلی با چنین جانمایی مخالف است یا آن که آن را به صورت مشروط و بر اساس شرایطی می‌پذیرد. 

به نظر می‌رسد موضوع پتروشیمی در میانکاله در هفته‌های پیش‌رو محل مناقشاتی داغ باشد. چرا که تاکنون تناقض‌های زیادی در اظهارنظرات مقامات درباره این پروژه وجود داشته است.