کاربران اینترنت از ایران می‌گویند که دسترسی آن‌ها به موتورهای جست‌وجوگر در طی چند روز اخیر به شدت محدود شده است. آن‌ها متوجه شده‌اند که هنگام جست‌وجو در «گوگل»، «بینگ» و «داک‌داک‌گو»، فقط امکان سرچ «ایمن» که به «قفل کودک» نیز معروف است، برای آن‌ها امکان‌پذیر است.
هم‌زمان، بعضی کارشناسان حوزه امنیت دیجیتال و آزادی اینترنت می‌گویند که این مرحله جدیدی از فیلترینگ در ایران است و پای سانسورچی‌های چینی در میان است.
این در حالی است که روز هفتم تیر ۱۴۰۱، «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی در جلسه‌ای با مدیران قوه قضاییه، بار دیگر دستور برخورد با فضای مجازی را صادر کرد.
او در بخشی از سخنرانی خود، امنیت روانی مردم را تحت حمله خواند و گفت: «امنیت روانی یعنی هر روز یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهن‌ها پخش نشود. حالا تا دیروز فقط روزنامه‌ها بودند که این کارها را می‌کردند، حالا فضای مجازی هم اضافه شده.»
خامنه‌ای در همین سخنرانی گفت: «خدای دهه ۶۰، خدای امسال هم هست.»
این جمله برای بسیاری، یادآور سرکوب و خفقان دهه ۶۰ و کشتار مخالفان سیاسی است.
در ایران چه خبر است؟ آیا حکومت قفل کودک اینترنت را برای ۸۵ میلیون ایرانی فعال کرده است؟ برای بررسی جزییات بیشتر، با «علیرضا منافی»، پژوهش‌گر اینترنت و امنیت دیجیتال گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
چرا کاربران ایرانی می‌گویند قفل کودک جست‌وجوگرهای آن‌ها فعال شده است؟
از روز سه‌شنبه ۲۱ تیر ۱۴۰۱، برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی از فعال شدن جست‌وجوی «ایمن» موتورهای جست‌وجوی خود، شامل «گوگل» و «بینگ» خبر داده‌اند. آن‌ها از بخش تنظیمات حساب کاربری گوگل خود اسکرین شات‌هایی منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهند جست‌وجوی ایمن یا «قفل کودک» برای آن‌ها فعال شده است و اجازه تغییر آن را ندارند.
هم‌زمان، خبرهایی که از جلسه اخیر «شورای عالی فضای مجازی» منتشر شده، نگرانی‌های کاربران اینترنت و فعالان آزادی بیان و اینترنت را افزایش داده‌اند. در این جلسه که با حضور «ابراهیم رئیسی»، رییس جمهوری و «غلامحسین محسنی اژه‌ای»، رییس قوه قضاییه برگزار شد، اعلام شده که پروژه «اینترنت ملی» ۴۳ درصد پیشرفت داشته است.
اینترنت ملی یکی از پروژه‌های ارتباطی جمهوری اسلامی است که به باور بسیاری از فعالان آزادی اینترنت، باعث قطع ارتباط مردم ایران با جهان بیرون خواهد شد.
علاوه بر این، بحث‌هایی در این جلسه پیرامون مرورگرها، موتورهای جست‌وجوگر و حتی پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شده که به باور بسیاری از فعالان اینترنت آزاد، از پیش برنامه‌ریزی شده و در راستای محدودیت جدید موتورهای جست‌وجوگر مانند گوگل است.
«علیرضا منافی»، پژوهش‌گر اینترنت و امنیت دیجیتال معتقد است که جست‌وجوی ایمن یا همان قفل کودک موتورهای جست‌وجوگر، بلوغ فیلترینگ در ایران و مرحله جدید و پیشرفته‌ای از سانسور توسط جمهوری اسلامی است.
او درباره این که کاربران ایرانی از کجا می‌دانند که محدودیت جست‌وجوی ایمن برای آن‌ها اعمال شده است، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «این موضوع در سطح بسیار گسترده‌ای اتفاق افتاده و فقط مربوط به یک اپراتور و مختص قشر خاصی نبوده است. بنابراین، خیلی زود همه متوجه شدند که یا موتور جست‌وجوگر آن‌ها اصلا کار نمی‌کند یا وقتی در گوگل سرچ می‌کنند، بعضی از محتواها برای آن‌ها نمایش داده نمی‌شوند.»
او توضیح می‌دهد: «مثلا اگر یک پزشک محتوای تخصصی خود را جست‌وجو می‌کند، چون در سیاست گوگل تعیین شده است که محتوا جزو محتوای امن برای کودکان نیست، آن پزشک نمی‌تواند این محتوا را ببیند. این‌طور بود که همه متوجه شدند محدودیت جست‌وجوی ایمن برای آن‌ها فعال شده است.»
منافی در ادامه نیز می‌گوید: «حکومت ایران به صورت خودسر، حتی بدون اطلاع به اپراتورهای اینترنت، جست‌وجوی ایمن موتورهای جست‌وجوگری مثل گوگل، بینگ و داک‌داک‌گو را فعال کرده و این نشان‌دهنده یک پیشرفت خیلی عظیم در سیستم سانسور اینترنت در ایران است.»
قفل کودک موتورهای جست‌وجوگر چه‌گونه کار می‌کند؟
علیرضا منافی درباره این که محدودیت جست‌وجوی ایمن چه‌گونه کار می‌کند نیز به «ایران‌وایر» می‌گوید: «وقتی یک کاربر می‌خواهد وب‌سایتی را باز کند، آدرس آن را وارد می‌کند. برای این‌که آن آدرس به سایت مربوطه وصل شود، روندی از اتفاقات در جریان است؛ مثلا یک دیاناس سرور وجود دارد که آدرس مورد نظر به آن دیاناس سرور می‌رود و بعد دیاناس سرور آدرس را به آی‌پی تبدیل می‌کند و سپس از آن کاربر به سایت وصل می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «حالا حکومت ایران این دیاناس سرور را دست‌کاری کرده است و به جای این که کاربر مستقیم به گوگل وصل شود، به جست‌وجوی ایمن گوگل وصل می‌شود، نه به خود گوگل.»
بنا به گفته این پژوهش‌گر اینترنت و امنیت دیجیتال، کاربران به سادگی نمی‌توانند این محدودیت را تغییر دهند: «متاسفانه کاربر نمی‌تواند این تنظیمات را به حالت قبلی برگرداند، مگر این که از فیلترشکن استفاده کند و آن هم نه هر فیلترشکنی.»
منافی توضیح می‌دهد: «فقط فیلترشکن‌هایی که دیاناس را تغییر می‌دهند، به کاربر این امکان را می‌دهند که تنظیمات را تغییر داده و محدودیت جست‌وجوی ایمن را بردارد.»
آیا این محدودیت، بخشی از پروژه حکومت برای راه‌اندازی اینترنت ملی است؟
اینترنت ملی یا اینترانت که در آن دسترسی به فضای اینترنتی خارج از کشور قطع است ولی تمامی دستگاه‌ها به فضای اینترنت داخلی متصل هستند، پروژه‌ای است که جمهوری اسلامی از سال ۱۳۸۴ آن را آغاز کرده است. اما در زمستان سال ۱۳۹۰ و با دستور «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی برای تشکیل «شورای عالی فضای مجازی»، برای آن چه که او «ول‌شدگی» فضای مجازی می‌خواند، اینترنت ملی بیشتر مورد توجه مقامات ایران قرار گرفت.
در سال‌های اخیر، رهبر جمهوری اسلامی و سایر مقامات ارشد نظام بارها درباره لزوم کنترل بیشتر فعالیت‌های شهروندان در فضای مجازی صحبت کرده‌اند. اقداماتی هم که در این راستا انجام داده‌اند، گاه باعث مختل شدن زندگی شهروندان و بلند شدن صدای اعتراض آن‌ها شده است.
در دوره دوم دولت «حسن روحانی»، جنجالی شکل گرفت که در آن وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ادعا می‌کرد در مقابل خواست نیروهای تندرو در برابر فیلتر شدن اینستاگرام ایستاده است.
«محمدجواد آذری جهرمی» مدعی بود که استنکاف او علیه فیلتر کردن اینستاگرام باعث شده است که دادستان علیه او اعلام جرم کند. این در حالی بود که در اعتراضات سراسری آبان ۱۳۹۸، حکومت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت امر آذری جهرمی اینترنت سراسر را کشور را به مدت یک هفته قطع کردند.
فعالان حقوق‌بشر می‌گویند که حکومت ایران در آن زمان اینترنت را قطع کرده بود تا در سکوت خبری، معترضان را در خیابان به قتل برساند.
علیرضا منافی می‌گوید: «این محدودیت جدید نشان می‌دهد که سیستم سانسور ایران روز‌به‌روز قوی‌تر و پیشرفتهتر می‌شود. خیلی‌ها معتقدند که این پیشرفت با همکاری سیستم سانسور چین امکان‌پذیر شده، چون این سانسور و فیلترینگ اینترنت فقط در چین اتفاق افتاده است و حتی روسیه هم این سطح از فیلترینگ را ندارد.»
به باور این پژوهش‌گر اینترنت، قفل کودک گوگل و سایر موتورهای جست‌وجو بخشی از پروژه جمهوری اسلامی برای اینترنت ملی هستند و نه آزمون و خطا یا امتحان سیستم فیلترینگ.
او در همین باره توضیح می‌دهد: «درست روز سه‌شنبه که سرچ گوگل را به حالت قفل کودک درآوردند، شورای عالی فضای مجازی هم جلسه داشت. در آن جلسه، دقیقا همان کاری که آن‌روز داشتند انجام می‌دادند را مطرح کردند. موضوع بحث آن‌ها، تقویت ابزارهای بومی بود و در جلسه اعلام کردند که درخواست‌های مردم برای توسعه ابزارهای بومی زیاد شده است و باید آن‌ها را پیشرفتهتر کرد که مردم بتوانند بیشتر از آن استفاده کنند.»
منافی ادامه می‌دهد: «آن‌جا هم توپ را در زمین مردم انداختند و حتی گفتند که باید مرورگر و موتور سرچ بومی داشته باشیم. فراموش نکنیم که این صحبت‌ها دقیقا همان‌روزی مطرح شده‌اند که قفل کودک گوگل را برای همه مردم ایران فعال کردند. این نشان می‌دهد که اقدامات حکومت از پیش برنامه‌ریزی شده‌اند و آزمون و خطا و تست برای فیلترینگ نیست بلکه نتیجه فیلترینگ است.»
علیرضا منافی با تاکید بر این که این اقدام حکومت در محدود کردن جست‌وجوی شهروندان، غیرقانونی است، می‌گوید: «این نقض بارز حقوق شهروندان برای دسترسی به اطلاعات است و حتی مطابق قوانین خود جمهوری اسلامی نیز غیرقانونی است، چون در هیچ‌کجا به تصویب نرسیده است که حکومت می‌تواند جست‌وجوی ایمن را برای کل جمعیت کشور فعال کند.»
تبعات جست‌وجوی ایمن برای جامعه ایران چیست؟
علیرضا منافی معتقد است که چون این محدودیت جدید همه‌گیر است و همه اقشار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند عواقب بسیار بدی برای کاربران ایرانی داشته باشد.
او در همین باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «قفل کودک همه اقشار را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ از دانشجو که نیاز به سرچ کردن در اینترنت دارد تا پزشکی که مثلا می‌خواهد تصاویر مربوط به یک بیماری را ببیند. هرکسی که به محتوای اینترنت برای کار خود نیاز دارد، تحت تاثیر قرار می‌گیرد، چون ممکن است محتوای مورد نیاز او خلاف سیاست‌های گوگل برای حفظ امنیت کودکان باشد.»
بنا به گفته منافی، ایجاد و تداوم این محدودیت باعث می‌شود که حساسیت سرویس‌های بین‌الملل بیشتر شود و در نهایت شرکت‌ها را از ارایه آن سرویس مشخص در ایران منصرف کند.
این پژوهش‌گر اینترنت و امنیت دیجیتال توضیح می‌دهد: «سرویس جست‌وجوی امن گوگل محدود است و برای استفاده یک کشور نیست و شاید بتواند برای استفاده یک مدرسه جواب‌گو باشد. بنابراین، وقتی گوگل می‌بیند سرویسی که ایجاد کرده، ترافیک اندکی دارد، ممکن است آن سرویس را کلا برای ایران ببندد. جمهوری اسلامی هم که مترصد فرصت است که تا گوگل سرویس را بست، مردم را ناچار کند از مرورگر خودش استفاده کنند.»
آیا راه‌کاری برای عبور از این محدودیت جدید وجود دارد؟
علیرضا منافی با تاکید بر این که این بار نباید فقط به دنبال راه‌کاری برای رفع این محدودیت جدید بود، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «البته که راه‌کارهایی برای دور زدن این روش فیلترینگ جدید وجود دارد ولی این که مدام جمهوری اسلامی همه‌چیز را دست‌کاری کند و سانسور را هر روز پیشرفتهتر پیش ببرد و بعد یک عده فعال راه‌کار پیدا کنند، راهش نیست و تقلیل خواسته‌های مردم است.»
او هم‌چنین می‌افزاید: «نباید با این کنار بیاییم که حکومت همیشه مسدود کند و فعالان بگردند و راه‌کار پیدا کنند. این نه تنها نقض حریم خصوصی افراد و نقض حق دسترسی شهروندان به اینترنت است بلکه خلاف قوانین خود جمهوری اسلامی نیز هست.»
منافی می‌گوید ممکن است عموم کاربران دانش و توانایی فنی روش‌های ضدفیلتر را نداشته باشند.
او معتقد است که جامعه مدنی ایران باید راجع به اقدامات محدودگرانه جمهوری اسلامی در فضای مجازی صحبت کند و حکومت را در برابر نقض حقوق شهروندان پاسخ‌گو بداند.
کدام محتوا از فیلتر جست‌وجوی ایمن عبور نمی‌کنند؟
آن‌گونه که علیرضا منافی می‌گوید، محتوایی که شامل تصاویر عریان، پورنوگرافی و البته خشونت باشد، در حالت قفل کودک جست‌وجوگرها برای کاربران به نمایش در نمی‌آید.
او با اشاره به این که تعریف موتورهای جست‌وجوگر از محتوای خشونت‌آمیز، تعریفی بسیار گسترده است و ممکن است شامل تصاویری که در آن‌ها خون دیده می‌شود نیز باشد، می‌گوید: «مثلا اگر کسی که در ایران است، جست‌وجو کند ندا آقا سلطان، گوگل تصاویر ندا را نشان نمی‌دهد، چون ممکن است در تصویر او، روی صورتش خون باشد. بنابراین، گوگل آن را فیلتر می‌کند و نشان نمی‌دهد.»
ندا آقاسلطان از جان‌باختگان اعتراضات ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ است که در خیابان «کارگر شمالی» تهران با شلیک گلوله نیروهای امنیتی کشته شد. ویدیوی لحظه جان سپردن او در فضای مجازی به سرعت تکثیر یافت و ندا نه تنها در داخل ایران بلکه در خارج از کشور نیز به نمادی برای مبارزه مردم علیه دیکتاتوری اسلامی تبدیل شد. ندا در زمان مرگ فقط ۲۶ سال داشت و تلاش خانواده‌اش برای یافتن عدالت برای او تاکنون بی‌نتیجه مانده است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر