بعدازظهر پنج‌شنبه سوم شهریور ۱۴۰۱، مردم همدان برای سومین روز متوالی در اعتراض به قطعی و کمبود آب این شهر به خیابان‌ها آمدند.
ویدیوهایی که از این تجمع برای «ایران‌وایر» ارسال شده، از حضور گسترده ماموران یگان ویژه در میان مردم معترض حکایت دارند.
در دو شب نخست این تجمعات که مقابل آرامگاه «بوعلی سینا» برگزار شد، معترضان با صدایی سراسر خشم و استیصال، شعارهایی هم‌چون «مسوول بی‌کفایت استعفا استعفا»، «همشهری بسه دیگه، غیرتتو نشون بده» و «استاندار استعفا استعفا» سر دادند.
در کمتر از ۴۰ دقیقه پس از برگزاری این تجمع، پلیس مردمی را که هشت روز است با قطعی گسترده آب دست و پنجه نرم می‌کنند، متفرق کرد و احدی از مقامات استانی هم برای پاسخگویی یا همدردی در میان مردم معترض حاضر نشد.
همدان هشت روز است که به شکلی هولناک با قطعی آب مواجه است و علاوه بر تمامی قنات‌ها و چاه‌هایی که در روزهای گذشته از مدار آب‌رسانی به شبکه آب شهری خارج شده‌اند، گفته شده است که سد «اکباتان» هم از هفته آینده از مدار خارج خواهد شد.
شهروندان چه می‌گویند؟
«ذخیره آب سدها تمام شده است. می‌گویند سطح سفره‌های آب زیرزمینی باعث قطعی بیش از ۱۲ ساعته آب شرب همدان شده است. این‌ها که توی این یک هفته رخ نداده‌اند! کسی به فکر نبوده است این همه سال؟ یک هفته است که آب در بعضی جاها کاملا قطع است. من یک رستوران دارم، تقریبا همه همکارانم یک هفته است تعطیل هستند. ظرف‌های کثیف یک هفته مانده‌اند توی رستوران و بوی وحشتناکی راه انداخته‌اند. از لباس کثیف و آرزوی یک دل سیر حمام رفتن که بگذریم، فردا مشکل قطعی آب که حل بشود، صنف ما درگیر بدبختی‌های سازمان بهداشت می‌شود که به خاطر شکایت از بوی بد رستوران‌ها باید جواب پس بدهند.»
این بخشی از گفته‌های یکی از شهروندان همدانی است که در تجمع شب گذشته این شهر در اعتراض به بی‌آبی طولانی مدت حضور داشته است. او به «ایران‌وایر» می‌گوید: «یک هفته است منتظریم مشکل حل شود. جان به لب شده‌ایم. تشنه و درمانده‌ایم. روزی ۱۲ ساعت بی‌آبی شوخی نیست. در ساعت‌هایی هم که آب وصل است، کم فشار و به رنگ سیاه است؛ انگار لجن را رقیق کرده باشید.»
چه بر سر ذخایر آبی همدان آمده است؟
سخن‌گوی صنعت آب در استان همدان در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایسنا»، کاهش ۴۴ درصدی بارندگی در این استان را از اصلی‌ترین دلایل افت شدید در ذخیره سد اکباتان دانسته و گفته است: «در ۴۵ سال اخیر این میزان کاهش بارش در استان بی سابقه بوده است و ما منابع سطحی را از دست داده‌ایم و بخشی از شهر همدان در ضلع شرقی که مستقیماً از منابع سطحی تغذیه می‌شد، دچار مشکل شده است.»
«حمید عزیزی متواضع» با اشاره به این که در حدود۵۰ درصد از آب تولیدی همدان از دست رفته است، به نکته دیگری اشاره می‌کند که از دیگر عوامل اصلی کمبود آب شهروندان این استان است: «همه آب موجود در سد اکباتان قابل تصفیه و استفاده نیست، بنابراین آب شهر همدان باید از منابعی که قبلا پی‌گیری شده‌اند، تامین شود.»
به گفته این مقام صنعت آب، از دیگر عوامل کمبود آب، ازدیاد مصرف برخی شهروندان این استان است: «متاسفانه برخی شهروندان مخازن بزرگی برای ذخیره آب تهیه کرده‌اند و مدام در حال ذخیره هستند. برخی نیز با باز گذاشتن شیر آب در ساعات افت فشار، باعث هدر رفت آب می‌شوند که همین مسایل باعث شده‌اند آب مخازن زودتر از موعد پیش‌بینی شده تخلیه شود و آب به دیگران نرسد.»
چرا آب‌رسانی به همدان با تاخیر همراه شده است؟
از نخستین روزهای بحران آب و قطع طولانی مدت آب در همدان، جایگزین شدن منابع آبی با منابعی که از مدار خارج شده بودند، در خبرها پررنگ شد. یکی از منابع جایگزین سد اکباتان، سد «تالوار» بود اما حالا که بحران آب بالا گرفته است، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان می‌گوید انتقال آب از سد تالوار به همدان با تاخیر انجام می‌شود.
«فرهاد بختیاری» در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، از سه حلقه چاه در سایت جنوبی «آق‌حصار» نیز نام می‌برد که توسط شرکت آب و فاضلاب اجاره شده‌اند تا به‌عنوان جایگزین موقت، آب را به شهرستان‌های بهار و همدان برسانند.
علاوه بر این، چاهی با خروجی ۳۰ لیتر بر ثانیه در آق‌حصار آماده بهره‌برداری شده و قرار است سه چاه دیگر نیز از سایت شمالی آق‌حصار وارد مدار شبکه آب شهری استان همدان شوند.
وزیر نیرو که برای بررسی شرایط آب‌رسانی از سد تالوار به همدان سفر کرده، گفته که این طرح ۱۷ سال قبل آغاز شده اما خشک‌سالی ممتد استان همدان و به ویژه سال آبی جاری، افت و خیزهای این طرح را افزایش داده است.
به گفته «علی‌اکبر محرابیان»، یکی از دلایل تاخیر در آب‌رسانی از طریق سد تالوار به همدان، مسیر کوهستانی و صعب‌العبور برای پمپاژ آب و رساندن آن به تصفیه خانه است.
کارشناسان چه می‌گویند؟
جست‌وجوی عبارت «تابستان کم‌آب و سختی در پیش است» در اینترنت نشان می‌دهد که دست‌کم از سال ۲۰۱۴ میلادی تاکنون، هر سال نزدیک به تابستان مقامات وزارت نیرو و استان‌ها نسبت به بحرانی بودن وضعیت آب در شهرهای مختلف ایران هشدار داده‌اند.
در آخرین مورد از این سلسله گزارش‌ها که هر ساله منتشر شده‌اند، می‌توان به اظهارات معاون راهبری و نظارت بر بهره‌برداری شرکت مهندسی آبفای ایران در اردیبهشت ۱۴۰۱ اشاره کرد که گفته بود: «تابستان سال ۱۴۰۱ تابستان سختی خواهد بود و لازم است از هم‌اکنون با برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های لازم، مانع از ایجاد هرگونه تنش آبی و مسایل جانبی دیگر شد.»
«مهدی کتابچی»، عضو کارگروه «زیرساخت‌های سبز» در موسسه آب و محیط زیست «انجمن مهندسان عمران امریکا» در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» اما وقایع رخ داده در ایران طی سال‌های گذشته را نه «بحران آب» که «ورشکستگی آب» توصیف می‌کند و می‌گوید: «بحران اساسا به مسایلی گفته می‌شود که قابل پیش‌بینی و لزوما بلند مدت نیستند و به شکل کوتاه مدت و عموما با روش‌های مدیریتی موجود یا پیشین حل می‌شوند. اما آن‌چه که الان در همدان یا پیش‌تر در شهرکُرد، خوزستان، بندر انزلی و نقاط دیگر ایران رخ داده است، مشخصات بحران را ندارد. ولی یک بخش از مشکلات آب شرب به تصفیه‌خانه‌های به روز نشده و تجهیزات قدیمی برای تهیه آب سالم بر می‌گردد و یک بخشی هم به دلیل چرخه‌های انسان‌ساز یا طبیعی است که معضل کم‌آبی را تشدید کرده است.»
به باور این پژوهش‌گر آب، افزایش جمعیت، تغییر نوع کشت، فرسودگی زیرساخت‌ها و سایر عوامل تشدیدکننده، همگی آثار و نشانه‌های ساختار حکم‌رانی نامطلوب هستند : «فساد به قدری در سطح بالایی وجود دارد که سازوکارها و زیرساخت‌های موجود حتی علی‌رغم کمک‌های جهانی هم تغییر خاصی نکرده است؛ مثلا در سال ۲۰۰۵، بانک‌جهانی بودجه‌ای برای شهرهای بندر انزلی و اهواز اختصاص داد برای این که سیستم تصفیه آب آن‌ها به روز شود. در انزلی که مطلقا چنین چیزی ساخته نشد و در اهواز هم خیلی نصفه و نیمه و غیراصولی اجرا شد و مشکل پابرجا ماند.»
مهدی کتابچی با اشاره به تجمعات اعتراضی که در جریان کم‌آبی و بی‌آبی در نقاط مختلف ایران در طول چند سال گذشته رخ داده است، به نکته مهمی اشاره می‌کند: «مساله آب شرب در مناطق شهری ارتباط مستقیم با مساله امنیت دارد. آن‌چه امروز رخ داده است، قابل پیش‌بینی بود اما قابل پیش‌گیری نبود. توجه داشته باشید که در مناطق روستایی و عشایری بی‌آبی هست اما به هرحال ساکنان روستاها و عشایر به منابع آب زیرزمینی به صورت قانونی یا غیرقانونی دسترسی دارند. اما کسی که در شهر زندگی می‌کند که نمی‌تواند در حیاط خانه‌اش چاه حفر کند. از طرفی، تصمیم‌گیرندگان در حوزه آب بدون توجه به کم شدن بارش‌ها و کاهش میزان آب پشت سدها، بخش زیادی از آب را به کشاورزی اختصاص داده‌اند و حالا آب پشت سد اکباتان به قدری کم شده است که آب شرب استان را نمی‌تواند تامین کند.»
راه حل عبور از این وضعیت چیست؟
در حالی که از ۲۴ کیلومتر لوله‌گذاری برای انتقال آب از سد تالوار به همدان تنها شش کیلومتر آن انجام شده است اما وزیر نیرو وعده داده است که فاز اول این طرح هفته‌های آینده افتتاح و مشکل بی‌آبی در همدان رفع خواهد شد.
برخی از مقامات نیز از حفر چاه‌های بیشتر در اطراف همدان و اضافه کردن آن‌ها به مدار آب‌رسانی شهری خبر داده‌اند.
مهدی کتابچی اما این راه‌حل‌ها را موقت، کوتاه مدت و در بلندمدت مضر و ناکارآمد می‌داند و می‌گوید: «مساله آب را نمی‌شود از حوزه‌های مختلف اقتصاد، سیاست خارجی و سیاست داخلی دید. راه حل حفر چاه و انتقال آب ممکن است در کوتاه مدت معضل آب را در همدان یا شهرکرد و یا خوزستان حل کند اما در آینده هزینه‌ساز است. راه حل اساسی برای عبور از بحران آب در ایران، گذار سیستماتیک از جمهوری اسلامی به یک ساختار سیاسی دموکراتیک، غیرایدئولوژیک، از لحاظ اداری غیرمتمرکز و از لحاظ اقتصادی متنوع است؛ ساختاری متکی بر ذی‌نفعان محلی که عموم مردم در تصمیمات آبی مشارکت داشته باشند و منافع عمومی در آن در نظر گرفته می‌شود.»
این پژوهش‌گر حوزه آب می‌گوید اگرچه صرفا دارا بودن یک سیستم دموکراتیک در ایران به تنهایی نمی‌تواند معضل ورشکستگی آب را برطرف کند اما بدون استقرار چنین سیستمی نیز محال است بشود این ماجرا را مدیریت کرد: «اگر این رویه ادامه پیدا کند، ورشکستگی آبی تشدید خواهد شد و در پی آن، انواع تهدیدات با شدت بیشتری بروز خواهند کرد. ایران اقتصاد مبتنی بر آب و نفت دارد. حالا اگر قرار باشد اقتصاد مبتنی بر آب را جایگزین کنیم، یا باید از طریق صنعت این جایگزینی رخ دهد یا از طریق توریسم. اما با ساختار حکم‌رانی موجود در ایران چنین چیزی مطلقا امکان‌پذیر نیست.»
بررسی‌ها نشان می‌دهند که تغییرات اقلیمی در ایران فواصل بین بارش‌ها را بیشتر و وقوع سیلاب‌ها را افزایش داده‌اند. هم‌چنین دوره‌های خشکی طولانی‌تر شده‌اند. اما این تمام مساله نیست. مهدی کتابچی می‌گوید: «در ایران از آب به عنوان پیشرانه ایدئولوژی استفاده می‌شود. در واقع، به اسم توسعه و استقلال، رمق منابع طبیعی کشور گرفته و به شکل حداکثری از آن‌ها بهره‌برداری می‌شود. اصولاً در ساختارهای در حال توسعه، از منابع طبیعی بدون توجه به حفظ محیط زیست به عنوان پیشران اقتصادی استفاده می‌کنند. اما مطالعات مختلف نشان داده‌اند که برقراری یک ساختار دموکراتیک مبتنی بر منافع ملی می‌تواند آثار سوء نگاه به منابع طبیعی و محیط زیست را به عنوان صرفا پیشران اقتصادی کاهش دهد؛ چیزی که با ساختار حاکمیتی موجود در ایران به عنوان یک راه‌حل بلندمدت بسیار دو از دسترس دیده می‌شود.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر