همزمان با اینکه مقامهای دولتی و رسانههای نزدیک به دولت «ابراهیم رئیسی» از موفقیت کنترل رشد پایه پولی خبر و گزارش ارائه میکنند، گزارشهای رسمی بانک مرکزی ایران از متغیرهای پولی، حکایتی دیگر از تغییرات این متغیرها را به تصویر میکشند، گویی هر کسی روایتی مطلوب از نقدینگی و پایه پولی دارد.
این روایتهای موازی و تحلیلهای متفاوت از روند تغییرات شاخصهای اقتصادی مختص این روزها نیست. سالهای متمادی است که اعداد و ارقام مربوط به شاخصها و متغیرهای اقتصادی تحت شکنجه قرار میگیرند تا روایت مورد پسند ارائه کنند.
اما واقعیت چیست؟ آیا مقامهای اقتصادی دولت و بانک مرکزی آنگونه که ادعا میکنند توانستهاند متغیرهای پولی را کنترل کنند؟ آیا باید نسبت به فروکشکردن تورم در ماههای آتی خوشبین بود؟
***
پایه پولی رسوا میکند
بانک مرکزی به تازگی گزارش مهرماه ۱۴۰۱ متغیرهای پولی را منتشر کرده است. به استناد این روایت رسمی میتوان دریافت که پایه پولی و نقدینگی چه تغییراتی را تجربه کردهاند و این تغییرات به عنوان عوامل ساختاری و بنیادین شاخص تورم چه نشانههایی ارائه میکنند.
بر اساس این گزارشها، پایه پولی در مهرماه به حدود ۷۱۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. پایه پولی در فاصله یک ماهه از شهریور تا مهر امسال، ۲۲.۳ هزار میلیارد تومان معادل ۳.۲ درصد افزایش یافته است. این رقم همچنین در مقایسه با مهرماه پارسال، رشدی ۳۴.۳ درصدی داشته است، در هفت ماه امسال یعنی از پایان اسفندماه ۱۴۰۰ تا مهرماه ۱۴۰۱ نیز پایه پولی ۱۸ درصد افزایش یافته است.
مقایسه نرخهای نقطه به نقطه رشد پایه پولی نشان میدهد که روند نزولی این متغیر که از تیرماه پارسال آغاز و مستمر ادامه یافته بود از تیرماه امسال معکوس شده و در سه ماه مرداد، شهریور و مهر امسال پایه پولی شتابان افزایش یافته است.
همچنین مقایسه نرخ رشد مهرماه پایه پول با میانگین بلند مدت نرخ رشد پایه پولی (۱۹ درصد در بازه زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸) بیانگر فاصلهای ۱۵.۳واحد درصدی است. این فاصله به خوبی نشان میدهد که پایه پولی در این ماهها با چه سرعتی در حال افزایش است.
مقایسه دیگری که میتواند سرعت رشد پایه پول در هفت ماه امسال را نمایان سازد، درصد افزایش این متغیر پولی در هفت ماه سالهای مختلف است.
وبسایت «فردای اقتصاد»، درصد افزایش پایه پولی در هفتماه سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ را استخراج کرده است. بر اساس این دادهها، درصد رشد پایه پولی در هفت ماه سال ۱۴۰۱ معادل ۱۸ درصد بوده که بالاترین میزان رشد این متغیر در هفتماه طی این دوره زمانی ۱۲ ساله است.
بررسی رشد ماهانه پایه پولی از ابتدای پارسال تا مهرماه ۱۴۰۱ نیز فراز و فرودهای این متغیر را نشان میدهد. بالاترین رشد ماهانه پایه پولی در این ۱۹ ماه مربوط به اردیبهشت ۱۴۰۰ بود که پایه پولی ۶ درصد رشد کرد، در مردادماه همان سال پایه پولی ۰.۳ درصد کاهش را تجربه کرد که تنها ماه در این بازه زمانی بود که چنین اتفاقی تجربه شد.
روند تغییرات ماهانه، سالانه و مقایسه درصد رشد پایه پولی در ۷ ماهه ۱۲ سال اخیر همگی نشاندهنده آن است که این متغیر پولی برخلاف ادعای دولتیها کاهشی را تجربه نکرده و حتی روند افزایش آن شتابان بوده است. اصطلاحا، ماشین چاپ پول بانک مرکزی با تمام توان در حال فعالیت است.
اما چرا تغییرات پایه پولی اینقدر اهمیت دارد؟
برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا بدانیم پایه پولی چیست. پایه پولی یا پول پایه، مجموع پول ایجاد شده از سوی بانک مرکزی است که قابلیت نقدشوندگی بسیار بالایی دارد و از این رو در ادبیات اقتصادی به آن پول پرقدرت یا پول داغ نیز گفته میشود.
پایه پولی، شامل پول نقد در دست مردم، سپردههای دیداری شامل حساب های جاری و قرضالحسنه بانکی و مجموع پولهایی است که تحت عنوان ذخیره قانونی از سوی بانکها نزد بانک مرکزی سپردهگذاری شده است.
بانک مرکزی با دو ابزار رقم ذخیره قانونی و کاهش یا افزایش آن و همچنین عملیات بازار باز به معنای فروش اوراق بدهی دولتی یا خرید این اوراق، میزان کل پایه پولی را تغییر داده و آن را تنظیم میکند.
نرخ بهره و رقم ذخیره قانونی دو ابزار سیاستگذار پولی برای تنظیم میزان تغییرات پایه پولی متناسب با هدفگذاری تورمی مورد نظر اوست.
بانک مرکزی با هر یک واحدی که به پایه پولی میافزاید، به میزان ضریب فزاینده به رقم نقدینگی افزوده میشود که تصویر قابل فهمی از پرقدرت بودن پول پایه را بیان میکند.
با این توضیح حال مشخص میشود که تغییرات پایه پولی چه اهمیتی در اقتصاد کلان و به ویژه نقدینگی و در نهایت نرخ تورم دارد.
انتظارات تورمی در اوج
در عین حال بررسی اجزای پایه پولی نیز نشان میدهد که در ماههای گذشته «خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی» و «خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی» بیشترین سهم را از افزایش پایه پولی به خود اختصاص داده است. پس از این دو، عامل رشد «خالص داراییهای خارجی بانک مرکزی» نیز در این بیشترین سهم را از افزایش پول پایه در ماههای گذشته به خود اختصاص داده است.
پایه پولی در هفت ماهه امسال، ۱۱۰ هزار میلیارد تومان افزایش داشته است، بنا به گزارش «تجارت فردا»، از این افزایش ۱۱۰ هزار میلیارد تومانی پایه پولی، ۴۱ هزار میلیارد تومان از رشد خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی و ۵۱ هزار میلیارد تومان از افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی ناشی شده است.
تنها در مهرماه، ۳۱ هزار میلیارد تومان معادل ۱۹ درصد به بدهی بانکها به بانکمرکزی اضافه شده است. ناترازی بانکها و مشکل تامین نقدینگی برای بانکها منجر به افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی شده است. کنترل ترازنامه بانکها و اعمال سیاستهای انقباضی ماههاست در برنامه کار بانک مرکزی قرار گرفته اما در عین حال انتظارات تورمی تغییری نداشته است.
در اوج بودن انتظارات تورمی، باعث شده تا ترکیب اجزای نقدینگی به نفع پول تغییر کند. به طوری که سهم پول از نقدینگی از ۱۹.۷ درصد در ابتدای سال به ۲۲.۵ درصد در مهرماه افزایش یافته است.
نسبت شبه پول به پول نیز از بیش از ۴ برابر ابتدای امسال به کمتر از ۳.۴ برابر در پایان هفت ماه کاهش داشته است.
این تغییرات کمسابقه به معنای آن است که افراد سپردههای مدتدار خود را به سپردههای دیداری (حسابهای جاری و قرضالحسنه) یا پول نقد تبدیل کردهاند که هم پتانسیل تورمی بالاتری دارند و هم با کاهش ماندگاری سپردهها، موجب تشدید مشکل تامین مالی در نظام بانکی میشود.
در نتیجه بانکهای بیشتری در تامین نقدینگی و انجام فعالیتهای روزمره با مشکل مواجه میشوند که آنها را وا میدارد این کمبودها را از منابع خود نزد بانک مرکزی تامین کنند.
در عین حال فشار دولت برای تامین مالی از طریق فروش اوراق بدهی نیز مشکل را برای نظام بانکی دوچندان کرده است.
حاصل این وضعیت اما روشن است، افتادن در چرخهای آشنا که ایستگاه نخست آن افزایش پایه پولی و رشد پول قدرت و ایستگاه پایانی این مسیر، سرکشی نرخ تورم است.
ثبت نظر