جشنواره فیلم فجر مهمترین رویداد هنری در جمهوری اسلامی است و بیشترین بودجه فرهنگی در میانه رخدادهای مشابه را دریافت میکند و به دلیل حضور فیلمسازان استخوان ترکانده قدیمی و فیلمسازهای با استعداد نسل بعد از انقلاب، در نزد بسیاری از علاقمندان سینما اعتبار داشت، اما در چند سال اخیر و به خصوص پس از آبان سال ۱۳۹۸، با چالشهای بسیاری روبهرو شد و امسال، به دلیل اعتراضات سراسری مردم ایران که از اواخر شهریور ماه آغاز شد، با تحریم گسترده از جانب فیلمسازان مواجه است. حالا این پرسش مطرح است، آیا متولیان فرهنگی جمهوری اسلامی میتوانند با مجاب کردن هنرمندان شاخص سینمای ایران برای حضور، چهل یکمین دوره جشنواره فیلم فجر را به شکلی قابل قبول برگزار کنند؟
***
از زمان آغاز دولت سیزدهم به ریاست «ابراهیم رئیسی»، حدود یک سال و نیم میگذرد. بسیاری بر این باورند که دوره چهلم جشنواره فیلم فجر، ماحصل مدیریت دولت قبل بود و چهل و یکمین دوره این رویداد، در واقع اولین باری است که بر اساس سیاستهای سینمایی دولت جدید، جشنواره فیلم فجر برگزار میشود؛ مهمترین ویترین فرهنگی هنری دولت سیزدهم.
تا پیش از مرگ «مهسا امینی»، مدیران سینمایی و اعوان انصارشان، ابایی از این نداشتند که با فیلمسازان میانهرو و کمتر شناخته شده که مشغول کار بودند این موضوع را مطرح کنند که در ساختار سینمایی جدید، دیگر فیلمسازانی مثل «جعفر پناهی» و «محمد رسولاف» و هنرمندانی که گرایشات آنگونهای دارند، ظهور نخواهد کرد. یا فیلمساز مطیع نظام هستید، و یا از چرخه خارج میشوید. اما این موضوع متعلق به پیش از مرگ مهسا امینی و اعتراضات و اعتصابات گسترده مردم ایران بود، یعنی زمانی که بسیاری از فیلمسازان به هر نحوی فعالیت خود را ادامه میدادند، اما در حال حاضر جشنواره فیلم فجر با معضل حضور هنرمندان شاخص و مردمی مواجه است و از کارگردانان شاخص و شناختهشده، چه باتجربهها و چه جوانها، چندان خبری نیست.
شاخصترین فیلمسازی که این روزها مشغول تولید فیلم است، «کیانوش عیاری» است. عیاری اوایل شهریور ماه «ویلای ساحلی» را کلید زد. ادامه فیلمبرداری فیلم عیاری در کوران اعتراضات باعث شد بسیاری در فضای مجازی به انتقاد از او بپردازند، ولی شنیدههای «ایرانوایر» حکایت از این دارد که فیلم عیاری به جشنواره نمیرسد. عیاری فیلمسازی است که اغلب فیلمهایش با توقیف مواجه شد، از جمله دو فیلم آخرش یعنی «خانه پدری» و «کاناپه»، که درسالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۵ ساخته شدند.
«خانه پدری» روایتی از دخترکشی در فرهنگ سنتی ایرانی بود و با تمام فراز فرودها، بیشتر از دو سه روز رنگ اکران را ندید، و «کاناپه» هم به دلیل مساله حجاب، برای همیشه به محاق توقیف رفت. عیاری در «کاناپه» از کلاه گیس برای واقعی نشان دادن خانواده ایرانی در فضای خصوصی استفاده کرد که مورد تایید قرار نگرفت. عیاری امروز یکی از برجستهترین کارگردانان سینمای ایران محسوب میشود و به احتمال قوی، فیلمش در جشنواره حاضر نخواهد بود.
«کیومرث پوراحمد»، دیگر کارگردان با سابقه سینمای ایران هم امسال فیلمبرداری «پرونده باز است» را به انجام رسانده است. در حالی که در ۲۳آذر۱۴۰۱، خبرگزاری «ایسنا» خبر داده بود که این فیلم به دلیل «ناتمام ماندن» به جشنواره نمیرسد، خبرگزاری «تسنیم»، وابسته به سپاه پاسداران، با انتشار خبری در ۱۱دی۱۴۰۱ مدعی شد که تهیهکننده این فیلم، «فرم حضور در جشنواره را پر کرده و در حال حاضر نسخه اولیه خود را برای بازبینی به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر ارسال کرده است.»
«رکسانا»، ساخته «پرویز شهبازی» از دیگر فیلمهای مهم امسال است که حضورش در جشنواره فیلم بحث برانگیز شد. روز ۶دی۱۴۰۱، «مسعود ردایی»، تهیهکننده فیلم اعلام کرد که فرم حضور در جشنواره فیلم فجر را پر کرده است، و چندین خبرگزاری این خبر را کار کردند. اما فردای انتشار این خبر، «بابک غفوری آذر»، روزنامهنگار حوزه سینما، در حساب کاربری خود در توییتر، تصویر پیامک ارسال شده توسط پرویز شهبازی برای خودش را منتشر کرد که در آن نوشته شده بود: «لطفا در اینستاگرامتان بنویسید که فیلم من در جشنواره نیست.»
از مهمترین پروژههای سینمایی امسال که احتمالا همسو با دغدغههای نظام ساختهشده، فیلم «غریب»، به کارگردانی «محمد حسین لطیفی» است، که روایت زندگی «محمد بروجردی»، از اولین فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. نقش بروجردی را «بابک حمیدیان» ایفا میکند. فیلم از پروژههای پرهزینه سینمای حکومتی ایران است و با سرمایهگذاری سازمان «اوج» و نویسندگی و تهیهکنندگی «حامد عنقا» تولید میشود. اما حتی حضور این فیلم در جشنواره هم در هالهای از ابهام است و تولید آن در فاصله کمتر از یک ماه به آغاز جشنواره فیلم فجر، هنوز به اتمام نرسیده است. مدیران سینمایی برای مانور بر روی این فیلم، سرمایهگذاری زیادی کردهاند.
یکی از عجیبترین خبرهای امسال جشنواره فیلم فجر، حضور فیلم «رگهای آبی فروغ فرخزاد»، اولین ساخته «جهانگیر کوثری»، تهیهکننده صاحب نام سینمای ایران است. سایت خبری «سینما ایدهال»، روز ۸دی، خبر درخواست این فیلم برای حضور در جشنواره را اعلام کرد. کوثری همسر «رخشان بنیاعتماد» و پدر «باران کوثری» است. باران از مشهورترین چهرههای سینمای ایران بود که در جریان اعتراضات سراسری مردم ایران بیتفاوت نبود و کنشگرانه برخورد کرد و البته بعد از چندی، صفحه اینستاگرامش بسته شد. رخشان بنیاعتماد، فیلمساز برجسته هم، از جمله شاخصترین هنرمندانی بود که در روند اعتراضات مردمی ایران، کشف حجاب اجباری کرد و انتشار خبر حضور فیلمی از این خانواده در جشنواره فیلم فجر امسال، عجیب به نظر میآید.
جشنواره چهل و یکم فیلم فجر که پس از کشته شدن دست کم ۵۰۰ معترض توسط نیروهای حکومتی برگزار میشود، جای هر فیلمی باشد، جای فیلمی درباره فروغ فرخزاد نیست.
از آنجایی که حضور فیلمها در جشنواره فیلم فجر حتی به شکل نانوشته، هیچ وقت به عنوان وظیفه و تعهد تولیدکنندگان مطرح نبوده است، اگر فیلمسازی فیلمی آماده نمایش داشته باشد ولی نخواهد که در جشنواره شرکت کند، قانونا و حتی به شکل عرفی، مرتکب خطا نشده است، اما روز ۱۳دی، رسانههای داخل ایران از تهدید غیرمستقیم تهیهکنندگان سینما، توسط «مدیرکل اداره نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی» خبر دادند.
«روح الله سهرابی» اعلام کرد که اولویت اکران فیلم در سال ۱۴۰۲، با فیلمهایی است که در جشنواره فیلم فجر حضور داشته باشند. چنین قاعدهای حتی در تاریخ ۴۳ خود جمهوری اسلامی بیسابقه است. این گفته سهرابی عملا اشاره به این نکته دارد که اگر فیلم آماده باشد و فرم حضور در جشنواره را پر نکند، به احتمال قوی امکان اکران خود را از دست خواهد داد. به خصوص فیلمهایی که برای جریان اصلی یا به اصطلاح برای سینمای بدنه ساخته شدند.
فارغ از اینکه کدام هنرمندان در جشنواره حضور خواهند داشت، نکته جالب توجه این است که طبق سنت اطلاعرسانی جشنواره فیلم فجر، هر سال در نیمه اول آذرماه اسامی هیات انتخاب فیلمها اعلام میشد، اکنون در میانه دیماه هستیم و هنوز خبری از هیات انتخاب نیست. ظاهرا رایزنیها برای تشکیل هیات انتخاب هنوز به نتیجه نرسیده است، و این در حالی است که جشنوار دولتی «سینما حقیقت»، بدون اعلام هیات انتخاب و حتی هیات داوران آغاز به کار کرد، و تنها در روز اختتامیه جشنواره طی خبری، «گروه مشاوران انتخاب فیلمها» و «هیات داوران» اعلام شد، که بدعتی عجیب در جهان سینما بود. یعنی خبری که حداقل یک ماه پیش از آغاز جشنواره باید مخابره میشد، در روز اختتامیه اعلام شد. جشنواره سینما حقیقت در عمل بدون حضور مستند سازان شاخص جوانتر و چهرههای پیشکسوت برگزار شد. نه فیلم شاخصی از تولیدات مستند سازان شاخص حضور داشت، و نه نام شاخصی از این هنرمندان در هیات داوران، و شکل برگزاری این جشنواره احتمالا متولیان سینمایی جمهوری اسلامی را حسابی ترسانده، که مبادا این بلا بر سر جشنواره فیلم فجر هم بیاید.
«محمدمهدی اسماعیلی»، وزیر ارشاد جمهوری اسلامی، در روز ۲۳آذر۱۴۰۱، در حاشیه دیدار از جشنواره سینما حقیقت در حضور خبرنگاران گفته بود: «سال گذشته ۷۰ فیلم برای حضور در جشنواره فیلم فجر ثبت نام کردند که امسال این تعداد به ۷۵ عدد رسیده است. بیش از ۵۰۰ فیلم هم به بخش بینالملل جشنواره رسیده و فضای بسیار خوبی حاکم است.» اما تاکنون اسم هیچ فیلمی به طور رسمی اعلام نشده و روابط عمومی جشنواره فیلم فجر، خبری از حضور فیلمها یا هیات داوران منتشر نکرده است و فقط برخی از رسانهها، در مورد فیلمهای حاضر در جشنواره گمانهزنی کردند.
معمولا به شکل عرف، از اوایل دیماه هر سال، به تدریج اخبار فیلمهای بخشهای مختلف جشنواره اعلام میشد، اما امسال هنوز اسم فیلمی به طور رسمی منتشر نشده است. باید منتظر بود و دید بعد از پاییز پر حادثه و خیزیش «زن، زندگی، آزادی»، کدام هنرمندان امسال روی فرشهای قرمز میروند و در مراسم فتوکال جشنواره فیلم فجر حاضر میشوند، جشنوارهای که با مدیریت «مجتبی امینی» تهیهکننده سریال «گاندو»، و از چهرههای امنیتی سینمای ایران برگزار خواهد شد؛ که از آغاز اعتراضات سراسری مردم از هیچگونه نفرت پراکنی در حساب کاربری خود در توییتر پرهیز نکرد.
ثبت نظر