«حجاب اجباری» در ایران از توصیه یا امر و قانونی دینی و مذهبی خارج و به امری سیاسی، امنیتی و اجتماعی تبدیل شده است. این پوستاندازی در پی چهار دهه اصرار مقامهای جمهوری اسلامی مبنی بر ضرورت رعایت پوشش «شرعی» از سوی زنان انجام و حالا به یکی از نمادهای مقاومت مدنی و اجتماعی مردم ایران برای عبور از کلیت نظام مستقر تبدیل شده است.
فارغ از این که قانون، امر حقوقی، اجتماعی و فردی در جامعه ایران درباره حجاب اجباری یا آزادی انتخاب پوشش چه فکر میکند و چه اجبارهایی وضع کرده است، بررسی نظر مهمترین مراجع تقلید شیعه در مورد پوشش زنان، مجازات بیحجابی و نهی از منکر در این ارتباط از جمله مباحثی هستند که در ماههای اخیر بار دیگر بر سر زبانها افتادهاند.
گروهی از دینداران مخالف حجاب اجباری سالها است با استناد به نظرات گروهی از مراجع تقلید میگویند حجابی که از آن در متون اسلامی سخن به میان آمده، فقط مربوط به همسران پیامبر است و اجباری به رعایت چنین پوششی برای سایر زنان وجود ندارد.
گسترش نقدهای درون دینی در این مورد در سالهای اخیر منجر به انتشار تحقیقی مفصلی از سوی «انجمن میراث اسلامی» در مورد دیدگاهها و فتاوی فقهی مراجع تقلید شیعه در مورد حجاب شرعی و اسلامی شده که در نوع خود کمنظیر و حاوی نکات قابل اعتنایی است.
****
«انجمن میراث اسلامی» شهریور ۱۴۰۱ پژوهشی با عنوان «اجبار به حجاب در فقه شیعه» براساس آرا و فتواهای ۴۱ مرجع تقلید منتشر کرده است.
«محمدعلی اراکی»، «ناصر مکارم شیرازی»، «علی خامنهای»، «عبدالله جوادی آملی»، «حسین نوری همدانی»، «حسینعلی منتظری»، «لطفالله صافی گلپایگانی»، «علی سیستانی»، «یوسف صانعی»، «روحالله خمینی»، «محمدتقی بهجت» و «حسین طباطبایی بروجردی» از جمله مراجعی هستند که آرا و فتواهای آنها در این تحقیق مورد بحث و بررسی قرار گرفتهاند.
در این تحقیق تلاش شده است که به دو پرسش محوری در خصوص دیدگاه مراجع تقلید معاصر دربـارە جواز یا وجوب نهی از منکر عملی یا تعزیر زنانی کـه حجاب شرعی ندارند و مبانی و استدلالهای فقهای موافق و مخالف پاسخ داده شود.
نتایج این تحقیق نشان میدهند که تنها سه نفر از ۴۱ مرجع تقلید، یعنی ۷.۳۱ درصد آنها درباره نهی از منکر (بهویژه در مورد بیحجابی) سخنی نداشته و در این مورد سکوت کرده است و چهار مرجع تقلید دیگر، یعنی ۹.۷۵ درصد نهی از منکر در این زمینه را پذیرفتهاند.
۹ نفر از مراجع تقلید هم نهی از منکر را فقط در قالب استدلال پذیرفتهاند که از این میان، شش نفر از آنها در دفاع از استدلالهای خود، فتوای مذهبی نیز صادر کردهاند.
یکی دیگر از مهمترین نتایج این تحقیق میگوید تنها چهار مرجع تقلید هستند که حجاب اجباری را قبول ندارند و ۱۹ مرجع نیز حجاب اجباری را هم در استدلالهای خود و هم با صدور فتوای مذهبی پذیرفتهاند.
این تحقیق همچنین با بررسی نظرات ۱۹ مرجع تقلید درباره حجاب اجباری نوشته است که تا ۵۰ درصد احتمال میدهد این مراجع تقلید حجاب اجباری را قبول داشته باشند اما سند و مدرک روشنی درباره حمایت مطلق و ۱۰۰ درصدی آنها از مقوله حجاب اجباری پیدا نکرده است.
بخش دیگری از این تحقیق مربوط به جایگاه «ولی فقیه» در بین این فقها است که پنج مرجع تقلید، یعنی ۱۲.۹ درصد درباره ولایت فقیه یا لزوم پیروی از قوانین حکومت اسلامی هیچ اظهارنظری نکردهاند و پنج مرجع تقلید نیز ولایت فقیه را حتی از نوع مقیده (محدود) قبول ندارند. ۲۲ مرجع نیز تئوری ولایت فقیه یا ضرورت پیروی از قوانین حکومت اسلامی را در استدلالهای خود پذیرفته و ۱۰ نفر از آنها با صدور فتوای مذهبی، از استدلالهای خود حمایت کردهاند.
نتایج این تحقیق همچنین آشکار میکنند که ۲۰ مرجع تقلید، یعنی ۴۸.۷۸ درصد سخنی درباره «قاعده عمومی تعزیرات» ندارند.
آنطور که نتایج این تحقیق نشان میدهند، ۱۷ مرجع تقلید، یعنی ۴۱.۴۶ درصد قاعده عمومی تعزیرات را پذیرفته و سه مرجع نیز این قاعده را رد کردهاند.
این قاعده فقهی میگوید بدون داشتن اطمینان و یقین، نمیشود افراد را به واسطه این که گمان میشود مرتکب جرم، بزه و گناه شدهاند را مجازات کرد.
این قاعده در سالهای اخیر نیز در مورد حجاب شرعی و اسلامی در میان مذهبیها بر سر زبانها افتاده است و برخی از آنها میگویند بیحجابی و رعایت نکردن حجاب نمیتواند منجر به مجازات شود و نمیتوان برای بیحجابی جرمی در نظر گرفت.
از جمعبندی این بخش از نظرات مراجع تقلید هم چنین برمیآید که اغلب آنها برای امر بیحجابی مجازاتی قائل نیستند، در حالی که در نظام جمهوری اسلامی بیش از چهار دهه است راه و روش دیگری را در پیش گرفته و زنان بیحجاب و بدحجاب را مجازات میکند.
جمعبندی این تحقیق نشان میدهد مراجع تقلید در مورد حجاب و نهی از منکر به سه دسته کلی تقسیم میشوند که گروه نخست میگویند مردم میتوانند بدون آن که از مرجع تقلید یا حاکمیت اسلامی اجازه بگیرند، به کسانی که مرتکب «جرم» بیحجابی میشوند، آسیب و جراحت برسانند.
این دسته از مراجع تقلید میگویند در صورتی که تذکر زبانی موثر واقع نشد و همچنان شرایط امر به معروف و نهی از منکر وجود داشت، میتوان با استفاده از زور، زنان را وادار کرد حجاب را رعایت کنند و دست از بیحجابی بردارند.
دستهای دیگر از فقیهان نیز میگویند مردم تنها در شرایطی میتوانند به افرادی که قوانین اسلامی را رعایت نمیکنند، آسیب بزنند که از مراجع تقلید مجوز چنین کاری را داشته باشند.
آنها همچنین میگویند قتل افراد «گناهکار» هم تنها با مجوز حاکم اسلامی امکانپذیر است.
دستهای دیگر از فقیهان اما طور دیگری فکر میکنند و میگویند آسیب زدن یا قتل افرادی که قوانین اسلامی را رعایت نمیکنند، چه با مجوز و چه بدون مجوز، حرام است.
«کاظم شریعتمداری»، «یوسف صانعی»، «تقی طباطبایی قمی» و «محمدجواد علوی بروجردی» از جمله مراجعی در این تحقیق معرفی شده که با صراحت یا به طور ضمنی، هرگونه نهی از منکر را رد کردهاند که بر این اساس، تحمیل حجاب اجباری نیز از نظــر آنها ممنوع است.
آنطور که در این تحقیق آمده است، حسینعلی منتظری، «عبدالکریم موسوی اردبیلی» و «محمداسحاق فیاض» با صدور فتوا، مساله نهی از منکر را پذیرفته اما با توجه به شرایط اجتماعی، اجرای آن را بـه مصلحت ندانستهاند.
این دیدگاه آخر در سالهای اخیر در ایران، بهویژه میان مذهبیها رو به گسترش است و بسیاری از آنها میگویند شرایط و زمانه در عصر کنونی دیگر اجازه نمیدهند که احکام اسلامی و رعایت آنها به افراد تحمیل شوند و اصرار و زور در این حوزه میتوانند آثار و عواقب منفی بسیاری برای مذهب و حاکم اسلامی در پی داشته باشند.
جمعبندی کلی نظرات ۴۱ مرجع تقلید در مورد نهی از منکر، تعزیرات، ولایت فقیه، ولایت مقیده و ولایت مطلقه که در انتهای این تحقق منتشر شده است را در جدول زیر ببینید:
ثبت نظر