«ایران‌وایر» در ادامه تلاش‌های همیشگی خود برای احقاق حق کودکان، طی یک سال گذشته بازتاب دهنده موارد بی‌شمار نقض حقوق کودکان در ایران بوده و با مشارکت جمعی از فعالان حقوق کودک و تشکل‌های غیردولتی کودکان، به آگاهی‌رسانی پرداخته است.
روز ۲۷ فوریه ۲۰۲۳، مصادف با هشت اسفند ۱۴۰۱، «روز جهانی سازمان‌های غیردولتی» نام‌گذاری شده است. طی یک سال اخیر، فعالان مدنی، به ویژه افراد و سازمان‌های غیردولتی فعال در حوزه حقوق کودک بیش از سالیان گذشته مورد فشار نیروهای امنیتی قرار گرفته‌اند.
سالی که گذشت، یکی از تاریک‌ترین سال‌ها برای کودکان در ایران بود. تنها در چهار ماه اعتراضات سراسری، حدود ۶۴ کودک و نوجوان زیر ۱۸ سال در ایران به دست نیروهای سرکوبگر جمهوری اسلامی کشته و تعداد بی‌شماری در زندان‌های امنیتی بازداشت‌های طولانی را سپری کرده و مورد آزار جسمی و جنسی قرار گرفته و شکنجه شده‌اند. مدارس به جای این که محل امن کودکان باشند، محل سنگرگیری نیروهای امنیتی شده‌اند.
«ایران‌وایر» گزارش‌های متعددی از گروگان‌گیری کودکان و ربایش، شکنجه و تجاوز به آن‌ها منتشر و تلاش کرده است نهادهای بین‌المللی، از جمله «یونیسف» را وادار به پاسخگویی کند.
مدارس در این ماه‌ها همواره یکی از هدف‌های سرکوب بوده و دانش‌آموزان بسیاری هم بازداشت شده‌اند.
در نهایت، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) روز هفتم آذر ۱۴۰۱ با انتشار بیانیه‌ای، خشونت علیه کودکان در جریان سرکوب اعتراضات ایران را با اشاره به آمار کودکان کشته شده محکوم کرد. «مهتاب کرامتی»، سفیر حسن نیت یونیسف در ایران نیز روزهای پایانی آبان ماه از مقام خود کناره گرفت.
پیش از واکنش رسمی یونیسف به کشته شدن کودکان و اعمال خشونت علیه آن‌ها در اعتراضات ایران، ۱۷ آبان ۱۴۰۱ بیش از ۶۲۰ پزشک متخصص حوزه کودکان نیز با امضای بیانیه‌ای، خواستار توقف فوری هرگونه برخورد خشونت‌آمیز با کودکان شده بودند.
پیش از آن، «جاوید رحمان»، گزارش‌گر ویژه سازمان ملل متحد در گزارشی که در تاریخ ۲۶ اکتبر ۲۰۲۲ (چهارم آبان ۱۴۰۱) از روند جاری نقض گسترده حقوق بشر در ایران در واکنش به اعتراضات سراسری این کشور از سوی جمهوری اسلامی را به مجمع عمومی سازمان ملل ارایه کرد، در مورد نقض فاحش حقوق کودکان و دانش‌آموزان در ایران ابراز نگرانی کرده بود.
«ایران‌وایر» پیش‌تر این اخبار را پوشش داده است و به تهیه و انتشار گزارش در مورد شرایط حقوق کودکان در ایران ادامه خواهد داد.
شما هم اگر خبر مستندی در این زمینه دارید، آن را از طریق ایمیل [email protected] با ما در میان بگذارید.
قوانین جمهوری اسلامی ایران و چشم‌انداز آتی
حقوق کودکان در ایران با مسایلی از جمله کار، مجازات و اعدام افراد زیر سن قانونی، پایین بودن سن مسوولیت کیفری در قوانین، ازدواج قانونی کودکان، استفاده از کودکان در نظامی‌گری، بازماندن از تحصیل، محرومیت از بهداشت، درمان و آب سالم، محرومیت از فضای امن تحصیلی، قربانی شدن در قتل‌های ناموسی، تبعیض سیستماتیک علیه کودکان اقلیت‌های دینی، کودکان قربانی تجاوز ونیز تبعیض‌های جنسی و جنسیتی، کولبری و کودکان مادران زندانی درگیر است.
قوانین و مقررات پراکنده موجود در حوزه حقوق کودک همواره مورد انتقاد آگاهان و حقوقدانها قرار گرفته‌اند. اما شاید بتوان گفت سند بالادستی حمایت از کودکان، «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» مصوب سال ۱۳۹۹ است؛ سندی حداقلی به گفته حقوقدانها که بسیاری از حق و حقوق کودکان در آن دیده نشده است.
البته در بخش‌هایی از قانون اساسی هم به حقوق کودکان اشاره شده است. ایران از سال ۱۳۷۳ به «پیمان‌نامه حقوق کودک» پیوسته است اما تعدادی از قوانین ایران هنوز با این پیمان‌نامه مغایرت دارند.
کودکان جا مانده از تحصیل بزرگ‌ترین چالش نظام آموزشی
هرچند بر اساس اصل ۳۰ قانون اساسی ایران، آموزش و پرورش برای همه کودکان و نوجوانان ایرانی تا دوره متوسطه رایگان است و دولت وظیفه دارد امکان تحصیل را برای همگان از طریق وزارت آموزش و پرورش فراهم سازد اما فقر، تبعیض و نابرابری در نظام آموزشی مانع تحقق چنین امکانی شده است. ماده ۲۸ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، مصوب سال ۱۳۷۲ نیز آموزش و حق تحصیل را برای همه کودکان لازم می‌داند.
نظام آموزش و پرورش ایران از زمان همه‌گیری کرونا و شروع آموزش از راه دور از طریق شبکه «شاد»، چالش بزرگی پیش روی خود دید که نه آمادگی مواجه با آن را داشت و نه توانست بعد از گذر سه سال، راهی برای بهبود آن پیدا کند. سرعت پایین اینترنت در ایران و مشکلات اقتصادی که موجب شد دانش‌آموزان بسیاری امکان تهیه ابزار لازم برای استفاده از کلاس‌های آنلاین آموزشی را نداشته باشند، بیش از سه میلیون دانش‌آموز جا مانده از تحصیل روی دست نظام آموزش و پرورش ایران گذاشت.
«ایران‌وایر» تلاش کرد بر نقاط تاریک دیگری از کودکان جامانده از تحصیل نور بتاباند و آن مرور زندگی بی‌شناسنامه‌ها بود.
کودکان بلوچ از مادران ایرانی با پدران خارجی؛ عمدتا افغانستانی و پاکستانی.
تاثیرگذارترین آن، داستان «آمنه»؛ کودک نخبه محروم از تحصیل. او بی‌شناسنامه است.
آگاهی نداشتن والدین کودکان و عدم اقدام برای اخذ شناسنامه و بحث مشکوک‌التابعه بودن از عمده عوامل بدون شناسنامه ماندن کودکان در ایران هستند. ولی بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند مسایل سیاسی عمده‌ترین اثرگذاری را در اعطا نشدن شناسنامه به کودکان بلوچ که بالاترین آمار بی‌شناسنامه‌ها را دارند، داشته است.
تلاش سازمان‌های غیردولتی در مناطق بلوچ‌نشین ایران در این زمینه هم اثرگذاری خود را از دست داده و دلیل آن، سرکوب این سازمان‌ها و انحلال آن‌ها توسط حکومت بوده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی با بررسی روند بازماندگی از تحصیل و ترک آن، گزارشی منتشر کرده است.
بر اساس این پژوهش، عوامل متعددی سبب افزایش بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل دانش‌آموزان در ایران شده‌اند. از جمله مهم‌ترین عوامل این مساله، افزایش تعداد دانش‌آموزان در مناطقی است که به دلیل مسایل اقتصادی و محرومیت‌های موجود در آن مناطق، دسترسی به امکانات آموزشی و وسیله ایاب و ذهاب دشوار شده است.
افزایش سالانه بیش از دو میلیون دانش‌آموز به تعداد واجدان تحصیل در مدارس طی این سال‌ها در کنار تنگناهای اقتصادی، از مهم‌ترین عوامل مستقیم بازماندگی از تحصیل در مناطق محروم عنوان شده است. طی سالهای گذشته، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در فرایند «تک شماری» با خانواده‌های دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، در تماس تلفنی علت جدا شدن از تحصیل کودکان را جویا شده است. نتیجه بررسی‌ها نشان داده است در درجه اول، فقر و فعالیت اقتصادی، سپس معلولیت و در نهایت بحث دسترسی به مدرسه از عوامل بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل و ترک تحصیل هستند.
آمار بازماندگان از تحصیل، یعنی آن تعدادی دانش‌آموزی که باید در مدرسه باشند اما نیستند و ثبت‌نام نکرده‌اند. این همان شاخص بازماندگی از تحصیل واقعی است.
نقش تشکل‌های غیردولتی بر سامان‌دهی کودکان محروم
گزارش‌ها و بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند کاهش چشم‌گیر حضور تشکل‌های غیردولتی در ایران مشکلات کودکان مناطق محروم را دوچندان کرده است. یکی از اصلی‌ترین تشکل‌های غیردولتی فعال در حوزه کودکان، جمعیت دانشجویی «امام علی» بود که اسفند ۱۳۹۹ با دادخواست وزارت کشور و رای قطعی دادگاه پس از تجدیدنظر خواهی وکلای جمعیت منحل شد.
طبق ادعای وبگاه جمعیت امام علی، ۱۰ هزار عضو داوطلب در این نهاد فعالیت می‌کردند. «کعبه کریمان»، «طفلان مسلم»، «یلدا در کوچه‌های فقر»، «هفت‌سین برکت»، «لیگ پرشین» و سایر برنامه‌های این تشکل غیردولتی جهت پوشش کودکان محروم طراحی و اجرا می‌شدند. با انحلال این جمعیت، کودکان بسیاری از تحصیل بازمانده روانه بازار کار یا مجبور به ازدواج اجباری شدند.
تاثیرگذاری تشکل‌های غیردولتی بر موضوع حقوق کودکان از آن‌جا بیشتر مشخص می‌شود که در اعتراضات سراسری، بسیاری از فعالان این حوزه نیز احضار، تهدید شده و منازل آن‌ها مورد تفتیش قرار گرفته‌اند؛ از جمله این افراد، فعالان حقوق کودکان و به‌ویژه زنان بوده‌اند.
سازمان‌های غیردولتی به عنوان بازوی اجرایی و حمایتی از کودکان، در سالهای گذشته نقش بسیار پر رنگی در مناسبات اجتماعی در ایران داشته‌اند. تلاش حکومت اما همواره فشار بیشتر بر آن‌ها و توقف فعالیت‌‌های‌شان بوده است.
«ایران‌وایر» تلاش کرده است در گزارش‌ها و لایوهای هفتگی خود، راه‌کارهایی برای فعالان حوزه حقوق کودک ارایه کند. اگر علاقه‌مند به همکاری یا ارایه نظرات خود به این رسانه هستید، با [email protected] در تماس باشید.
اوضاع وخیم حقوق کودکان در یک سال گذشته
در یک سال گذشته، کودکان بسیاری توسط پدر یا قیم قانونی خود کشته شده‌اند. بیشتر این کودکان را دختران قربانی ازدواج در کودکی تشکیل می‌دهند. تجربه‌های پیشین نشان می‌دهند که دورنمای شفافی برای حل مشکل تبعیض علیه کودکان در ایران، از طریق تغییر قانون وجود ندارد. هیچ لایحه جدیدی در این راستا در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار نگرفته و دولت کنونی نیز پیشنهاد خاصی در این باره ارایه نکرده است.
حقوقی
ما تلاش کرده‌ایم تا با کمک حقوق‌دانان و وکلای دادگستری، به پرسش‌های حقوقی فعالان حقوق کودک پاسخ دهیم. تعدادی از این پرسش‌وپاسخ‌ها در سایت «ایران‌وایر» منتشر شده‌اند.
در ماه‌های اخیر، برخی موضوعات کلیدی مربوط به حقوق کودکان با شرح حقوقی مفصل‌تری مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. انتشار این سلسله پرسش و پاسخ‌ها ادامه دارد. اگر شما هم درباره حقوق کودکان در ایران پرسشی دارید، می‌توانید با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و آن را مطرح کنید.
مشاوره روان‌درمان‌گری
در راستای حمایت از سازمان‌های غیردولتی و فعالان حوزه حقوق کودک، تلاش کرده‌ایم صدای این افراد در «ایران‌وایر» باشیم. هرچند شدت گرفتن بازداشت‌ها و تهدیدهای فعالان حوزه حقوق کودک در ایران طی یک سال اخیر و به ویژه در روزهای اعتراضات سراسری، هرگونه فعالیتی برای این افراد را به سایه برد ولی کمک‌های حقوقی و روان‌درمان‌گری در «ایران‌وایر» ادامه دارد.
«ایران‌وایر» با همراهی «شهرزاد پورعبدالله»، روان‌درمان‌گر، چندین جلسه مشاوره روان‌درمان‌گری رایگان برای فعالان حقوق کودک برگزار می‌کند و می‌توانید از این خدمات بهره‌مند شوید.
برای استفاده از این امکان، می‌توانید با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و آن را مطرح کنید.
لایوهای حقوق کودک
«ایران‌وایر» با برگزاری هفتگی لایوهای حقوق کودک، تلاش کرده است تا اندیشمندان و فعالان عرصه حقوق کودک را گرد هم آوَرَد و به بحث و هم‌اندیشی درباره موضوع‌های مختلف در این حوزه بپردازد. تا کنون حدود ۵۰ لایو با محوریت موضوعات مربوط به حقوق کودکان در «ایران‌وایر» برگزار شده است. سیاست برگزاری این لایوها بر مبنای نیازها، تبعیض‌های علیه کودکان، کاستی دولت در خصوص حقوق کودکان، کودکان در معرض آسیب و محروم از حقوق اجتماعی تعیین شده است. این لایوها هم‌چنان هر چهارشنبه با موضوع‌های دیگر ادامه خواهند داشت. اگر مایل به مشارکت در این سلسله بحث‌ها هستید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید.
کمپین‌های ایران‌وایر، تلاشی برای برجسته کردن مشکلات کودکان
«ایران‌وایر» هر ماه در راستای معضلات کودکان در ایران، کمپینی مرتبط با موضوع ترتیب می‌دهد. این کمپین‌ها در لایوهای اینستاگرامی، هم‌راستا با گزارش‌های منتشر شده در «ایران‌وایر»، با کارشناسان متعددی به گفت‌وگو پرداخته است. از جمله آخرین موارد، «کمپین علیه تجاوز به کودکان» بود که بحران تجاوز به کودکان در مدارس فوتبال، در کلاس‌های آموزشی و در بازداشتگاه‌های امنیتی را مورد کاوش قرار داد. کودکان بسیاری در ایران مورد انواع آزار جنسی و خشونت خانگی قرار می‌گیرند.
اگر شما هم در معرض خشونت خانگی بوده‌اید یا کودکی در این شرایط می‌شناسید، می‌توانید آن را گزارش کنید.
شما نیز اگر مایل به مشارکت در زمینه حقوق کودک ایران هستید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر