خط و نشان حکومت برای مخالفان حجاب اجباری؛ تهدید بدون وجاهت قانونی

امروز پانزدهم فروردین ۱۴۰۲، «محمدباقر قالیباف»، رییس مجلس شورای اسلامی از پلیس و دستگاه قضایی خواست با مخالفان حجاب اجباری در ایران برخورد کنند. 

او گفت با افرادی که در مخالفت با حجاب اجباری اصرار دارند، برخورد «بازدارنده» انجام شود. 

پیش از او، وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری نیز در بیانیه‌هایی، از محرومیت خدمات آموزشی به دانشجویان و دانش‌آموزان مخالف با حجاب اجباری خبر داده بودند. 

در  ویدیوهایی که در روزهای گذشته منتشر شدند، برخی اماکن عمومی مثل فرودگاه‌ها نیز ارایه خدمات را منوط به رعایت حجاب اجباری کرده‌اند. قانون در این باره چه می‌گوید؟ آیا عدم ارایه خدمات به شهروندانی که حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند، وجاهت قانونی دارد؟

***

حجاب اجباری که برای بیش از چهار دهه در ایرانِ تحت جمهوری اسلامی به یک امر بدیهی تبدیل شده بود، حالا بیش از شش ماه است که به چالش بزرگ بین مخالفان آن و حاکمان تبدیل شده است؛ مخالفانی بی‌شمار که هر روز تصاویر حضور بدون حجاب خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند.

پس از یک نوروز پرچالش برای حکومت در مقابله با زنانی که نمی‌خواستند در تعطیلات سال نو حجاب به سر کنند، حالا نهادهای دولتی در هنگام بازگشایی مراکز تحصیلی پس از تعطیلات نوروزی، دانش‌آموزان و دانشجویان مخالف حجاب را تهدید می‌کنند.

وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و علوم،‌ تحقیقات و فناوری با انتشار بیانیه‌هایی، دانش‌آموزان و دانشجویانی را که مقررات حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند، به محرومیت از خدمات آموزشی تهدید کرده‌اند.

این وزارتخانه‌ها در بیانیه‌ای که روز دوشنبه ۱۴ فروردین منتشر کردند، نوشتند به دانش‌آموزان و دانشجویانی که قوانین و مقررات پوششی را رعایت نکنند، خدمات نخواهند داد.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم که دانشجویان پزشکی را آموزش می‌دهد، بیانیه مشابهی منتشر کرده است.

این تلاش متولیان آموزش در حالی رقم خورده است که دختران دانشجو و دانش‌آموز به دنبال جنبش «زن زندگی آزادی» در ایران، با انتشار تصاویر بدون حجاب خویش، اعتراض علنی خود را به حجاب اجباری اعلام می‌کنند. 

با این حال، همین تلاش حکومت هم با تردیدهای جدی حقوقی و قانونی مواجه است.

«پگاه بنی‌هاشمی»، حقوق‌دان در این مورد به «ایران‌وایر» گفت مراکز آموزشی ممکن است بتوانند بر اساس قوانین داخلی خود از ورود دانشجو یا دانش‌آموز به دلیل نداشتن حجاب جلوگیری کنند. البته دانشجویان می‌توانند در قوانین داخلی دانشگاه خودشان جست‌وجو کنند و ببیند که آیا مساله حجاب به این صراحت عنوان شده است یا نه. 

اما به گفته او،‌ اگر یک دانشجو بعد از ورود به داخل دانشگاه حجابش را از سر بردارد، مسوولان دانشگاه نمی‌توانند این موضوع را در سوابق دانشجو ثبت و بعد از ارایه خدمات به او خودداری کنند، کارتش را بگیرند، خدمات رفاهی ندهند یا از ورود به کلاس جلوگیری کنند: «چنین مسایلی ابتدا باید در کمیته انضباطی مطرح و بعد از صدور رای و ابلاغ و طی شدن مراحل اعتراض و قطعی شدن، اجرایی شود. بنابراین دانشگاه‌ها نمی‌توانند دانشجویان را به دلیل نداشتن حجاب در داخل دانشگاه ناگهان از حق تحصیل محروم کنند و برخورد آن‌ها باید از طریق کمیته انضباطی انجام شود.»

 

از حمله با سطل ماست تا ارشاد در فرودگاه شیراز

اعلام محدودیت برای دانش‌آموزان و دانشجویان دختر همه تلاش حکومت در مقابله با مخالفان حجاب اجباری نیست اما مانند بیشتر این تلاش‌ها در ماه‌های اخیر، حفره‌های قانونی خودش را دارد.

چند روز پس از حمله یک آمر به معروف با سطل ماست به یک مادر و دختر در یک فروشگاه لبنیاتی و بازتاب گسترده آن،‌ دستگاه‌های حکومتی سعی دارند نشان دهند که رفتارشان متفاوت از فرد حمله کننده است و ابزار خود را برای برخورد با زنان مخالف حجاب اجباری دارند.

در حالی که در هر ساعت ده‌ها ویدیو از زنان و دخترانی که نوروز را بدون حجاب در سفر و مراکز تفریحی گذرانده‌اند منتشر می‌شود، تصاویر مختلفی هم از تلاش حکومت برای ترغیب زنان به حفظ حجاب از طریق تهدید به محرومیت از خدمات اجتماعی منتشر شده‌اند؛ از جمله ویدیوی منتشر شده از فرودگاه «دستغیب» شیراز که در آن مسوول صدور کارت پرواز و دریافت بار به چند زن می‌گوید به دلیل نداشتن حجاب نمی‌تواند به آن‌ها خدمات بدهد. انتشار این ویدیو با واکنش‌های زیادی مواجه شده است و برخی از کاربران و فعالان مدنی و سیاسی آن را تحقیر زنان دانسته‌اند.در این بین، «محسن برهانی»، استاد حقوق و وکیل دادگستری در توییتر خود نوشت ممانعت از ورود زنان به اماکن عمومی یا عدم ارایه خدمات در فرودگاه‌ها و… به بهانه عدم‌ رعایت حجاب، هیچ‌ مستند قانونی ندارد و اقدامی کاملاً غیرقانونی است.

پگاه بنی هاشمی، حقوق‌دان نیز به «ایران‌وایر» گفت چنین اقدامات و محرومیت هایی غیرقانونی هستند و کسی نمی‌تواند به خاطر نداشتن حجاب، از ارایه خدمات خودداری کند.

او توضیح داد که به طور قانونی رسیدگی به جرایم در حیطه وظایف پلیس، ضابطین قضایی و بعد از آن، نظام قضایی است، نه این که هر شهروندی در موقعیتی خودش را مسوول بداند و به دیگران برای رعایت پوشش مورد دل‌خواه خود فشار بیاورد.

او با اشاره به مواردی مثل آن‌چه در فرودگاه شیراز رخ داد، گفت: «ترویج چنین رویکردی، رواج یک حرکت غیرقانونی است. ضمن این که موجب هرج و مرج می‌شود. اصلا ممکن است کسی بگوید حجاب کامل از نظر من این است که یک تار مو هم بیرون نباشد و من در آن صورت خدمات می‌دهم ولی یک نفر دیگر بگوید همین که یک شال نصفه و نیمه هم داشته باشید، کافی است. بنابراین رواج چنین اقداماتی در واقع موجب یک بدعت غیرقانونی و هرج و مرج در جامعه می‌شود.» 

 

مقاومت مدنی در برابر فشارهای حکومتی

از روزی که اعتراضات به قتل «مهسا امینی» در بازداشت «گشت ارشاد» آغاز شد، حضور زنان خشمگین بدون حجاب در فضاهای عمومی در اعتراض به حجاب اجباری بیشتر و بیشتر شده است. حالا هر روز اخبار و ویدیوهایی از چهره‌های حکومتی یا نزدیکان به حکومت منتشر می‌شوند که در برابر این مقاومت زنان هشدار می‌دهند؛ از جمله ویدیوی «ناصر رفیعی»، سخنران مذهبی و مسوول نهاد نمایندگی رهبر جمهوری اسلامی در «دانشگاه سمنان» که به مسوولان حکومتی هشدار می‌دهد اگر کار به همین صورت پیش برود، ماجرا از دست‌شان در خواهد رفت.

رفیعی و بسیاری از چهره‌های حکومتی نگران این هستند که مخالفت مدنی زنان با حجاب اجباری صرفا به خود حجاب ختم نشود و دامنه گسترده‌تری را در بر بگیرد؛‌ چنان که رییس قوه قضاییه در سخنانی در روزهای پایانی سال گذشته، برداشتن حجاب را «دشمنی با نظام» دانست. 

نکته جالب این که در مقابل، برخی از زنان مخالف حجاب اجباری نیز اصرار حکومت بر حفظ حجاب اجباری را به خاطر لاپوشانی مشکلات متعدد کشور می‌دانند؛ از جمله کاربری که با انتشار ویدیویی در توییتر، این موضوع را تشریح کرد. 

در ویدیوی دیگری،‌ زنان مخالف حجاب اجباری به آمران به معروف می‌گویند که بهتر است برای گرفتن اختلاس‌گران و مفسدان بزرگ مالی تلاش کنند.  

در یک ویدیو نیز که دو زن روز ۱۴ فروردین منتشر کردند،‌ ضمن برداشتن روسری خود گفتند اگر چه مشکلات بسیار دیگری دارند و حجاب تنها مشکل آن‌ها نیست اما مقاومت مدنی خود در مقابل حکومت را با برداشتن حجاب و نه گفتن به حجاب اجباری شروع می‌کنند.

این ویدیوها تنها نمونه‌های کوچکی از تصاویر بی‌شماری هستند که زنان ایرانی از مخالفت خود با حجاب اجباری در روزهای اخیر منتشر کرده‌اند؛‌ تصاویری از قدم زدن در فضای عمومی و‌ مراکز گردش‌گری و حتی رقص و شادی و بدون حجاب در خیابان‌ها. گویی اعتراض هر روز رنگ و جلوه دیگری در جامعه به خود می‌گیرد اما از زیر پوست آن با سرکوب و تهدید خارج نمی‌شود.