کمبود دارو؛ اضطرابی دیگر برای بیماران بی‌شمار اعصاب‌ و‌ روان در ایران

بحران دارو در ایران در ماه‌های اخیر، از کمبود داروهای خاص گرفته تا داروهایی چون شربت سرماخوردگی و سرم، مردم را با دردسر روبه‌رو کرده است؛ به‌تازگی هم «علی فاطمی»، نایب رییس انجمن داروسازان ایران، اعلام کرده که در حوزه داروهای اعصاب، ضد افسردگی و برخی داروهای بیماران خاص، کمبود وجود دارد.

شاید در وهله اول کمبود داروهای اعصاب و ضد افسردگی چندان اضطراری به‌نظر نرسد، اما در کشوری که طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی از نظر افسردگی در رتبه نهم قرار دارد، در دسترس بودن داروی ضد افسردگی هم مانند داروهای آنفلوآنزا و سرماخوردگی، ضروری است.

***

به‌سمت افسردگی 

نگاهی به وضعیت بهداشت روانی در ایران نشان می‌دهد که کمبود دارو در این حوزه نیز پیامدهای وسیعی برای مردم ایران به‌دنبال دارد.

«سحر مطلبی»، پزشک و پژوهشگر بهداشت، به «ایران‌وایر» گفت که بر اساس پژوهشی که سه سال پیش از سوی دکتر «محمد طاهان» انجام شد، تا ۴۵ درصد اختلالات روانی شایع در ایران، افسردگی است. 

او گفت که با کمیاب شدن داروهای اعصاب و افسردگی و دسترسی اندک به خدمات مشاوره روانشناسی و روانکاوی، انتطار می‌رود که روند بیماری‌های افسردگی، بدون درمان موثر تشدید شود. به گفته او، در مرحله شدید افسردگی تمایل بیمار به خودکشی افزایش پیدا می‌کند. این در حالیست که همین حالا هم، فارغ از تاثیر آثار کمبود داروی ضدافسردگی، انجمن جامعه‌شناسان اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۳، شیوع خودکشی افزایش یافته و هر روز ۱۵ نفر اقدام به خودکشی می‌کنند؛ خودکشی‌هایی که احتمالا با بدتر شدن شرایط اقتصادی، تورم و کاهش توانایی مالی افراد و خانواده‌ها ارتباط دارد.  

این پزشک و پژوهشگر بهداشت، درباره دیگر کمبود داروهای ضدافسردگی گفت که از اثرات جانبی افسردگی‌های درمان نشده و مزمن، از دست دادن شغل، از هم پاشیدگی خانواده‌ها و اعتیاد به مواد مخدر است؛ زیرا در نبود داروی مناسب، بعضی بیماران با مصرف مواد مخدر، به خود درمانی روی می‌آورند و در ادامه، دچار اعتیاد به مواد مخدر می‌شوند.

اضطراب کمبود دارو، درد تازه بیماران پراسترس

«صبا آلاله»، روانشناس بالینی نیز به «ایران‌وایر» گفت که داروهای اعصاب و ضد افسردگی به فردی که اضطراب زیادی دارد کمک می‌کنند که تعادل روانی خود را حفظ کند، تا عملکرد روزانه‌اش مختل نشود. به گفته او، اگر این داروها به‌طور ناگهانی قطع شده یا حتی دوز آن‌ها کاهش پیدا کند، مغز ناگهان یک شوک را تجربه می‌کند و این شوک باعث می‌شود که شرایط بحرانی و اضطراب فرد برگردد. ضمن اینکه روند درمان هم بر اثر قطع یا کاهش دوز دارو به تعویق می‌افتد و پروسه آن طولانی می‌شود.

این روانشناس بالینی همچنین توضیح داد که یک مورد دیگر از عوارض ترک داروهای ضدافسردگی، امکان بازگشت افکار منفی و ناخوشایند، از جمله میل به خودکشی، است. 

به گفته صبا آلاله، کاهش دوز یا قطع داروهای درمان روانی، حتی در هنگامی که روانپزشک تشخیص می‌دهد حال بیمار بهتر شده، به‌صورت ناگهانی صورت نمی‌گیرد و برای اجتناب از کاهش اثرات منفی قطع ناگهانی دارو، این اقدام به‌طور تدریجی و با کم کردن دوز انجام می‌شود.

سردردهای شدید، تپش قلب، کابوس‌های شبانه و بی‌خوابی هم از عوارض فیزیکی قطع داروهای اعصاب و روان است. همه این‌ها بر خلق‌و‌خوی فرد اثر گذاشته و موجب افزایش شدید اضطراب می‌شود.

در کنار این عوارض، صبا آلاله توضیح داد که روبه‌رو شدن دائم با رویدادهای استرس‌آور در ایران به‌دلیل شرایط خاص کشور، می‌تواند روند درمان را طولانی کند و در کنار آن، همین نگرانی از دسترسی به دارو هم می‌تواند برای بیماران یک شوک و عامل اضطراب باشد.

وقتی که بودجه نهادهای مذهبی بر حوزه سلامت اولویت دارد

همه دردسرهای کمبود دارو در ایران، به اختصاص نیافتن بودجه مورد نیاز برمی‌گردد. در شرایطی که دولت بودجه نهادهای مذهبی را برای سال ۱۴۰۲ حدود هفتاد درصد افزایش داده است، بخش بزرگی از بودجه تامین دارو اختصاص نیافته است. در این شرایط، به گفته «مرتضی خاتمی»، نایب‌رییس کمیسیون بهداشت مجلس، کمبود دارو اجتناب‌ناپذیر است.

سحر مطلبی، پزشک و پژوهشگر بهداشت نیز به «ایران‌وایر» گفت که به‌طور کلی با لغو تخصیص ارز ترجیحی، انجمن داروسازان، اتحادیه داروخانه‌داران و تولیدکنندگان دارو اعلام کردند که قیمت داروهای تولید داخلی سه برابر و داروهای خارجی وارداتی، شش برابر خواهد شد. ضمن اینکه بعضی تولیدکنندگان، تولید برخی از داروها را به‌دلیل مقرون به صرفه نبودن، متوقف کردند.

او تاکید کرد که شرایط کنونی در کمیت و کیفیت داروهای مربوط به بیماری‌های اعصاب، قلبی، دیابت و سرطان بیشترین تاثیر را خواهد داشت. آن هم در شرایطی که به گفته «احمد جلیلی»، رییس انجمن روانپزشکی ایران، آمار مربوط به بیماری‌های روانی و افسردگی در تهران، به حدود ۳۴ درصد و در کل کشور، به حدود ۲۵ درصد می‌رسد.

موضوع اختصاص نیافتن ارز نیز به تصمیم دولت «ابراهیم رئیسی» باز می‌گردد. دولت ابراهیم رئیسی از ۲۳تیر۱۴۰۱، با اجرای طرحی تحت عنوان «دارویار»، ارز ترجیحی واردات دارو را حذف کرد. دولت سپس اعلام کرد که به‌جای ارز دارو، بودجه‌ای معادل آن به شرکت‌های بیمه پرداخت می‌شود تا چتر بیمه گسترش یابد و مردم نیازی به خرید داروی آزاد نداشته باشند.

بر اساس آمار دولتی، تا پیش از حذف ارز دارو، دولت سالانه سه میلیارد دلار به واردات دارو و تجهیزات پزشکی تخصیص می‌داد،‌ که اکنون برابر با ۱۵۰ هزار میلیارد تومان شده است؛ این در حالیست که امسال تنها ۶۵ هزار میلیارد تومان بودجه دارویار به تصویب رسیده است. این رقم ممکن است با فشار برخی نمایندگان و انجمن‌های بهداشتی و درمانی کمی افزایش پیدا کند، اما افزایش بودجه احتمالی تغییری در نگاه دولت ابراهیم به موضوع سلامت مردم، ایجاد نمی‌کند. 

نگاهی که ترجیح می‌دهد بودجه نهادهایی چون موسسه مذهبی وابسته به «مصباح یزدی» را بیش از ۳۰۰ درصد افزایش، و بودجه دارو به حدود نصف کاهش یابد.