«زن، زندگی، آزادی: آرشیو عصیان»، نام آرشیوی از آثار هنری درباره و در جریان خیزش اعتراضی ایرانیان بعد از قتل حکومتی «ژینا [مهسا]امینی» است.
این آرشیو توسط دو محقق ایرانی‌تبار در کانادا گردآوری و منتشر شده است و شامل آثاری در رشته‌های مختلف هنری، از رقص، موسیقی، نقاشی و عکس گرفته، تا مجسمه است. همه این آثار توسط ایرانیان و غیر ایرانیانی که با زنان و دختران ایرانی همدلی کرده‌اند، در سرتاسر جهان تولید شده است.
«شهرزاد مجاب»، استاد دانشگاه تورنتو و «افسانه هژبری»، محقق و نویسنده، از همان هفته‌های نخست اعتراضات در ایران، با گردآوری، مستندسازی و ثبت صدها آثار هنری، مجموعه‌ای ماندگار را برای یادگیری جهانیان از این خیزش اعتراضی تهیه کرده‌اند.
«ایران‌وایر» برای جزییات بیشتر، با شهرزاد مجاب، استاد گروه مطالعات زنان و جنسیت دانشگاه تورنتو در کانادا، گفت‌وگو کرده است.
***
۲۵شهریور۱۴۰۱، ژینا امینی که برای مسافرت از سقز به تهران آمده بود، توسط گشت ارشاد بازداشت و بعد از دو روز در کما بودن، در بیمارستان کسری تهران جان باخت. هنوز چند ساعت نگذشته بود که زنان خسته از سرکوب و ستم، اول در خیابان‌های اطراف بیمارستان و در روزهای بعد، در خیابان‌های تهران و شهرهای دیگر جمع شدند.
اندکی پس از آغاز اعتراضات سراسری، آثار هنری زیادی در حمایت از این جنبش سراسری تولید شد، از موسیقی و گرافیتی‌های خیابانی، تا نقاشی و کاریکاتور و مجسمه.
ترانه «برای»، اثر «شروین حاجی‌پور» و صدها اثر هنری دیگر هنرمندان جوان و گمنام داخل ایران که بسیاری به‌دلایل امنیتی حتی نام خود را منتشر نمی‌کردند، مرزهای ایران و خاورمیانه را درنوردید و در نقاط مختلف جهان، دیده و شنیده شد.
درس‌هایی از خیزش اعتراضی ایرانیان برای جهان
در متنی که در وبسایت «آرشیو عصیان» برای معرفی این مجموعه منتشر شده، آمده است که این آرشیو، «با الهام از این سیل خروشان هنر اعتراضی، و به‌عنوان منبعی برای آموزش، پژوهش و کنشگری فمینیستی فراملی راه‌اندازی شده است.»
شهرزاد مجاب درباره هدف از ایجاد این آرشیو به ایران‌وایر می‌گوید: «اسم این آرشیو عصیان است، به نام عصیان و طغیان زنان که با مرگ حکومتی ژینا شروع شد. بعد از آن، ما شاهد یک انفجار و طغیان هنری بودیم و این خیزش، با یک بیان هنری از خشم و اعتراض، عدالت‌خواهی و آزادی‌خواهی و تمام آنچه که در شعار "زن، زندگی،آزادی" نهفته بود، همراه بود.»
او ادامه می‌دهد: «من متوجه شدم که چقدر مهم است که دانشجویان، اساتید، کنشگران و هنرمندانی که می‌خواهند در مورد این خیزش یاد بگیرند، به جنبه هنری آن هم بپردازند. در این آرشیو که مجموعه‌ای از آثار صد روز اول بعد از شروع خیزش در هفت زمینه هنری، مثل موسیقی، رقص، دیوارنویسی، شعارنویسی، اینستالیشین، تصویری شامل عکاسی، نقاشی و تصویرسازی است، خواست این جنبش بیان شده است.»
آرشیوی برای ثبت در تاریخ
محققانی که آرشیو «زن، زندگی، آزادی» را تهیه کرده‌اند، می‌گویند که این حاصل شش ماه تلاش و گردآوری دستی آثار از طریق شش پلتفرم، شامل اینستاگرم، توییتر، تلگرام، تیک‌تاک، واتس‌اپ و یوتیوب است.
آن‌ها در تک‌تک این پلتفرم‌ها، چندین حساب کاربری فعال در این زمینه را شناسایی و به‌طور روزانه پیگیری کرده‌اند. همچنین هشتگ‌های مربوط به هنر اعتراضی به زبان‌های انگلیسی، فارسی و کردی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته‌اند. هر ورودی با مشخصات خاص شامل گروه‌بندی و زیرگروه، تاریخ انتشار، مکان، نام اثر هنری و نام هنرمند نام‌گذاری، و از بقیه آثار متمایز شده‌اند.
اما این آغاز کاری است برای ثبت یکی از مهم‌ترین مبارزات فمینیستی در دهه‌های اخیر در جهان.
شهرزاد مجاب درباره آهنگ «برای» اثر شروین حاجی‌پور می‌گوید: «شعر "برای"، یکی از صدها فرم موسیقی است که در آرشیو آمده. نقدهای خیلی خوبی هم که به این شعر است، به‌صورت یک ضمیمه اضافه کرده‌ایم که توضیح داده شود که درگیری‌های فکری با این هنرهایی که تولید شده هم، چقدر دینامیک و مهم است.»
این استاد دانشگاه و فعال فمینیست در ادامه با تاکید بر وقت‌گیر و سنگین بودن تهیه این آرشیو، می‌گوید: «این کار تنها با دقت زیاد، علاقه و تاثیری که این جنبش بر ما داشت امکان پذیر بود. در نتیجه، واقعا جمع‌آوری این کار را بسیار با دقت انجام دادیم. ما نمی‌خواستیم فقط لینک بدهیم، می‌خواستیم اصل هنری که تولید شده را داشته باشیم تا در تاریخ ثبت شود. به‌همین‌خاطر، در این کار مفهوم آرشیو خیلی مهم است؛ نگهداری یک تاریخ جمعی و حافظه جمعی از این خیزش مهم است.»
رقص خدانور و جنایتی که فراموش نخواهد شد
برخی از آثار هنری که در«آرشیو عصیان» جای گرفته‌اند، میلیون‌ها بار توسط مخاطبان ایرانی و غیرایرانی دیده و بازنشر شده‌اند. اما با‌این‌وجود، آرشیوی از این آثار که تهیه‌کنندگان آن می‌گویند، «به بهترین و ساده‌ترین شکل روح «زن، زندگی، آزادی/ ژن، ژیان، ئازادی» را نمایندگی می‌کند» نیز، تاکنون توجه بسیاری را در فضای آکادمیک به خود جلب کرده است.
خانم مجاب با تاکید بر این بازخوردهای مثبت، به ایران‌وایر می‌گوید: «تاکنون چند بار این آرشیو رونمایی شده و عکس‌العمل‌ها درباره اینکه این کار چقدر اهمیت دارد و چطور تاثیرگذار خواهد بود، فوق‌العاده جالب و تکان‌دهنده است.»
این استاد دانشگاه تورنتو در پاسخ به این سوال که خود او کدام یک از آثار هنری ثبت و ضبط شده در این آرشیو را بیشتر با روح اعتراضات ضد حکومتی مردم ایران عجین می‌بیند، می‌گوید: «در آرشیو یک سری انیمیشن‌های کوتاه هست که در نهایت کوتاهی، پرسخن است. در بخش ویدیو نیز، رقص "خدانور" و کارهایی که حول جنایت حکومتی که جان یک انسان شریف و ستم‌دیده مانند خدانور را گرفتند، تولید شده، برای من بسیار تاثیرگذار بوده و از آن بارها استفاده کرده و باز هم خواهم کرد.»
او تاکید می‌کند: «عکس‌العمل‌هایی که به این رقص شده و خود را در تولید آثار هنری جدید مرتبط با آن نمایان می‌کند، درباره این خیزش بسیار گویا است و شخصا برای من جایگاه خاصی دارد.»
مجاب با تاکید بر عکس‌العمل‌های بین‌المللی، نیز می‌گوید: «در این آرشیو، عکس‌العمل‌های بین‌المللی هم هست که در شکل و فرم‌های مختلف هنری، از جمله اجراهای عمومی و رقص و موسیقی که در انظار عمومی اجرا شده، مجسمه‌هایی که در خیابان‌های مختلف دنیا گذاشته شده، نشان‌دهنده این است که بدون شک این خیزش یک تاثیر جهانی داشته و آن نیز از این خشم و عصیان زنان نشات گرفته است؛ خشم و عصیانی که پیوندهایی فراملیتی پیدا کرده و پیکره یک نظام مرد-پدرسالاردین‌مداری-سرمایه‌دار که بدن زن و آزادی زن را قبضه کرده، با خروش و فریاد زنان برای پس گرفتن این آزادی، به لرزه درآورده است.»
به گفته خانم مجاب، این آرشیو که تاکنون فقط شامل آثاری بوده که برای مخاطب فراملی و انگلیسی‌زبان، نیازی به ترجمه و تعریف مفاهیم فرهنگی نداشته باشد، اما قرار است در آینده گسترده‌تر شود: «این آرشیو قرار است گسترش پیدا کند، ولی ما هم تاکنون معیارهای انتخابی خیلی دقیقی برای معرفی آثار و کیفیت مطلب و اثر و ترجمه آن را مدنظر قرار دادیم. سعی کردیم مطلب نیاز به ترجمه خاصی نداشته باشد و لازم نباشد که ما مفاهیم فرهنگی نهفته در این آثار را ترجمه کنیم. کم‌کم داریم روی آثاری که نیاز به ترجمه دارند کار می‌کنیم.»
آرشیو عصیان به گفته دست‌اندرکارانش در دسترس همگان است و هرکس که می‌خواهد می‌تواند از این آرشیو استفاده کند. چنانچه هنرمندی کاری دارد که دوست دارد در این آرشیو گذاشته شود، یا اگر هنرمندی کارش را می‌بیند که آنجاست و دوست دارد اطلاعات اثر را در آرشیو ثبت کند، می‌تواند با این ایمیل تماس بگیرد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر