چند روز قبل شش حقوق‌دان برجسته و وکیل حقوق بشر ایرانی در نامه‌ای به «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد در مورد افزایش نگران‌کننده موارد اعدام در ایران، به‌ویژه فزونی چشم‌گیر این شکل از مجازات توسط حکومت جمهوری اسلامی پس از اعتراضات سراسری اخیر و جنبش «زن، زندگی، آزادی» هشدار داده و با ارایه راهکار، خواستار مداخله مجمع عمومی سازمان ملل در توقف احکام بی‌رویه اعدام در ایران و دیگر نقاط جهان شدند.
این در حالی است که شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد اخیرا جمهوری اسلامی را به ریاست فوروم اجتماعی این شورا منصوب کرده است. آیا نامه شش وکیل می‌تواند راهگشا باشد؟ آیا با نامه‌نگاری می‌توان ماشین اعدام حکومت را متوقف کرد؟
برای جزییات بیشتر، با «مهرانگیز کار» و «محمد اولیایی‌فرد»، هر دو وکیل، حقوق‌دان و از امضاکنندگان این نامه گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
نامه ۶ حقوق‌دان ایرانی به گوترش چه می‌گوید؟
«مهرانگیز کار»، «شیرین عبادی»، «قاسم شعله سعدی»، «حسین رئیسی»، «محمد اولیایی‌فرد» و «سعید دهقان»، حقوق‌دانان ایرانی که هر یک در گوشه‌ای از جهان هستند، در نامه‌ای گرد هم آمده‌اند. آن‌ها خطاب به «آنتونیو گوترش»، از او خواسته‌اند که از اختیارات قانونی خود استفاده کرده و پیشنهادهای مطرح شده در این نامه برای توقف احکام بی‌رویه اعدام در ایران و دیگر نقاط جهان را در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح کند.
در بخش نخست این نامه به افزایش ۷۵ درصدی اجرای احکام اعدام از ابتدای سال جاری میلادی در ایران اشاره شده و درباره استفاده از این مجازات غیرانسانی و مخالف موازین حقوق‌بشر، از جمله حق کرامت و حیات انسانی به مثابه ابزاری برای سرکوب اعتراضات در ایران هشدار داده شده است.
نویسندگان این نامه تاکید کرده‌اند که جمهوری اسلامی و دیگر کشورهایی که مجازات اعدام را بی‌محابا اجرا می‌کنند، در پناه اصل بین‌المللی «حاکمیت کشورها»، بدون نگرانی از پاسخ‌گویی به جامعه بین‌المللی، اقدام به اعدام‌های گسترده می‌کنند. در عوض، جامعه بین‌المللی به دلیل ناکارآمدی قوانین و مقررات فعلی، جز اعلام محکومیت و انزجار از این اقدامات غیرانسانی، اقدام موثر دیگری برای جلوگیری از آن نمی‌تواند انجام دهد.
با توجه به این نقاط ضعف، نویسندگان این نامه که روز هشتم خرداد ۱۴۰۲ نسخه‌ای از آن نیز به «ایران‌وایر» رسید، موادی از منشور دبیرکل سازمان ملل متحد را به دبیرکل این سازمان یادآور شده و از او خواسته‌اند، موضوع اعدام‌های بی‌رویه را به صحن مجمع عمومی این سازمان ببرد.
آن‌ها تاکید کرده‌اند که مقررات و قوانین کنونی بین‌المللی نیاز به اصلاح دارند و از آنتونیو گوترش خواسته‌اند پیشنهادهای مطرح شده را به منظور اصلاح مقررات فعلی و یا تدوین قوانین جدید بین‌المللی جهت حذف، کنترل و یا محدود کردن مجازات اعدام مورد بحث و بررسی قرار دهد.
البته این نامه پیشنهاداتی را نیز بابت ضمانت اجرای توقف اعدام‌ها یا دست‌کم کاهش شمار آن‌ها مطرح کرده است که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: «ارجاع پرونده به دادستان‌های دیوان کیفری بین‌اللملی، تشکیل کمیته حقیقت‌یاب در زمینه اعدام‌ها، تحریم‌های هدفمند نسبت به عوامل اعدام‌ها، عدم اعطای کرسی ریاست بر هر یک از نهادها در ارکان سازمان ملل و اخراج یا لغو عضویت از هر یک از ارکان یا نهادهای سازمان ملل بر حسب مورد.»
پیشنهادات مطرح شده چه‌قدر شدنی هستند؟
مهرانگیز کار، حقوق‌دان ایرانی درباره امیدواری به عملی شدن موضوع یادآوری شده در این نامه، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «امیدواری موضوعی نیست که در شرایط کنونی بتوانیم روی آن پافشاری کنیم. شرایط کنونی، هم از نظر جهانی و هم از نظر داخلی در ایران شرایط خاصی است ولی سازمان ملل متحد با وجود همه محدودیت‌هایی که دارد، فرصت‌هایی دارد که اگر بخواهد نسبت به کشوری از آن استفاده کند، می‌تواند و از این حیث ما تصور می‌کنیم که کار درستی کرده‌ایم.»
به گفته مهرانگیز کار، در شرایطی که دولت ایران به صورت جنون‌آمیزی اعدام می‌کند، پیش‌بینی می‌شود که شمار اعدام ها در ماه‌های آتی نیز افزایش یابد.
او ادامه می‌دهد: «چون دولت به نیازهای مردم نمی‌تواند پاسخ دهد و انتظار یک موج خروشان نارضایتی را دارد، بنابراین می‌خواهد پیش از این که اتفاق بیفتد، ترس را گسترش دهد تا میلیون‌ها مردمی که گرسنه هستند، اگر از گرسنگی هم بمیرند، وارد عرصه اعتراض نشوند و تصور کنند که چوبه دار در برابرشان است. این‌ها مجموعه نگرانی‌هایی هستند که سبب شده‌اند ما اقدام به نوشتن این نامه کنیم.»
این وکیل حقوق‌بشری ایرانی می‌گوید: «از نظر حقوق بشر باید آن کاری که از دست‌‌مان بر می‌آید را صرف‌نظر از میزان عملی شدن یا نشدن آن، انجام دهیم. از اول انقلاب با این نقطه نظر و این تفکر کار کرده‌ایم. به هر حال وارد بحث حقوق بشری شدن با جمهوری اسلامی ایران دلسرد کننده است، چون حکومت اصلا به موازین حقوق‌بشر اعتقادی ندارد. طبیعی است که نمی‌شود زیاد امیدوار بود اما در حال حاضر اوضاع و احوال تغییر کرده است.»
خانم کار با تاکید بر تمامی فعالیت‌هایی که در مخالفت با مجازات اعدام در ایران، هم توسط سازمان‌های حقوق‌بشری ایرانی و هم سازمان‌های بین‌المللی انجام شده است، این نامه را با آن‌ها هم‌راستا می‌داند و می‌گوید: «ما هم امیدوار هستیم که به این نکات توجه شود و یک جایی نهادهای بین‌المللی واقعا وارد عمل شوند.»
خواسته‌های مطرح شده، فنی، واقع‌گرایانه و امکان‌پذیرند
محمد اولیایی‌فرد، دیگر وکیلی که نام او در این نامه عنوان شده، درباره این نامه و امکان عملی شدن آن، یعنی ورود دبیرکل سازمان ملل به موضوع اعدام‌ها در ایران می‌گوید: «نامه فنی است. اظهار گله و ناراحتی نیست، چون واقعیت‌ها گفته شده‌اند و خاص ایران نیستند بلکه خاص کشورهایی هستند که اعدام می‌کنند. بیان مشکل با راه حل است و برای همین امیدواریم نظر دبیرکل سازمان ملل را به خود جلب کند.»
او توضیح می‌دهد که وجه واقع‌گرایانه این نامه و تاکید آن بر این امر که کشورهایی که نمی‌توانند مجازات اعدام را لغو کنند، باید آن را محدود به «جنایات مهم»، مانند بمب‌گذار‌ی‌های بزرگ و جنایت‌هایی با ابعاد گسترده کنند، می‌گوید: «در این نامه به نکات ظریفی اشاره شده است، از جمله محاکمه‌های صوری و اعتراف‌های اجباری که در ایران بسیار رایج است و جمهوری اسلامی از آن‌ها برای فریب کشورهای جهان درباره روند دادرسی در ایران استفاده می‌کند. هم‌چنین اساسا این نامه فقط منحصر به جمهوری اسلامی نیست، درباره کشورهایی است که اعدام در آن‌ها زیاد است. بنابراین موضوع نامه، جهانی است.»
به گفته اولیایی‌فرد، دلیل این که این نامه خطاب به دبیرکل سازمان ملل نوشته شده، این است که او این اختیار را دارد هر موضوعی که به نظرش مهم آمد را به شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد ببرد: «برای همین ما به دبیرکل نوشتیم تا او بررسی کند.»
با این وجود، این وکلا قصد دارند این درخواست را از طریق کشورها نیز پی‌گیری کنند.
اولیایی‌فرد در این باره نیز می‌گوید: «برنامه این است که این نامه را به نمایندگان ایرانی پارلمان کشورها هم دهیم و از کشورها بخواهیم که این پیشنهاد را در مجمع عمومی مطرح کنند. این یک گام است و اگر یکی از این کشورها متقاعد شود و درخواست ما را به مجمع ببرد، ما موفق خواهیم شد.»
این وکیل و مشاور حقوقی «ایران‌وایر» در پایان تاکید می‌کند: «ما دغدغه اعدام داریم اما غرب و حقوق‌دان‌های غربی ندارند. ما وظیفه داریم و آن را انجام می‌دهیم. این چیزی است که در توان ما است. وظیفه ما این بود که کاری کنیم تا مردم‌مان از سمفونی اعدام نجات پیدا کنند. ما به ناامیدی‌ها فکر نمی‌کنیم. ممکن است ۱۰ سال دیگر جواب دهد ولی مهم این است که اقدامی انجام شود برای این که اوضاع تغییر کند.»
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر