ظریف پیشنهاد کرده بود ایران اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی بدهد

پس از خروج ایالات متحده از توافق «برجام» و بازگشت تحریم‌های امریکا، جمهوری اسلامی ایران آماده می‌شد تا نامه خروج از «پیمان منع گسترش سلاح اتمی» (ان‌پی‌تی) را به دبیرکل سازمان ملل متحد ارایه کند. این پیشنهاد از سوی «محمدجواد ظریف»، وزیر وقت امور خارجه مطرح شده بود و «علی خامنه‌ای»، رهبر انقلاب و «حسن روحانی»، رییس جمهوری وقت هم با آن موافقت کرده بودند.

***

«محمدجواد ظریف»، وزیر پیشین امور خارجه جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۲-۱۴۰۰) نزدیک دو سال پس از پایان دوره هشت ساله وزارتش گفته طراح پیشنهاد خروج ایران از «پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی» بوده است؛ همان کاری که کره شمالی در سال۲۰۰۳ انجام داد و مدت کوتاهی پس از آن سلاح اتمی خود را آزمایش کرد.  

ظریف در یک حضور شش ساعته در شبکه اجتماعی «کلاب هاوس» گفته است پس از خروج دولت «دونالد ترامپ» از توافق اتمی «برجام» در اردیبهشت ۱۳۹۷، او به شورای عالی امنیت ملی پیشنهاد کرده بود که ایران اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی را به دبیرکل سازمان ملل ارایه کند و هم‌زمان وارد مذاکره‌ای با قدرت‌های جهانی شود تا به ضرب تهدید نیمه عملی شده خروج از ان‌پی‌تی، ایالات متحده را وادار به بازگشت به برجام کند.

زمانی که دولتی اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی به سازمان ملل متحد می‌دهد، به طور خودکار سه ماه پس از تاریخ صدور این اعلامیه تعهدی برای اجرای مفاد آن ندارد. 

بر اساس این معاهده، کشورهایی که در زمان انعقاد این پیمان هم‌چون ایران دارنده سلاح اتمی نبودند، باید استفاده از این برنامه را صرفا با اهداف صلح‌آمیز ادامه دهند و از ساخت سلاح خودداری کنند.

به گفته ظریف، خامنه‌ای و روحانی با پیشنهادش موافق بودند اما طرح او در شورای عالی امنیت ملی تصویب نشد. 

تهدید ایران به خروج از ان‌پی‌تی به معنی پایان تعهد رسمی برای خودداری از ساخت تسلیحات اتمی است؛ اقدامی که نظام جمهوری اسلامی ایران می‌گوید نه تنها در سیاست دفاعی این کشور جایی ندارد بلکه بر خلاف نظریات فقهی خامنه‌ای، تولید و انبار کردن آن را مشروع نمی‌داند.

با وجود رد شدن این طرح، ظریف در پایان آخرین سفرش به نیویورک حدود هشت ماه قبل از این که ترامپ از برجام خارج شود، گفته بود: «آن‌هایی که نگران بودند ایران به سمت بمب حرکت می‌کند، اگر دیگر محدودیتی بر غنی‌سازی و فرآوری در این کشور وجود نداشته باشد، باید بیشتر نگران باشند.» 

می‌توان این سخن را نشانه‌ای از طرح خود او برای خروج از ان‌پی‌تی دانست.

پیش‌تر این طرح از سوی برخی از منصوبان علی خامنه‌ای، هم‌چون «حسین شریعتمداری»، نماینده او در روزنامه «کیهان» و دریابان «علی شمخانی»، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی و دبیر وقت آن مطرح شده بود. هرچند ایران اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی نداد اما تابستان سال ۱۳۹۹ در زمانی که دولت ترامپ مشغول استفاده از سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت شد، رییس جمهوری وقت، حسن روحانی گفته بود اگر جمهوری اسلامی دوباره با این تحریم‌ها روبه‌رو شود، رهبران پنج کشور عضو برجام نامه‌ای دریافت کرده‌اند که می‌دانند واکنش ایران چه خواهد بود.

«ایران‌وایر» آن زمان، پس از بررسی‌های تهدیدهای ممکن، تنها راه موجود و تهدید عملی نشده‌ای که برای جمهوری اسلامی باقی مانده را خروج از ان‌پی‌تی ارزیابی کرده بود. تهدید صوری جمهوری اسلامی به خروج در پنجاهمین سالگرد تاسیس پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی رخ داد که ایران یکی از اولین امضا کنندگان آن در دوره «محمدرضا شاه پهلوی» بود.

به غیر از طرح رد شده ظریف برای صدور اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی، جمهوری اسلامی دست‌کم دو بار در دو دهه اخیر به طور رسمی تهدید کرده که ممکن است از این پیمان خارج شود؛ بار اول زمانی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درصدد ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت بود، انجام شد که ایران تهدیدش را عملی نکرد. بار دوم هم زمانی بود که ترامپ در حال ارزیابی خروج از توافق برجام بود. این بار هم تهدیدی که شمخانی کرده بود، اجرا نشد. 

 چنین اقدام احتمالی با توجه به تجربه کره شمالی برای جامعه جهانی، اختلافات موجود را به بحران تمام عیار هسته‌ای بدل می‌کرد و در صورتی که با اجرای پیشنهاد ظریف، مذاکرات احتمالی برای وادار کردن ترامپ به برگشتن دوباره به برجام شکست می‌خورد، یا جمهوری اسلامی باید از ان‌پی‌تی مطابق تهدیدی که کرده بود، خارج می‌شد یا این که در شکستی تاریخی، اعلامیه خروج از این پیمان را پس می‌گرفت و برای همیشه ترک ان‌پی‌تی را به تهدید بین‌المللی، در بایگانی نگه می‌داشت.

ظریف البته می گوید ترامپ دو بار او را به ملاقات دعوت کرده بود و احتمال به دست آمدن زمینه برای توافق برای بازگشت امریکا به برجام را رد نمی‌کند. 

به گفته او، یکی از این دعوت‌ها در زمان برگزاری اجلاس رهبران گروه هفت کشور صنعتی در فرانسه بود و بار دیگر در زمان آخرین سفرش به نیویورک پیش از تحریم شدن به دلیل ارتباطاتش با دفتر خامنه‌ای.

به گفته ظریف، در جریان آخرین سفرش به نیویورک، یکی از سناتورهای امریکایی نزدیک به ترامپ دعوت رییس جمهوری وقت امریکا از او را ابلاغ کرده و گفته بود که او آماده ملاقات در کاخ سفید است. ظریف گفته مخالف دیدار روسای جمهوری ایران و امریکا بوده اما به دلیل این که سطح سیاسی وزیر خارجه پایین‌تر است، با توجه به درصدی از احتمال موفقیت، آماده دیدار بوده و موضوع را با تهران در میان گذاشته بود. اما این موضوع حتی به اطلاع خامنه ای هم نرسید و به گفته او در سطحی پایین تری از رهبر جمهوری اسلامی رد شد.

به این ترتیب دولتی که کارگزارن آن متهم به تمایل به اروپا و آمریکا و بهبود روابط با غرب بودند، یک بار تهدید به خروج از ان پی تی کرد و بار دیگر  اقدامی برای عملی کردن این تهدید، وزیر خارجه ای که بخش زیادی از دوره کاری خود را در آمریکا سپری کرده، طراح ناکام صدور اعلامیه خروج از این پیمان شده بود.