اختلافات روسیه و ایران در شرق سوریه

روسیه طی روزهای گذشته اقدامات خود در شمال شرق سوریه را افزایش داده و چندین کاروان نظامی را نیز به «دیرالزور» اعزام کرده است.
براساس اطلاعات «عمر الأحمد»، خبرنگار «ایران‌وایر» در سوریه، در تاریخ هفتم جولای ۲۰۲۰ یک کاروان نیروهای روسیه شامل چندین تانک، وسایل‌ ‌نقلیه زرهی، نفربر و خودروهای پیکاب مجهز به مسلسل وارد استان دیرالزور شده است.

اجزای مختلف این کاروان نظامی در پادگان‌های نیروهای رژیم سوریه در محلات این استان مستقر شده‌اند. ورود این کاروان به دیرالزور هم‌زمان با بروز اختلاف میان شبه‌نظامیان ایرانی از یک سو و رژیم سوریه و شبه‌نظامیان روسی از سوی دیگر رخ داده است. اخیرا شبه‌نظامیان «حزب‌الله» عراق نیروهای رژیم سوریه را از محله «جمعيات الرصافة» استان دیرالزور بیرون رانده و با تصرف مقرها و پاسگاه‌های ایست و بازرسی آن‌ها، در آن‌جا مستقر شده‌اند.

پیش از نیز سربازان روسیه در ادامه روند استقرار در مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان مورد حمایت سپاه پاسداران، نیروهای رژیم سوریه را از یک میدان نفتی در حومه شرقی دیرالزور بیرون رانده و خود در آن مستقر شده بودند.

به گفته الأحمد،۲۰ سرباز روسی همراه با ۵۰ تن از شبه‌نظامیان تیپ «القدس» وابسته به روسیه، در تاریخ  چهارم جولای عناصر امنیت نظامی مستقر در میدان نفتی «الورد» واقع در نزدیکی بخش «الدویر» را بیرون راندند. این میدان نفتی در میانه راه حدفاصل بین دو شهر «البوکمال» و «المیادین» در شرق دیرالزور واقع شده است. آن‌ها پس از اخراج عناصر رژیم سوریه، با ایجاد خاکریز و استقرار تسلیحات و پدافند در اطراف این میدان نفتی، مواضع خود را تقویت کردند.

الأحمد می‌گوید: «روز جمعه گذشته کاروان عظیمی که حجم آن به اندازه سه کاروان معمولی می‌شد، شامل ۶۰ خودروی نظامی، از جمله کامیون‌های بزرگی که از سمت استان "الرقه" می‌آمدند، به پایگاه "الطلائع" شهر دیرالزور رسید. این کاروان نظامی بخشی از گردان هفتم توپخانه است و جایگزین نیروهای تیپ یکم وابسته به سپاه پنجم مورد حمایت روسیه شده ‌است. این نیروهای جدید، وارد مناطق "الطابية"، "مراط" و "خشام" در شرق فرات و "الحسينية" در غرب این رودخانه شده و ۵۰ عدد توپ و تانک را در آن جا مستقر کرده‌اند.»

«خالد الحماد»، نویسنده، دبیرکل «انجمن اصالت و توسعه» و از اهالی شهر دیرالزور در گفت‌وگو با خبرنگار «ایران‌وایر» در سوریه می‌گوید: «روسیه گسترش حضور نظامی خود در استان دیرالزور، به‌ویژه مناطق شرق و غرب رود فرات را آغاز کرده است.»

ظاهرا روسیه پس از اتمام عملیات‌های نظامی بزرگ، دیگر راضی به استمرار نفوذ ایران در سوریه نیست. به‌ویژه این که حضور ایران، مانع روسیه برای تحمیل روند سیاسی خود بر رژیم سوریه می‌شود. در این زمینه می‌توان به حملات کوبنده و مستمر اسرائیل علیه شبه‌نظامیان ایرانی در سوریه نیز اشاره کرد. 

از دیدگاه الحماد، نوعی توافق سه‌گانه بین امریکا، روسیه و ترکیه برای کاستن نفوذ ایران در سوریه و عقب‌نشینی تدریجی سپاه پاسداران از این کشور وجود دارد.
البته این توافق به نفع روسیه است و در عمل نیز اکنون شاهد حضور متراکم و گسترده این کشور در سوریه هستیم. احتمال می‌رود سوریه در روزهای آینده شاهد اقدام جدیدی از سوی روسیه باشد.

دلایل زیادی نیز ثابت می‌کنند که روسیه در اختلافش با ایران در سوریه دست برتر دارد. دخالت نظامی روس‌ها در سوریه پس از مشارکت این کشور در روند بین‌المللی «ژنو» آغاز شد. روسیه چندین توافق‌ علنی با رژیم سوریه را امضا کرده و به موجب آن‌ها، بر پایگاه هوایی «حمیمیم» در استان «لاذقیه» این کشور مسلط شده است.

الحماد می‌افزاید: «روس‌ها وارد درگیری مستقیم با ایرانی‌ها نخواهند شد ولی احتمالا حمله ائتلاف بین‌المللی به مواضع آن‌ها افزایش خواهد یافت. چه بسا روسیه همانند اقدامی که سپاه پنجم در جنوب سوریه انجام داد، در شرق این کشور نیز گروه‌های سنی را سازمان‌دهی کند. علاوه بر این، احتمالا می‌رود در روزهای آینده عملیات ترور هم علیه شبه‌نظامیان ایرانی در شرق سوریه آغاز شود.»

الحماد در ادامه هم‌چنین اضافه می‌کند: «درحال حاضر رقابت شدیدی بین رژیم سوریه و شبه‌نظامیان ایرانی برای جذب عناصر جدید وجود دارد. چند روز پیش ۴۳ تن از نیروهای "الدفاع الوطني" (دفاع ملی) جدا شده و به شبه‌نظامیان ایرانی پیوستند. این اقدام نشان می‌دهد که ایرانی‌ها تشویقی‌های زیادی برای جذب عناصر جدید ارایه می‌کنند.»

اختلاف ایران-روسیه در سوریه 

موسسه آلمانی «مسایل بین‌المللی و امنیتی» اخیرا با انتشار گزارشی اعلام کرده که ایران تلاش خود برای احداث مسیر زمینی منتهی به بنادر سوریه را افزایش داده است. برخی گزارش‌ها نیز نشان می‌دهند که فعالیت شبه‌نظامیان ایرانی مستقر در شمال سوریه به‌منظور ایجاد اختلال در توافق روسیه-ترکیه و نقض آتش‌بس ادلب بیشتر شده است.

«مؤيد أبازيد»، روزنامه‌نگار سوری در این باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «سیاست جدید ایران، این کشور را نه در مقابله مستقیم با مجموعه دشمنانش، متشکل از ایالات متحده امریکا و اسرائیل، بلکه با نزدیک‌ترین متحد میدانی خود، یعنی روسیه قرار می‌دهد. درحالی‌که همانا روس‌ها بودند که با مشارکت مستقیم در جنگ سوریه، جایگاه منطقه‌ای ایران را تقویت کرده و نفود این کشور در سوریه را استحکام بخشیدند.»

أبازيد هم‌چنین می‌گوید: «توافق تاریخ پنجم مارچ ۲۰۲۰ بین روسیه و ترکیه، شکاف در روابط مسکو و تهران را نمایان ساخت. ایران این توافق را تجاوز به حقوق خود و نقشه دقیقی برای اخراج این کشور از سوریه دانست. از دیدگاه ایرانی‌ها، روسیه با تهران به‌عنوان بازیگری درجه دو در سوریه که نیازی به مشارکت ‌دادن آن در توافق‌نامه‌ها برای سامان‌دهی امور این کشور نیست، رفتار می‌کند.»

توافق پنجم مارچ به توافق میان روسیه و ترکیه برای آتش بس در ادلب گفته می‌شود که درسفر «اردوغان» به روسیه و دیدار با «پوتین» انجام شد.

الحماد می‌گوید: «روسیه قصد دارد به تمام جهان، از جمله ملت سوریه بگوید که خودش حاکم کنونی این کشور است و تا زمانی‌که منافعش ایجاب کند، در این‌جا می‌ماند. لشکرکشی نظامی روسیه در دیرالزور نیز دلیل این امر است.»

براساس گزارش موسسه آلمانی مسایل بین‌المللی و امنیتی، ایران می‌کوشد از طریق گسترش و تقویت نفوذ خود در دیرالزور، به اهداف ژئوپلتیک، اقتصادی، امنیتی و نظامی درازمدت دست یابد. ایران نگران است مبادا در روند دیپلماسی از سوی طرف‌های مختلف کاملا به حاشیه رانده شود.

به نظر مؤيد أبازيد، اختلاف ایران وروسیه در دیرالزور به دو قسمت تقسیم می‌شود: «نخست، استقرار نیروی نظامی در سرزمین سوریه. چون مسکو و تهران حضور خود در این کشور را قانونی و طبق درخواست رسمی دمشق می‌دانند. دوم، اقتصادی از طریق رقابت برای سیطره بر تمام ثروت‌های زیرزمینی سوریه و پروژه‌های اقصادی در این کشور.» 

وی هم‌چنین توضیح می‌دهد که روسیه قصد جلب رضایت اسرائیلی‌ها را دارد چون آن‌ها از حضور ایران در دیرالزور ناراحتند.
او می‌گوید زیرا این استان مسیر انتقال اسلحه از تهران به لبنان برای ایجاد تزلزل در امنیت اسرائیل به شمار می‌رود.
الحماد نیز می‌گوید: «به نظر می‌رسد امریکا، روسیه و اسرائیل برای اخراج شبه‌نظامیان ایرانی از شرق سوریه توافق کرده‌اند. اقداماتی نیز در این زمینه انجام شده است که نتایج آن را در روزهای آینده خواهیم دید.»

طبق گزارش اخیر «موسسه خاورمیانه»، روسیه از تغییر مواضع نظامی ایران در سوریه استفاده و به سرعت خلأیی را که شبه‌نظامیان ایرانی به‌جا گذاشته‌اند، پر کرده است. آن‌ها چندی پیش برخی پاسگاه‌های ایست و بازرسی در دیرالزور را به رژیم سوریه یا به عبارت دقیق‌تر، پلیس نظامی روسیه و تیپ «القدس»، وابسته به گروه «واگنر» این کشور واگذار کردند. نویسنده این گزارش مشارکت نیروهای روسی در روند واگذاری آن مقرها را نشانه جایگزین شدن روسیه به‌جای ایران در دیرالزور دانسته است. 

تیپ القدس قبلا متشکل از شبه‌‌نظامیان وابسته به ایران بود ولی اینک تبدیل به عناصر مردمی تابع روسیه شده‌ است. این تیپ در مناطق صحرایی وسیعی به نام «البادية  السورية» مستقر است. ناگفته نماند که ورود روسیه به شرق سوریه پس از شکایت یگان‌های دفاع ملی، تابع رژیم سوریه از دمشق و تهران به دلیل عدم پرداخت چندین ماه دستمزدشان رخ داد.

از دیدگاه موسسه خاورمیانه، ایران به‌جای خروج از سوریه، مواضع خود در این کشور را تغییر می‌دهد. این تصمیم در نتیجه عوامل متعددی، از جمله شیوع ویروس کرونا است. علاوه بر این، عدم پرداخت حقوق چندماهه عناصر یگان‌های دفاع ملی مستقر در جنوب الرقه توسط ایران، نشان می‌دهد که با توجه به شیوع ویروس کرونا، آن‌ها دیگر در اولویت ایران قرار ندارند و بهتر است زیان ناشی از حضورشان در آن منطقه کاهش یابد.

با توجه به آن‌چه گذشت، ایران تغییر مواضع نظامی خود در سوریه را ضروری می‌داند و اولویت خود را از حضور شرق این کشور به جنوب غربی آن و در نزدیکی مرزهای اسرائیل تغییر داده است. ایران هم‌چنین احساس می‌کند به هدف اساسی خود در حفظ الميادين والبوكمال دست یافته است و پرداخت بهای بقای نیروهایش در آن‌جا با توجه به سرکوب روزانه آن‌ها توسط نیروی هوایی اسرائیل دیگر به صرفه نیست.