هنوز ۱۰ روز از انتخاب «ابراهیم رئیسی» به‌عنوان رییس دولت سیزدهم نگذشته است که مشارکت او در کشتار هزاران زندانی سیاسی در سال ۱۳۶۷ برای سومین بار بر زبان‌ها افتاده است. روز دوشنبه، هفتم تیرماه، «جاوید رحمان»، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران خواهان تحقیقات مستقل درباره نقش این رییس دولت تازه منتصب، در قتل‌‌عام زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ شده و به خبرگزاری «رویترز» گفته است: «فکر می‌کنم زمان آن فرا رسیده است که اکنون که آقای رئیسی، رییس‌جمهوری است؛ ما تحقیق درباره آن‌چه در سال ۱۳۶۷ رخ داد و نقش افراد در آن را آغاز کنیم.» ابراهیم رئیسی یکی از اعضای هیات مرگ است، هیاتی که در دهه ۶۰ برای هزاران زندانی سیاسی که بسیاری از آن‌ها در حال سپری کردن احکام زندان خود بودند، طبق نظر «روح‌الله خمینی» حکم اعدام صادر کردند.
آیا درخواست جاوید رحمان برای تحقیقات جدید درباره نقش رئیسی در اعدام‌های ۶۷ راه به جایی خواهد برد؟ رئیسی تا چه حد زیر ضرب نهادهای حقوق‌بشری بین‌المللی خواهد بود؟ و حس و حال بازماندگان جنایتی که ابراهیم رئیسی در آن نقشی کلیدی داشته از طرح چنین درخواستی چیست؟ برای پاسخ به این سوالات، ایران‌وایر با «لادن بازرگان»، فعال حقوق بشر و خواهر «بیژن بازرگان»، جان‌باخته اعدام‌های تابستان ۶۷ و «مهدی اصلانی»، زندانی سیاسی سابق و جان به‌در برده از کشتار آن سال‌ها گفت‌وگو کرده‌است.
***
این سومین‌بار است که از زمان اعلام پیروزی ابراهیم رئیسی، رییس کنونی قوه قضاییه و رییس آینده قوه مجریه جمهوری اسلامی، نام او بابت نقشش در اعدام فراقانونی هزاران زندانی سیاسی در تابستان سال ۱۳۶۷، در رسانه‌های جهان مطرح می‌شود.
بار اول، ساعاتی بعد از انتخاب او به‌عنوان رییس‌جمهور بود که «اگنس کالامار»، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای، خواستار تعقیب قضایی ابراهیم رئیسی به‌عنوان یک جنایت‌کار علیه بشریت شد.
بار دوم، در نخستین نشست خبری رئیسی بعد از اعلام پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری، خبرنگار شبکه الجزیره در تهران از او درباره اتهام جنایت علیه بشریت و نقش او در کشتار زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ پرسید. جواب رئیسی اما، این بود که او در مقام قاضی از حقوق شهروندان ایران دفاع کرده و باید برای این تشویق نیز بشود.
بار سوم اما، موضوع جدی‌تر است. گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران در مصاحبه‌ای با رویترز، گفته است که طی سال‌های گذشته دفتر او به شهادت‌ها و مدارکی در زمینه نقش ابراهیم رئیسی در اعدام زندانیان سیاسی دست یافته و در صورتی که شورای حقوق بشر سازمان ملل یا سایر نهادها، تحقیقات مستقلی را در این زمینه آغاز کنند، آماده به اشتراک گذاشتن این مدارک است.
تعقیب قضایی رئیسی امکان‌پذیر است
لادن بازرگان، خواهر بیژن بازرگان که در تابستان ۶۷ و در حالی‌که فقط سه سال و اندی از حکم ۱۰ سال زندان او باقی مانده بود، اعدام شد؛ درباره تبعات احتمالی آغاز تحقیقات مستقل درباره نقش رئیسی در کشتار ۶۷ به ایران وایر میگوید: «تبعات این درخواست بستگی به اراده بین‌المللی و موقعیت سیاسی جمهوری اسلامی در جهان دارد. در حال حاضر ایران و آمریکا در حال مذاکره درباره احیای برجام هستند و ما می‌دانیم که بایدن می‌خواهد به یک توافق با ایران برسد. ولی خوشبختانه تابه حال به خاطر زیاده‌خواهی‌های رژیم اسلامی، موفق به چنین چیزی نشده‌اند.»
او همچنین با اشاره به بازداشت و برگزاری دادگاه‌های اولیه «حمید نوری»، دادیار زندان گوهردشت که در ماه نوامبر سال ۲۰۱۹ در سفر به سوئد بازداشت شد و به زودی دادگاه او در همین کشور برگزار خواهد شد، گفت: «شاید ما گمان کنیم که سازوکارهای بین‌المللی وجود ندارند، ولی ما در مورد حمید نوری هم چنین تصوری نداشتیم. پس قوانینی وجود دارند که بعضی کشورها آن‌ها را اجرا می‌کنند. در سال ۱۹۸۷، آمریکا رییس‌جمهور وقت اتریش را به خاطر همکاری او با نازی‌ها و اس‌اس ممنوع‌الورود کرد. باید به یاد داشته باشیم که دادگاه بین‌المللی جنایت و شورای امنیت سازمان ملل را انسان‌ها به وجود آورده‌اند. بنابراین خود انسان‌ها هم می‌توانند قوانین آن را تغییر دهند. ما می‌توانیم با فشار آوردن به دولت‌ها، این قوانین را به‌نحوی که شامل حال رئیسی هم بشود، تغییر دهیم. فقط مساله این است که چقدر فشار وجود داشته باشد.»
او همچنین ادامه می‌دهد: «ما هم به عنوان خانواده‌ها و دادخواهان قربانیان کشتار ۶۷، به امید قانون نمی‌مانیم. ما با قوانین ضد‌انسانی و ضد‌بشری مقابله می‌کنیم. ما به این شرایط نه خواهیم گفت و همان‌طور که در زمان انتخابات کسانی که رای می‌دادند را خجالت زده کردیم، در تمام مجامع بین‌المللی مقابل رئیسی خواهیم ایستاد که نتواند جرات سفر به خارج از ایران را پیدا کند. ما به شهروندان اروپایی و آمریکایی خواهیم گفت که مالیاتی که آن‌ها پرداخت می‌کنند، خرج محافظت از یک جنایت‌کار علیه بشریت می‌شود.»
«مهدی اصلانی»، جان به‌در برده از کشتار زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ که خود دوبار در مقابل هیات مرگ حاضر شده و دست‌‌کم یک بار در نهم شهریورماه ۱۳۶۷، شاهد حضور ابراهیم رئیسی در این هیات بوده، درباره نقش رئیسی در هیات مرگ به ایران‌وایر میگوید: «رئیسی در آن هیات مرگ حضور داشت و معاون «گروهک»های دادستان تهران بوده و این غیرقابل انکار است. صدای او در فایل صوتی که از پاسخگویی هیات مرگ به آیت‌الله منتظری منتشر شد هم وجود دارد و در سوال و جواب، به عنوان یکی از مسئولان جواب می‌دهد.» اشاره اصلانی به فایل صوتی است که تابستان سال ۱۳۹۵ از سوی دفتر آیت‌الله منتظری، قائم مقام بنیان‌گذار جمهوری اسلامی منتشر شد. این فایل صوتی مناظره بین حسینعلی منتظری و چهار نفری است که بعدها به هیات مرگ معروف شدند؛ ابراهیم رئیسی به عنوان معاون دادستان کل کشور، «حسینعلی نیری» به عنوان حاکم شرع وقت، «مرتضی اشراقی» دادستان وقت تهران، «مصطفی پورمحمدی» نماینده وقت وزارت اطلاعات در زندان اوین.
آن‌ها در این فایل صوتی از اعدام‌های مخالفان جمهوری اسلامی به صراحت دفاع می‌کنند.
اصلانی با اشاره به این که رییسی هم تاکنون نقش خود را در کشتار ۶۷ انکار نکرده، میگوید: «خودش هم تابه‌حال انکار نکرده و گفته باید به من جایزه بدهند. علاوه بر این‌ها، دو نفر دیگر هم تابه‌حال رسما حضور او را تایید کرده‌اند. یکی مصطفی پورمحمدی که در هیات مرگ مطلع وزارت اطلاعات بود و دومین نفر هم روح‌الله حسینیان، چهره منفور امنیتی جمهوری اسلامی، در یک فایل ویدیویی گفته بود رئیسی را باید تقدیر کرد چون حکم امام را انجام داده است.»
اصلانی درباره تبعات احتمالی تحقیقات درباره نقش رئیسی در کشتار ۶۷ میگوید: «رئیسی به عنوان رییس‌جمهور، مصونیت سیاسی بین‌المللی دارد و این طور نیست که بگوییم اگر آمد خارج از کشور بتوانیم دستگیرش کنیم. چنین چیزی تقریبا غیرممکن است.»
این فعال حقوق بشر اما در ادامه میگوید: «ولی می‌شود حضور رئیسی را سخت و پرهزینه کرد. تمام تلاش اپوزیسیون باید این باشد تا در صورت سفر رئیسی به خارج از کشور، این مصونیت سیاسی را پرهزینه کند. این فقط شامل خانواده‌های قربانیان و من جان‌به‌در برده نمی‌شود و یک مسئولیت اجتماعی برای همه است.»
خوش‌بین نیستم ولی بدبینی هم ندارم
مهدی اصلانی که خود بعد از طی بیش از ۴ سال زندان در بهمن ماه سال ۱۳۶۷ از زندان آزاد شده و اکنون ساکن آلمان است، درباره احتمال طرح دعوی علیه رئیسی در دادگاه‌های بین‌المللی میگوید: «من خیلی خوش‌بین نیستم ولی بدبینی هم ندارم. چون جمهوری اسلامی تابه‌حال روی میز قمار بزرگ جهانی با ژتون‌های انبوه نفتی، مداخله‌‌های منطقه‌ای در عراق و سوریه و لبنان و برنامه هسته‌ای و غیره، توانسته با دست باز عمل کند. خیلی خوش‌بینی عجیب و غریبی ندارم؛ ولی بدبین هم نیستم چون رئیسی یک قاتل رسمی است و حالا برخلاف رسم معمول در سایر کشورها که قاتل را پنهانش می‌کنند، جمهوری اسلامی او را به ویترین تبدیل کرده است.»
اصلانی که نویسنده کتاب «کلاغ و گل سرخ» درباره خاطرات زندان و تجربه زندگی در زندان گوهردشت در شرایط وحشتناک سال ۱۳۶۷ است، درباره اهمیت صحبت‌های جاوید رحمان نیز میگوید: «از اظهارات آقای جاوید رحمان استقبال می‌کنم ولی خیلی اتفاق خاصی نخواهد افتاد. تجربه من از پیگیری‌های قبلی این بدبینی را در من ایجاد می‌کند. قرار نیست اتفاقی عجیب و غریبی بیفتد و تمام جامعه جهانی پشت این درخواست بایستند. در واقع، همه چیز برمی‌گردد به شرایط سیاسی بعد از آغاز ریاست جمهوری رئیسی. در حال حاضر کل جمهوری اسلامی با چالش‌های بزرگ بنیان‌کنی مانند مسائل کارگری، بازنشسته‌ها و حقوق‌های معوقه مواجه است و حالا یک قاتل هم در راس قوه مجریه قرار گرفته است. بنابراین ما اپوزیسیون باید به دور از اختلافات خود سر این موضوع به توافق برسیم و حضور رئیسی را در مجامع بین‌المللی سخت کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «قبل از آقای رحمان، آقای احمد شهید هم بحث‌های بسیاری را مطرح کرد؛ ولی با وجود این‌که سه شرط جمهوری اسلامی برای زن نبودن، مسلمان بودن و غیر‌اروپایی بودن را داشت، مقامات نظام به او اجازه سفر به ایران را ندادند و کسی هم کاری نتوانست بکند.»
البته به باور این فعال حقوق بشر، همین مطرح شدن دوباره موضوع کشتار سال ۶۷، جان تازه‌ای در کالبد جنبش دادخواهی ایران در تاریخ جمهوری اسلامی است. او درباره این نقطه امید نیز میگوید: «این یک موفقیت بزرگ برای جنبش دادخواهی ایران است. این‌که سال ۶۷ به یک دیوار تبدیل شده که آجر آن کشیده شده و هر کدام از مسئولان نظام به ناچار مجبورند راجع به آن حرف بزنند، یک موفقیت بزرگ است. تنها جنایت حکومت ۶۷ نیست و از همان پشت‌بام‌کشی اولیه آغاز شده تا همین امروز و نوید افکاری هم ادامه دارد. اما، این‌که ۶۷ این‌چنین در دید همگان است و مقامات نظام را مجبور به پاسخگویی و حتی اعتراف می‌کند، این نتیجه آن است که از بس گفته شده که به یک حافظه بدل شده که در تقابل جدی با خوره فراموشی است.»
لادن بازرگان نیز اظهارات روز دوشنبه جاوید رحمان، گزارشگر ویژه وضعیت حقوق بشر در ایران مهم و مثبت خوانده و میگوید: «گالین دوپل، نماینده سازمان ملل در زمان کشتار ۶۷، از قصد بر این فاجعه چشم‌پوشی کرد و حاضر نشد راجع به این جنایت حرف بزند. خانواده‌ها که جانشان در خطر بود، رفتند با او ملاقات کنند. ولی او نه تنها با خانواده‌ها ملاقات نکرد و به زندان نرفت، بلکه زمانی‌که از ایران خارج شد نیز گزارش درست و حسابی درباره آن‌چه دیده و شنیده بود تهیه نکرد. بنابراین، این‌که آقای رحمان چنین اقدامی کرده و حتی گفته است مدارک را در اختیار نهادهایی که بخواهند تحقیقات مستقل انجام بدهند، می‌گذارد، اتفاق بسیار خوب و مهمی است.»
کت و شلوار برادرم در کمدش آویزان بود
خواهر بیژن بازرگان، جان‌باخته تابستان ۶۷ در زندان گوهردشت، با اشاره به گفته رئیسی که مدعی شده بود زندانیان سیاسی اعدام شده در سال ۶۷ از قبل حکم اعدام داشتند، میگوید: «عزیزان ما در همان بیدادگاه‌های جمهوری اسلامی از قبل به زندان محکوم شده بودند و کسی حکم اعدام نداشت. در مورد بیژن ما منتظر بودیم که آزاد شود. ما اتاق برادرم را دست نزده بودیم چون فکر می‌کردیم که به زودی آزاد می‌شود. تمام کت و شلوارهایش در کمدش آویزان بود و لباس‌هایش در کشوهایش بود. ما باورمان نمی شد که او را بکشند.»
مهدی اصلانی نیز به این ادعای ابراهیم رئیسی واکنش نشان داده و میگوید: «این را من شهادت شخصی می‌دهم که اکثریت قریب به اتفاق دوستانی که با هم همبند بودیم و اعدام شدند، تماما زندانیان حکم گرفته همین نظام بودند. ما کسانی را داشتیم که «ملی کِش» بودند، یعنی کسانی که حکم‌شان تمام شده بود ولی اضافه بر آن حکم ، زندان می‌کشیدند چون حاضر به مصاحبه، انزجار و غیره نشده بودند. کسانی بودند که چند ماه مانده بود حکم‌شان تمام شود، ولی در هیات مرگ تصمیم بر اعدام آن‌ها گرفته شد.»
او همچنین میگوید: «هم در صحبت رئیسی و هم بقیه کارورزان رژیم به هیچ عنوان، حرفی از چپ‌کشی زده نمی‌شود. می‌گویند عملیات مرصاد یا فروغ در جریان بوده و سازمان مجاهدین به مرزهای کشور حمله کرده بوده و یک عده‌ای هم قرار بوده از داخل زندان به این‌ها بپیوندند، بنابراین ما هم رفته‌ایم، این‌ها را محاکمه مجدد کرده‌ایم؛ در حالی‌که این‌گونه نبود و تا ششم شهریورماه که من برای اولین بار به نزد هیات مرگ برده شدم، مجاهد‌کشی تمام شده بود و نوبت به چپ‌ها رسیده بود.»
خوب شد که مادرم زنده نماند تا این روزها را ببیند
اما لادن بازرگان که کمی بیش از یک سال پیش، مادر خود را که تا لحظه آخر دادخواه خون فرزندش، بیژن، باقی‌مانده بود از دست داده است، درباره احساس خود از رییس‌جمهور شدن رئیسی به ایران وایر میگوید: «مادر من یک سال و چند ماه پیش فوت کرد. من در این مدت همیشه جای خالی‌اش را احساس می‌کردم. اما وقتی رئیسی را رییس‌جمهور کردند، برای اولین بار فکر کردم که چه خوب شد که مادرم زنده نیست که این روز را ببیند. احساس کردم این دیگر فشاری بود که نمی‌توانست تحمل کند. خوشحال شدم که نیست ببیند که یکی از اعضای هیات مرگ، چنین پاداشی گرفته است. اما من امیدوارم. چون از لحاظ سیاسی فکر می‌کنم که اتفاقی بهتر از این نمی‌توانست بیفتد. برای این‌که با این حرکت باعث شدند کشتار ۶۷ دوباره بر سر زبان‌ها بیفتد. همین‌که خبرنگار الجزیره در خود ایران مستقیما از رئیسی درباره این جنایت سوال کند و او هم علنا به این موضوع اعتراف کند و بگوید بابت این موضوع باید جایزه هم بگیرد، اتفاق بزرگی است.»
او اعلام پیروزی رئیسی به‌عنوان رییس‌جمهور را یک «فاجعه» خوانده و میگوید: «خامنه‌ای این کار را کرده است تا به جامعه جهانی بگوید من به حقوق بشر اهمیت نمی‌دهم و کسی را که از طرف آمریکا به دلیل جنایت علیه بشریت تحریم است، رییس‌جمهور می‌کنم. او به مردم ایران هم یک پیام داده است و آن این است که هرچقدر بخواهم سرکوب می‌کنم، تا حدی که یکی از اعضای هیات مرگ را رییس‌جمهور کردم.»
لادن بازرگان اما اعلام ریاست‌جمهوری رئیسی را اتفاقی به نفع جنبش دادخواهی در ایران می‌داند و معتقد است: «امید را نباید از دست داد. انتصاب رئیسی، مرگ اصلاح طلبی در ایران بود و سدی را که بیست و پنج سال در برابر جنبش دادخواهی ایران ایستاده بود، از میان برداشت.»
مطالب مرتبط:
حضور ابراهیم رئیسی، از اعضای هیات مرگ در انتخابات ریاست جمهوری قطعی شد
پرونده اعدام های ۶۷؛ کدام نکات فایل صوتی آیت الله منتظری تازه بود؟
آیت الله موسوی اردبیلی و برزخ تابستان ۶۷
ابراهیم رئیسی را بهتر بشناسیم؛ از نوغان تا هیات مرگ
خاوران، حافظه تاریخی؛ جنایت هولناک جمهوری اسلامی به روایت کاربران توییتر
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر