جلسه اتاق «علی خامنه‌ای» در «کلاب هاوس» «ایران‌وایر» با عنوان «خامنه‌ای و سیاست‌های آبی جمهوری اسلامی در خوزستان و ایران»، مرداد ۱۴۰۰ برگزار شد.
در این برنامه، «آیدا قجر»، عضو تحریریه «ایران‌وایر» به عنوان مجری و «نیک‌آهنگ کوثر»، «علی رنجی‌پور» و «احسان مهرابی»، از روزنامه‌نگاران آشنا به موضوع آب و محیط زیست، به عنوان میهمان حضور داشتند.
***
علی رنجی‌پور در ابتدا گفت: «در دنیای ذهنی آقای خامنه‌ای و کلیدواژه‌هایش، چیزی به نام بحران آب وجود و اهمیت ندارد و او هیچ حساسیتی در سخنرانی‌هایش درباره بحران آب نشان نداده است. فراتر از این، حتی تلاش برای تخریب محیط زیست و نابودی آن در سخنانش مشاهده می‌شود.»
رنجی‌پور ادامه داد: «علی‌رغم کمبود آب، سهم کشاورزی از تولید ناخالص ملی در دهه گذشته به بالاترین حد، یعنی مرز هفت درصد رسیده و فشار بر کشاورزی و تولیدات آن افزوده شده است. این الگو نشان می‌دهد که وقوع انقلاب و تشکیل جمهوری اسلامی عملا نقش مخربی در توسعه نامتوازن کشاورزی و بحران آب داشته است.»
او یادآوری کرد که به دلیل تحریم‌ها، جمهوری اسلامی تلاش می‌کند تولیدات داخلی در بخش کشاورزی افزایش پیدا کند.
در ادامه، نیک‌آهنگ کوثر گفت: «از نظر من، مجموعه‌ای که آقای خامنه‌ای در راس آن قرار دارد، عوامل اصلی تخریب منابع آب و خاک ایران بوده‌اند. فاز اول نابودی منابع آبی ایران را آقای اکبر هاشمی رفسنجانی کلید زد که خامنه‌ای را به رهبری رساند و بعد با کمک اصلاح‌طلبان و کسانی که بعد از جنگ، قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه را تشکیل دادند، سیاست‌های کاملا نادرست را دنبال کردند.»
کوثر ادامه داد: «در سال ۱۳۰۰، در ایران سهم هر نفر از منابع آب تجدیدپذیر، ۱۳ هزار متر مکعب در سال بود. این رقم اکنون به حدود هزار متر مکعب رسیده است. یک دلیل آن، ازدیاد جمعیت ایران و دلیل دوم، کاهش بارش است. دلیل سوم هم به افزایش دما و تبخیر شدید مرتبط است. این موارد همراه با عوامل انسانی، وضع را به جایی رسانده‌اند که کل آب تجدیدپذیر کشور از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب در سال به حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.»
به گفته این روزنامه‌نگار، در تعریف جهانی، اگر میزان آب از هزار و ۷۰۰ متر مکعب در سال برای هر شهروند کمتر باشد، کشور دچار تنش آبی است و اگر از هزار متر مکعب کمتر باشد، دچار کمبود آب است: «ایران عملا در دوره تنش آبی قرار دارد.»
او تاکید کرد که از دهه ۶۰، طبق گزارش‌های منتشر شده، مشخص بود که وضعیت اقلیمی در خاورمیانه تغییرات عمده‌ای خواهد داشت و در گزارشی که سال ۱۹۸۸ منتشر شد، پیش‌بینی شده بود تا سال ۲۰۰۰ شاهد کاهش بارندگی در این منطقه خواهیم بود.
نیک آهنگ‌کوثر یادآوری کرد که این گزارش در همان سال به دولت «میرحسین موسوی» رسید و مسوولان می‌دانستند که در گذر زمان، وضعیت آبی و اقلیمی ایران بدتر خواهد شد و باید در مدیریت آب تجدیدنظر شود؛ به‌ویژه درباره وضعیت سفره‌های زیرزمینی آب که در حال حاضر ۵۰ درصد منبع مصرفی هستند.
به گفته این روزنامه‌نگار، یک سال بعد از آن گزارش، هاشمی رفسنجانی اعلام کرد که برای سازندگی، نیاز به سد دارند و سدسازی‌ها شروع شد.
او گفت مجموعه مسوولان بخش آب و نیرو در این زمینه نقش عمده‌ای داشتند که یکی از آن‌ها، «حبیب‌الله بیطرف» بود. او و همراهانش بدون ارزیابی محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی و...، طرح توجیهی سد سازی را تهیه کردند و «بیژن زنگنه» و شرکت‌های «سپاسد» قرارگاه خاتم‌الانبیا و «مهاب قدس» سدهای بزرگ را ساختند.
کوثر تاکید کرد که این ساخت و سازها مانع رسیدن آب رودخانه به پایین دست شدند، آب زیرزمینی آن مناطق آسیب دید و بخشی از آب پشت سدها تبخیر شد.
او گفت به این ترتیب، وضعیت اقلیمی در مناطق محدوده سدها تغییر کرد، محیط زیست رودخانه‌ها تخریب شد، درختان بسیاری در محدوده جنگل‌های «زاگرس» قطع و غرق، روستاهای زیادی تخریب و مردم مجبور به مهاجرت شدند؛ از جمله بر اثر ساخت سد «کارون۳»، حدود ۱۰ هزار نفر از ساکنان منطقه به ناچار مهاجرت کردند.
او افزود: «این روش مدیریت آب، با توجیه توسعه کشاورزی رخ داد. در نظر داشته باشیم که تا ۹۲ درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود. تامین این حجم آب، چه با روش سدسازی و چه با منابع زیرزمینی، خسارات فراوانی به منابع آب زده است. در چند دهه گذشته، با مصرف بیش از حد منابع زیرزمینی، سطح آب به شدت افت کرده و تعادل سفره‌های زیرزمینی از دوره موسوم به سازندگی به بعد، به هم خورده است؛ دشت‌ها نشست کرده‌اند و با نشست دشت‌ها، امکان ذخیره آب از بین رفت.»
او یادآوری کرد که این فرآیند در دوره هاشمی رفسنجانی شروع شد، در دوره خاتمی شدت یافت و در دوره «محمود احمدی‌نژاد» برداشت غیرقانونی از آب زیرزمینی افزایش یافت و به صاحبان چاه‌های غیرمجاز مجوز داده شد.
کوثر در ادامه به گزارش‌های نهادهای علمی جهانی اشاره کرد و افزود که بر اساس اطلاعات وزارت نیروی ایران، اخیرا دو گزارش از مجله «ساینس» و «آکادمی علوم امریکا» منتشر شده و در آن‌ها آمده که طی ۱۴ سال، بیش از ۷۰ میلیارد متر مکعب از سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل برداشت غیرمجاز از بین رفته است.
او درباره بحران آب در خوزستان و خشک شدن رودها و تالاب‌ها هم گفت: «یک دلیل مهم، بی تدبیری‌ها است؛ از جمله طرح توسعه کشت نیشکر که با دفاع عیسی کلانتری شکل گرفت و او مخالفان طرح را دشمن کشور خواند.»
این روزنامه‌نگار ادامه داد: «افکار غلط و غیرعلمی آقای خامنه‌ای برای افزایش جمعیت، خودکفایی، اصرار به سیاست‌های تحریمی و... بدون کمک دولت‌های مختلف از سال ۱۳۶۸ تا امروز میسر نبود. پس معتقدم مسوولیت برعهده خامنه‌ای و تمام دولت‌های سه دهه اخیر است به همراه مهندسان و استادان دانشگاهی که با این سیاست‌ها همراهی کردند.»
در ادامه، آیدا قجر درباره فرونشست زمین در اطراف تهران و برخی مناطق دیگر از کوثر پرسید که او گفت: «موضوع نشست زمین مربوط به الان نیست، از سال ۱۳۸۱ در تهران مطرح بوده است. من سال‌ها قبل، دو بار با غلامحسین کرباسچی جلسه داشتم و به او گفتم چرا مجوز ساخت برج‌ها را در محدوده‌هایی داده‌اید که زمین در حال نشست است؟ او جواب داد مهندسان ما تشخیص داده‌اند.»
او گفت که برداشت آب زیرزمینی از دشت‌های اطراف تهران برای ساخت و ساز، آب شرب، آبیاری چمن‌ها و درخت‌ها و... که بیشتر از تغذیه آن سفره‌ها بوده، باعث نشست زمین شده است.
در ادامه، احسان مهرابی وارد بحث شد و گفت: «از ابتدای انقلاب ۱۳۵۷، سیاست توسعه کشاورزی به منظور خودکفایی مطرح بود و تولید گندم به عنوان نماد، در دولت خاتمی به خودکفایی رسید. از طرفی، اگر نقش محمود حجتی که چند دوره وزیر جهاد کشاورزی و از نظر سیاسی، طرف‌دار حسینعلی منتظری بوده را مقایسه کنیم با مدیری که طرف‌دار آقای خامنه‌ای بوده، می‌بینیم افراد تفاوت زیادی در مدیریت کشاورزی و آب نداشتند بلکه این‌ها سیاست کلی نظام بوده است که از ابتدای انقلاب و حتی قبل از آن در پیش گرفته شدند؛ با این تفاوت که آن زمان جمعیت کمتر بود و به این شدت به منابع آبی کشور آسیب نرسیده بود.»
او تاکید کرد که در دوره‌های مختلف، این سیاست ادامه یافته و در دوره آیت‌الله خامنه‌ای، به‌ویژه در سال‌های اخیر جنبه ایدئولوژیک و سیاسی به خود گرفته و به دلیل تحریم‌ها، کشاورزی به امری مقدس تبدیل شده است که کسی اجازه ندارد خدشه‌ای به آن وارد کند.
این روزنامه‌نگار اضافه کرد: «۹۰ درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود اما در تبلیغات رسانه‌های داخلی، بخش مربوط به مصرف شهری که حدود سه تا پنج درصد است، عمدا بزرگ‌نمایی می‌شود و مدام به شهروندان توصیه می‌کنند اگر کمتر مصرف کنید، مشکل آب نخواهیم داشت. اگر چه این توصیه درست است اما در مجموع ربط زیادی به بحران آب در کل کشور ندارد. در بحث‌های منطقه‌ای هم معمولا روی صنایع فولاد متمرکز می‌شوند، در حالی که این بخش حدود هفت درصد آب را مصرف می‌کند. به این ترتیب، اگر همه مردم آب مصرف نکنند و تمام صنایع تعطیل شوند، تازه حدود ۱۰ درصد از آب کشور صرفه‌جویی می‌شود. ولی درباره بخش کشاورزی کمتر حرف می‌زنند.»
مهرابی افزود: «در ۴۲ سال گذشته، سیاست خاصی برای مدیریت صحیح مصرف آب موجود نبوده و این موضوع اهمیتی نداشته است. اگر آمار درگیری و چالش نمایندگان مجلس با وزرا را بررسی کنید، متوجه می‌شوید بیشتر بحث‌ها مربوط به قصد نمایندگان برای ساخت سد جدید در حوزه انتخابیه خودشان بوده‌اند و برای ساخت این سدها به دولت فشار می‌آوردند.»
مهرابی از علی رنجی‌پور درباره مباحث کشاورزی مرتبط با امنیت غذایی و نقش واردات یا تغییر الگوی کشت پرسید که رنجی‌پور گفت: «همین الان واردات اقلام غذایی اساسی حدود ۴۴ درصد است و عملا ۵۶ درصد آن در داخل تولید می‌شود. ضمن این که الگوی کشاورزی ما ایراد دارد.»
او اضافه کرد: «واقعیت این است که آب به اندازه کافی برای تامین غذای ۸۰ میلیون نفر نداریم و چاره‌ای جز واردات نیست؛ مانند خیلی از کشورهای جهان. حتی چین هم بخشی از مواد غذایی خود را وارد می‌کند. هیچ کشوری غیر از کره شمالی دنبال این نیست که همه چیز را در داخل تولید کند.»
او اضافه کرد: «من از آقای فیروز توفیق، وزیر مسکن دولت آموزگار شنیدم که در دهه ۷۰ شمسی گزارش‌های مربوط به بحران آینده آب به دست مسوولان رسیده بودند. من سال ۱۳۹۲ با عیسی کلانتری مصاحبه کردم و از او درباره این گزارش‌ها پرسیدم که گفت آن زمان این بحث مطرح نبود یا اولویت نداشت.»
مهرابی هم‌چنین از نیک‌آهنگ کوثر درباره استفاده برخی کشورهای منطقه از کارشناسان اسرائیلی پرسید که او گفت: «اسرائیلی‌ها در کشورهای حوزه خلیج فارس، كردستان عراق و ترکیه با پاسپورت‌های دیگر مشاوره می‌دهند. این را نفر دوم آب اسرائیل به من گفت.»
مهرابی هم‌چنین از کوثر درباره ادعای مقامات وزارت نیرو درباره نقش سدها در مهار سیل، از جمله در خوزستان پرسید. کوثر گفت: «اولا وقتی شما در حریم رودخانه شهرسازی کرده و آن‌جا را اشغال کرده‌اید، گناه سیل نیست. وقتی شما در محدوده‌ای که به طور طبیعی آب را جذب می‌کرده، با آسفالت، سیمان و سازه، مانع جذب آب و بروز سیل می‌شوید، تقصیر بارندگی نیست. دوما وقتی شما یک رودخانه را مدیریت می‌کنید، در سرشاخه‌ها نیز باید مواظب باشید که قدرت اولیه سیلاب را مهار کنید و عملیات آبخیزداری را درست انجام دهید. وقتی جنگل‌ها را از بین می‌برید، درختچه‌ها را آتش می‌زنید و خاک را دچار فرسایش می‌کنید، باعث جاری شدن سیل می‌شوید.»
آیدا قجر هم نظر کوثر را درباره دیدگاهی پرسید که فاجعه خوزستان را محصول ناکارآمدی در مدیریت محیط زیست می‌داند و نه مباحث قومیتی و امنیتی و او در پاسخ گفت: «در ساختار جمهوری اسلامی، تبعیض نسبت به گروه‌های حاشیه‌ای و قومی وجود دارد و بعضی از قومیت‌ها یا مدیران منطقه‌ای قدرت بیشتری در شبکه تصمیم‌گیری مرکز دارند؛ مثلا در شرکت منابع آب ایران، گروه‌های نزدیک به اصفهان نسبت به خوزستانی‌ها، چهارمحالی‌ها و لرستانی‌ها قدرت بیشتری دارند که من عامدانه وارد این بحث نمی‌شوم.»
او ادامه داد: «مدیریت آب در کشور باید حوزه‌ای باشد، نه استانی؛ یعنی حوزه رودخانه‌ها هرکدام مدیریت خود را داشته باشند و استان‌های آن محدوده، متناسب با سهم جغرافیایی خود آب را مدیریت کنند. به هرحال، آب هم در موضوعات تبعیضی جمهوری اسلامی نهادینه شده است.»
نیک‌آهنگ کوثر یادآوری کرد که آب و بهداشت از سال ۲۰۱۰ میلادی جزو حقوق بشر قرار گرفته‌اند.
رنجی‌پور هم درباره تبعیض‌ها گفت که توسعه نامتوازن باعث تبعیض شده است و حتی بحران‌ها در همه مناطق یکسان توزیع نشده‌اند.
او گفت طبق آمار، خوزستان از نظر وسعت خشک‌سالی بلندمدت ۱۰ ساله در ایران، سومین استان است و بیش از ۹۸ درصد مساحت خوزستان به درجات مختلف با خشک‌سالی بلندمدت مواجه‌اند که از این میزان، نزدیک به نصف استان خشک‌سالی بسیار شدید دارد.
این روزنامه‌نگار یادآوری کرد که در خوزستان، تورم و بی‌کاری بیشتر و میزان درآمد کمتر از متوسط کشوری است در حالی‌که دومین استان کشور به لحاظ تولید ناخالص داخلی است.
در ادامه، نجات بهرامی، معاون سابق روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش گفت: «بحث تبعیض قومیتی از نظر حقوقی قابل اثبات نیست. من ندیده‌ام که حاکمیت برنامه مشخصی برای ظلم به برخی اقوام داشته باشد. ولی تبعیض مذهبی کاملا سیستماتیک و شفاف است. به نظر من، ستم قومی در بحث‌های زیست محیطی، منتفی است.»
او تاکید کرد که مدیران طیف اکبر هاشمی رفسنجانی و متمایل به حزب «کارگزاران» و نیز اصفهانی‌ها تاثیرات بزرگی بر ویرانی شهرهای دیگر و آبادانی مناطق خود داشته‌اند.
در ادامه این جلسه، برخی کاربران هم وارد بحث شدند.
«عبدی» نگاه جمهوری اسلامی به خوزستان و چهارمحال وبختیاری را مرتبط با پوزیتیویسم برخاسته از مذهب دانست و این که طبیعت را به مثابه یک موضوع مصرفی دیده و تا جایی که توانسته، زیست جهان را مصرف‌گرا و استفاده‌گرا کرده است.
او گفت این در حالی است که موضوع آب با هستی انسان‌های زیادی گره خورده است و نگاه سیاسی صرف به آن، دردی را دوا نخواهد کرد.
کاربر دیگری به نام «نوری» هم گفت: «محدود کردن تحلیل‌ها به سوء مدیریت در کل کشور، مشکل را حل نمی‌کند. به قضیه باید عمیق‌تر، متنوع‌تر، گسترده‌تر و شاید ناسیونالیستی‌تر نگاه کرد. آب‌های زیادی که به شهرهای مرکزی، زادگاه بیشتر روسای جمهوری آمده‌اند، در کجای تحلیل قرار دارند؟»
«کاظم» هم گفت: «مساله خوزستان را کاهش دادن به فساد و ندانم کاری، ظلم آشکار است. زیرا یک بعد مهم، مساله قومیتی و از جمله، مشکل حاکمیت با عرب‌ها است. حتی یک عرب در شورای تامین خوزستان نیست. به ما عرب‌ها مثل مهاجر نگاه می‌شود، نه هم‌وطن.»
کاربر دیگری هم گفت: «محرومیت عرب‌ها در خوزستان را می‌پذیرم ولی اقوام بزرگ دیگر مثل بختیاری‌ها نیز سال‌ها است که سهمی از امکانات شهری مدرن ندارند. خوزستان کلا محروم واقع شده است.»
در پایان این جلسه، نیک‌آهنگ کوثر دو عامل تبعیض و مدیریت و حکم‌رانی آب را اشکال اصلی بحران‌های این حوزه دانست و درباره راه حل‌ها گفت: «گام اول، پذیرش اشتباه و دوم، جلوگیری از ادامه آن است. سوم هم تعیین منبع جایگزین درآمد برای کسانی است که متضرر شده‌اند. هم‌چنین ما نیاز به طرح جامع آب داریم که در چارچوب جمهوری اسلامی، افقی برای تهیه آن نیست. ولی کارشناسان خارج از کشور می‌توانند طرحی جامع برای دوران پس از جمهوری اسلامی تهیه کنند.»
علی رنجی‌پور نیز شرط لازم را برای طرح جامع هر بحرانی، وجود آرامش، ثبات و چشم‌انداز مثبت دانست و گفت: «متاسفانه این شرایط فعلا موجود نیست و عجیب این که در این شرایط، آقای خامنه‌ای و طرف‌دارانش خواستار افزایش بیشترجمعیت هستند و این نشان می‌دهد چه قدر از واقعیات دورند.»
احسان مهرابی هم گفت: «درباره بحران آب فعلا هیچ اراده‌ای برای تغییرات جدی دیده نمی‌شود؛ نه برنامه کلان و نه نگاه اولیه برای برنامه‌ریزی مقامات وجود ندارد و نمی‌توان حداقل در ۱۰ سال آینده هیچ اقدام جدی و اساسی را متصور بود.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر