نقش دولت رئیسی در سقوط بورس چیست؟

دو ماه و ۲۸ روز از آغاز کار رسمی «ابراهیم رئیسی» می‌گذرد؛ دولتی که هم رییس آن و هم دو معاون او در تبلیغات انتخاباتی روی «بورس» تاکید زیادی داشتند. 

از روز رای اعتماد مجلس به کابینه رئیسی تا دهم آبان ماه شاخص کل بورس تهران ۲۱۰ هزار واحد سقوط کرده است. ارزش بازار بورس تهران نیز در فاصله سوم شهریور ماه تا نهم آبان حدود یک میلیون میلیارد تومان سقوط کرده و چیزی حدود یک ششم ارزش بازار از دست رفته است. 

***

۴ ماه و ۱۷ روز پیش، سه روز مانده به انتخابات، رئیسی سرزده به تالار بورس تهران رفت تا پای درد دل «مال‌باختگان» بورس بنشیند. او می‌گفت: «مساله بورس یکی از دغدغه‌های جدی ما است و معتقدم باید تمام راه‌کارهای حل مساله به اعتمادافزایی سهام‌داران و مردم منجر شود تا کاملا به بازار سرمایه اعتماد داشته باشند.» او به سهام‌داران اطمینان می‌داد، دولت او به دنبال جبران کسری بودجه از بازار سرمایه نیست: «نباید بورس به محل رفع مشکلات بودجه‌ای کشور و جبران کسری بودجه دولت‌ها تبدیل شود؛ آن هم بدون مدیریت لازم.»

در انتخابات کم‌رونق ۲۸ خرداد فقط رئیسی نبود که پرچم بورس را به دست گرفته بود. بقیه نامزدها هم، به خصوص آن‌هایی که بعد از انتخابات از رییس دولت سیزدهم پست گرفتند، با هیجان درباره سامان‌دهی بازار سرمایه صحبت می‌کردند.

«محسن رضایی» که در دولت سیزدهم به سمت معاون اقتصادی رییس‌جمهور و دبیر شورای عالی هماهنگی قوا رسید، بارها در انتخابات دولت را باعث و بانی زیان مردم در بورس می‌دانست و از جبران خسارت سهام‌داران صحبت می‌کرد. او البته سر حرف خود باقی مانده و همچنان وعده «تقویت بورس» می‌دهد، البته او بعد از سوار شدن بر اسب دولت، کمی ملایم‌تر حرف می‌زدند و سهام‌داران را به «صبر و حوصله» دعوت می‌کند. 

«احسان قاضی‌زاده هاشمی»، دیگر نامزد انتخابات ۱۴۰۰ که از سوی رئیسی به عنوان معاون رییس‌جمهور و رییس بنیاد شهید منصوب شده، وعده می‌داد: «مشکل بورس را سه روزه حل می‌کنم.» سه روز که سهل است، حالا سه ماه از حضور قاضی‌زاده هاشمی در سطوح عالی دولت می‌گذرد و وضعیت بازار سرمایه نه‌تنها بهبود پیدا نکرده، بلکه در شکننده‌ترین حالت بعد از سقوط بزرگ مرداد ۱۳۹۹ قرار گرفته است. 

دلایل سقوط بازار بورس

این روزها بازار اظهار نظر کارشناسان درباره دلایل سقوط بازار بورس در رسانه‌‌های داخلی داغ است. اگرچه دلایل گوناگونی برای سقوط بازار گفته می‌شوند،‌ اما فصل مشترک همه نقدها و تحلیل‌ها یکی است که دولت و تامین کسری بودجه دولت مهم‌ترین اصلی ناپایداری و ریزش بازار است. 

کار به آنجا رسیده که حتی در صداوسیما نیز از سقوط تعمدی بازار برای تشویق سرمایه‌داران به خرید اوراق بدهی دولت برای جبران کسری بودجه صحبت می‌کند. 

لینک ویدئو

«احسان خاندوزی»، وزیر اقتصاد دولت رئیسی مدعی است مخارج دولت در مهر ماه بدون انتشار «هیچ «اوراق بدهی جدید» تامین شده است؛ در حالی که آمارها نشان می‌دهد، سیر فروش اوراق بدهی دولت بعد از روی کار آمدن دولت رئیسی جهش چشم‌گیری پیدا کرده است. 

طبق گزارش‌های رسمی، ارزش اوراق بدهی دولت در بورس تهران و فرابورس ایران در فروردین امسال حدود ۲۷۷ هزار میلیارد تومان بود که این رقم تا زمان تحویل دولت به ابراهیم رئیسی به حدود ۲۹۷ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. یعنی در طول ۵ ماه ارزش اوراق بدهی دولت در بورس و فرابورس حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته، اما به یکباره در شهریور ماه ارزش اوراق بیش از ۳۵ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا می‌کند و ارزش اوراق بدهی دولت در بورس و فرابورس به حدود ۳۳۲ هزار میلیارد تومان می‌رسد. 

هنوز گزارشی درباره ارزش اوراق بدهی دولت در مهرماه منتشر نشده و معلوم نیست مبنای گفته‌های خاندوزی چیست، اما اگر بپذیریم در مهر ماه دولت اوراق بدهی جدیدی منتشر نکرده باشد، عملا دو راه بیشتر برای جبران کسری بودجه و تامین هزینه‌های دولت قابل تصور نیست. یکی برداشت از منابع بانک مرکزی به هر نحو ممکن و دیگری دست‌کاری بازار برای افزایش ارزش اوراق بدهی. 

اما ماجرا محدود به این هم نمی‌شود. خاندوزی و تیم اقتصادی دولت سیزدهم در حال پرده‌برداری از فاز سوم عملیات اجرایی کسری بودجه هستند. فروش اموال مازاد دولتی در بورس کالا که معلوم نیست چه تبعاتی برای بازار بورس تهران و حتی فرابورس داشته باشد. احتمالا عرضه فله‌ای اموال دولتی در چند ماه باقی مانده سال، بخشی از سرمایه را به سمت و سوی بورس کالا هدایت خواهد کرد. اگر این طرح موفق باشد، در عمل بخشی از کسری بودجه دولت جبران می‌شود، و البته بخشی از سرمایه‌های بازار بورس تهران به سمت و سوی بازار بورس کالا سرازیر خواهد شد که احتمالا باعث ریزش بیشتر ارزش بازار بورس را به همراه خواهد داشت. 

ریشه اصلی مشکل کجا است؟

به نظر می‌رسد ریشه اصلی بحران اقتصادی ایران و به طور خاص مشکل بورس، کسری بودجه دولت است. ابراهیم‌ رئیسی و همکاران و هواداران او هنوز روی این تاکید می‌کنند که مشکل کسری و ناترازی بودجه ریشه در ناکارآمدی دولت روحانی دارد، اما تا الان موفق نشده‌اند در غیاب نفت و درآمدهای نفتی نسخه‌ای برای حل مشکل کسری بودجه ارائه کنند. 

واقعیت گریزناپذیر این است که کاهش درآمدهای ارزی دولت و قفل شدن اقتصاد ایران بعد از بازگشت تحریم‌های آمریکا عملا باعث به وجود آمدن یک بن‌بست مالی تمام‌عیار شده که راه حل جایگزینی برای برون‌رفت از آن متصور نیست. دولت رئیسی و پیش از آن دولت روحانی هم استقراض از بانک مرکزی را امتحان کرده‌اند،‌ هم تامین مالی از طریق فروش فله‌ای اوراق بدهی و هم چوب حراج زدن به اموال دولت را که هیچ کدام جواب نداده است. 

به نظر می‌رسد تنها راه حل منطقی و ممکن به نتیجه رساندن مذاکرات و رفع تحریم‌ها باشد، که آن هم بعید است در کوتاه مدت مشکل کسری بودجه دولت را کمی آرام کند، اما آیا از دولت انقلابی ابراهیم رئیسی می‌توان چنین انتظاری داشت؟‌