بحران معیشت در ایران؛ قیمت تمام شده یک وعده املت چقدر است؟

مساله معیشت در ایران، سال‌ها است یه یک بحران تمام‌عیار تبدیل شده، اما هیچ وقت به اندازه الان وخیم نبوده است. 

روز ۱۲ آبان خبرگزاری ایلنا در گزارشی نوشت بر اساس محاسبات کانون عالی شوراهای اسلامی کار «هزینه تامین حداقل سبد معیشت خانوار در مهر ماه ۱۴۰۰ به ۱۱ میلیون و ۴۷۹ هزار تومان رسیده است. این سبد معیشت تنها با در نظر گرفتن یک وعده غذای گرم روزانه (دو وعده غذای سرد) و یک جدول غذایی تکرار شونده پانزده روزه انجام شده است.» 

طبق این محاسبات «هزینه خوراکی‌ خانوار با بعد متوسط ۳.۳ نفر به تنهایی به مرز حداقل دستمزد ۴ میلیون تومانی رسیده است.» این هزینه شامل ۳ میلیون و ۴۶۷ هزار تومان هزینه تامین غذا و ۷۳۳ هزار تومان هزینه تامین میوه و سبزیجات است. 

بر اساس جدولی که در این گزارش منتشر شده میانگین هزینه تامین صبحانه، ۲۲ هزار تومان، ناهار نزدیک ۷۲ هزار تومان و شام نیز کمتر از ۲۲ هزار تومان در هر روز در نظر گرفته شده است.

با این اوصاف می‌توان با قطعیت گفت بخش بزرگی از خانواده‌های کارگر و کارمند که درآمد آنان کمتر از ۱۱ و نیم میلیون تومان است، از تامین ۴ میلیون تومان هزینه خوراکی ناتوانند و رسما با گرسنگی و سوءتغذیه دست‌وپنجه نرم می‌کنند. 

متوسط هزینه طبخ یک وعده املت در مهر ۱۴۰۰

حدود دو سال پیش گزارشی با عنوان «آیا یک خانواده فقیر از پس هزینه تهیه یک وعده املت در روز برمی‌آید؟» در ایران‌وایر منتشر کردیم. محاسبات آن زمان نشان می‌هد متوسط هزینه آماده کردن یک وعده املت در آذر ۱۳۹۸ تقریبا اندازه کل بودجه غذایی یک روز کار یک کارگر ساده بود. 

در فاصله آذر ۹۸ تا مهر ماه ۱۴۰۰ اتفاقات زیادی رخ داده است، اما ببینم طی یک سال و ده ماه هزینه تهیه و تدارک یک وعده املت و یک قوری چای چه‌قدر تغییر کرده است؟ 

بر اساس دستور پخت معمول یک وعده املت برای یک خانواده سه نفری فرض کردیم به ۵ عدد تخم‌مرغ متوسط (معادل تقریبا ۳۳۰ گرم)، یک کیلوگرم گوجه‌فرنگی؛ ۱۰ گرم روغن مایع، یک قرص نان سنگک و حدود ۲ گرم چای (برای یک قوری) و حدود ۵ گرم قند نیاز داریم. قیمت گاز و برق و انرژی که صرف پخت‌وپز املت را هم در محاسبات در نظر نگرفتیم.

قیمت مواد خوراکی را هم از داده‌ای مرکز آمار تحت عنوان «متوسط قیمت کالاهای خوراکی منتخب در مناطق شهری کشور» در مهر ماه ۱۴۰۰ برداشتیم. 

متوسط قیمت هر کیلو تخم‌مرغ در مهر ماه ۲۹ هزار و ۱۶۰ تومان بوده است. با این حساب برای تهیه پنج عدد تخم مرغ متوسط باید نزدیک ۱۰ هزار تومان هزینه کرد. 

مرکز آمار متوسط قیمت هر کیلو گوجه فرنگی را در مهر ماه ۹ هزار و ۲۶۰ تومان اعلام کرده است. قطعا قیمت گوجه در برخی مناطق گران‌تر و در برخی ارزان‌تر است. باید توجه کنیم این قیمت متوسط مناطق شهری کل کشور است. بنابراین ۹ هزار تومان هم باید صرف خرید گوجه شود. 

طبق گزارش مرکز آمار متوسط قیمت ۹۰۰ گرم روغن مایع هم در مناطق شهری کشور ۱۷ هزار و ۷۱۰ تومان بوده است. با این حساب باید برای ۱۰ گرم روغن هم ۲۰۰ تومان اضافه می‌کنیم. بر همین اساس متوسط هزینه ۲ گرم چای (برای یک قوری) ۵۰۰ تومان و ۵ گرم قند هم حدود ۱۰۰ تومان می‌شود. با این حساب می‌توانیم این‌طور بگوییم که چیزی حدود هزار تومان هم خرج روغن و نمک و فلفل و چای می‌شود. 

قیمت مصوب یک قرص نان سنگک هم از اوایل تابستان امسال، ۳ هزار تومان اعلام شده است. البته این قیمت مصوب است و احتمالا هزینه متوسط تهیه یک قرص نان سنگک کمی بیشتر می‌شود، اما ما برای محاسبات همین ۳ هزار تومان را در نظر می‌گیریم. 

با این اوصاف هزینه طبخ یک وعده املت ساده با احتساب آمار رسمی و قیمت‌های مصوب حدود ۲۳ هزار تومان می‌شود. حدود یک و نیم برابر برآوردی که در آذر ۱۳۹۸ انجام دادیم. اما سوال اینجا است که هزینه املت به نسبت درآمد خانوار چه‌قدر است؟

هزینه یک وعده املت در مقایسه با درآمد خانوار

بر اساس بخش‌نامه مصوب دستمزد ۱۴۰۰ حداقل حقوق پایه ماهانه ۲ میلیون و ۶۵۵ هزار تومان است. البته با احتساب سنوات و حق اولاد و بن کارگری و ... حداقل دریافتی کمی بیشتر می‌شود، چنانکه حداقل دریافتی یک کارگر ساده دارای خانواده سه نفری به حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان می‌رسد. 

طبق محاسبات تورمی مرکز آمار سهم مواد خوراکی در سبد خانوار دهک‌های اول تا هفتم بین ۳۰ تا ۴۳ درصد است. اگر فرض کنیم به طور متوسط یک سوم هزینه‌‌های خانواده یک کارگر ساده صرف غذا شود، کل بودجه خوراکی خانوار در ماه به حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان می‌رسد. اگر این رقم را به تعداد روزهای ماه تقسیم کنیم، یک خانواده نهایتا می‌تواند در روز ۴۶ هزار تومان پول برای تهیه غذا هزینه کند. پولی که در مهر ماه ۱۴۰۰ در بهترین حالت کفاف دو وعده املت را می‌دهد. 

 این به معنی است که در حال حاضر اگر کسی در ایران کار و درآمد ثابت در حد حداقل دریافتی کارگر داشته باشد، نمی‌تواند از پس تامین هزینه دو وعده غذا در حد املت برآید.

نکته نگران‌کننده این است که این تازه وضعیت میانه سال ۱۴۰۰ است، در ماه‌های آینده دستمزد و درآمد بسیاری خانوار تغییری نخواهد کرد، اما وجود تورم جاری قطعا هزینه‌ تامین و تهیه غذا افزایش چشمگیری خواهد داشت. 

مرکز آمار ایران نرخ تورم مواد خوراکی را در مهر ۱۴۰۰ بیش از ۶۰ درصد محاسبه کرده است.