هر یک از حوادث دو هفته اخیر می‌توانست مدت‌ها فضای سیاسی ایران را به خود مشغول کند؛ اما این رگبار حوادث در سایه حمله روسیه به اوکراین عملا بازتاب گذشته را ندارد.
اوایل هفته پیش در حمله اسراییل به یکی از مواضع ایران در روسیه دو سرهنگ سپاه پاسداران کشته شدند و سپس خبری درباره توقیف دو نفتکش ایران توسط آمریکا مطرح شد. در پایان هفته اعلام شد که مذاکرات وین به دلیل خواسته روسیه از آمریکا متوقف شده است.
روز شنبه نخست وزیر عراق از پنجمین دور مذاکرات ایران و عربستان سعودی در بغداد خبر داد و ساعاتی بعد خبر اعدام ۸۱ نفر در عربستان از جمله شیعیان یمنی منتشر شد و روز یکشنبه رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران از لغو مذاکرات خبر داد.
صبح روز یکشنبه نیز ایران به اربیل مرکز اقلیم کردستان عراق موشک شلیک کرد و این اتفاق خشم مقامات عراقی را برانگیخت.
چرا ایران در این شرایط به اربیل حمله کرد؟
سپاه پاسداران مسئولیت شلیک موشک به اربیل را در حالی پذیرفته که مقامات جمهوری اسلامی پیش از این حمله اسراییل به مواضع خود را بی‌پاسخ می‌گذاشتند و حتی در فضای داخلی این حملات را مخفی نگاه می‌داشتند. تا آن جا که «محمدجواد ظریف» در فایل صوتی خود می‌گوید که «جان کری» ۲۰۰ مورد حمله اسراییل به مواضع جمهوری اسلامی را به او اطلاع داده و «قاسم سلیمانی» در دیدارهای هفتگی‌اش چیزی از این موضوع نگفته است.
اینک اما شاید مقامات جمهوری اسلامی احساس می‌کنند که آمریکا در گیر و دار حمله روسیه به اوکراین چندان به این اتفاق واکنش نشان نمی‌دهد. در فضای تبلیغات داخلی نیز حاکمیت به هواداران خود اعلام کرده که این حملات از تبریز انجام شده تا واکنشی نیز به سفر رییس‌جمهور اسراییل به ترکیه پس از سال‌ها سردی در روابط و همچنین پیغامی نیز به جمهوری آذربایجان باشد.
مقامات جمهوری اسلامی پیش از این قصد خود برای حمله به پایگاه آمریکایی در تلافی کشته شدن «قاسم سلیمانی» را به عراق اطلاع داده بود؛ اما مشخص نیست که موضوع حمله به اربیل را نیز به آنان اطلاع داده باشند.
فرانسه هشدار داده که اقدامات این‌چنینی می‌تواند به برجام ضربه بزند؛ اما «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در توییتر نوشت: «میدان و دیپلماسی ابزارهای تولید قدرت جمهوری اسلامی ایران هستند که به تناسب برای دفاع از منافع و امنیت_ملی به صورت هوشمندانه بکارگرفته می‌شوند. تجربه بیش از ۴۰ سال انقلاب به مردم ایران آموخته که اتکا به شرق و غرب حقوق و امنیتشان را تامین نمی‌کند.»
اسراییل اما برای اقدامات این‌چنینی آماده بوده و برخی رسانه‌های اسراییلی گزارش داده بودند که ارتش این کشور سطح هوشیاری خود را برای رویارویی با انتقام احتمالی جمهوری اسلامی ایران و یا گروه حزب‌الله لبنان افزایش داده است. هنوز مشخص نیست که ایران دقیقا چه مکانی را هدف قرار داده و در حالی که اقلیم کردستان عراق وجود پایگاه اسراییلی در این منطقه را تکذیب کرده رسانه‌های سپاه پاسداران اعلام کردند که یک پایگاه اسراییلی هدف قرار گرفته است.
نقش قطر در مذاکرات ایران و آمریکا چیست؟
یک روز پیش از این حمله وزیر خارجه قطر پس از در گفت‌وگوی تلفنی با وزیر خارجه ایران با وزیر خارجه آمریکا صحبت کرده بود و همین باعث شده برخی منابع در ایران اعلام کنند که احتمالا این بار حمله از طریق قطر به آمریکا اطلاع داده شده است.
پیش از این نیز گمانه‌زنی‌هایی درباره نقش قطر به عنوان واسطه بین ایران و آمریکا مطرح شده و در همین حال «حمیدرضا دهقانی»، سفیر ایران در قطر نیز شنبه شب با انتشار تصویری از یک تلفنی قدیمی در صفحه توییتر خطاب به مخاطبان خود نوشت: «به شما گفته بودم که تلفن وسیله خوبی است.»
همزمان با این مذاکرات اما ژنرال «آویو کوخاوی»، رییس ستاد ارتش اسراییل، در سفر به بحرین همچنین با «سالم بن‌حمد بن‌عقیل»، ریيس ستاد ارتش قطر، نیز دیدار کرد و یکی از محورهای این گفت‌وگو نصب رادار در خاک قطر برای شناسایی زودهنگام «تهدیدات ناشی از عملکرد ایران» و رویارویی با حملات پهپادی احتمالی از حریم ایران یا دیگر سرزمین‌های منطقه علیه اسراییل، بحرین، امارات و عربستان بوده است.
دلیل لغو مذاکرات ایران و عربستان سعودی چیست؟
در این میان عراق که قرار بوده میانجی عربستان سعودی و ایران باشد، خود به محلی برای موشک‌پراکنی ایران بدل شده است. شاید از همین رو بود که «فواد حسین»، وزیر خارجه عراق در سفر به تهران خواستار بهبود روابط ایران و آمریکا شده بود و گفته بود که روابط این دو کشور «برای عراق یک مساله خارجی محسوب نمی‌شود.» در این میان روابط بین ایران و عربستان سعودی نیز بر همه کشورهای منطقه از جمله تاثیر دارد.
عراق نقش کلیدی در تسهیل مذاکرات ایران و عربستان ایفا کرده است و پنجمین دور مذاکرات دو کشور در حالی به تعویق افتاد؛ در حالی که بازیگران سیاسی عراق به روند تشکیل دولت جدید پس از انتخابات پارلمانی این کشور ادامه می دهند. شاید این موضوع نیز در تعلیق مذاکرات از سوی ایران بی‌تاثیر نبوده است.
موضوع یمن و حوثی‌ها مهم‌ترین اختلاف میان تهران و ریاض در سال‌های اخیر، حتی پیش از توافق هسته‌ای برجام بوده و در این فضا قابل انتظار بود که مذاکرات همزمان با اعدام چند شهروند یمن قابل ادامه دادن نباشد.
وزارت کشور عربستان سعودی روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد، ۸۱ مرد از جمله هفت شهروند یمن و یک شهروند سوریه، به جرایم مرتبط با تروریسم و همچنین سایر جرایم، از جمله قتل، در این کشور اعدام شدند.
در این فضا حتی اگر این اعدام هم رخ نمی‌داد، نمی‌شد انتظار چندانی از مذاکرات داشت. چرا که در فضای مبهم درباره برجام و از سوی دیگر حمله روسیه به اوکراین دو کشور ترجیح می‌دهند که منتظر بمانند.
«فیصل بن فرحان آل سعود»، وزیر خارجه عربستان سعودی، ۳۰ بهمن نیز از «عدم پیشرفت واقعی» در مذاکرات پیشین سخن گفته بود.
از سوی دیگر عربستان سعودی و متحدانش همچنان درباره توافق جدید نگرانی دارند و وضعیت نسبت به قبل از برجام تغییری نکرده است.
تاثیر بهبود روابط اسراییل با کشورهای عربی در روابط این کشورها با ایران چیست؟
در کنفرانس امنیتی مونیخ مجری یک پنل که با حضور «بنی گنتس»، وزیر دفاع اسراییل، در یک میزگرد مشترک با «انور قرقاش»، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی و «عبدالله بن احمد آل خلیفه»، معاون سیاسی وزارت خارجه بحرین، برگزار می‌شد؛ از آنان پرسید که آیا جمع شدن هر سه نفر در یک پنل را باید مدیون ایران بود.
وزیر دفاع اسراییل گفت که اقدام‌های ایران در نزدیکی روابط اسراییل و کشورهای عرب تاثیر داشته اما این تنها دلیل نیست.
او در عین حال اضافه کرد: «چند سال پیش تصورش را هم نمی‌کردیم که با عرب‌ها درباره دوستی و همکاری‌های استراتژیک حرف بزنیم. این نتیجه پذیرش اسراییل به عنوان بخشی از خاورمیانه است و این تازه شروع کار است.»
«بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر پیشین اسراییل از «ناتوی خلیج فارس» بین این کشورها و کشورهای عربی سخن گفته و این وضعیت کار را برای ایران سخت‌تر نیز کرده است.
۲۵ سال پیش اما این کشور اطلاعات مربوط به نقش سپاه پاسداران در انفجار الخبر را به آمریکا نداد و عملا مانع حمله به ایران شد؛ اما در وضعیت متفاوتِ کنونی، واکنش‌ها به اقدامات ایران نیز بسیار متفاوت خواهد بود.
تاثیر حمله روسیه به اوکراین بر روابط ایران و عربستان سعودی چیست؟
حمله روسیه به اوکراین نیز وضعیت جدیدی را به وجود آورده و وضعیت توافق اتمی را در ابهام برده است. در این میان اما ایران و عربستان سعودی در ماجرای حمله روسیه به اوکراین با ایران درگیری جدی ندارند؛ اما عربستان سعودی از این وضعیت برای امتیاز گرفتن بیشتر از آمریکا استفاده می‌کند.
عربستان و کشورهای عربی در این ماجرا خود را دخالت ندادند و حتی ولیعهد عربستان سعودی و ولیعهد امارات متحده عربی در هفته‌های اخیر تقاضاهای دولت آمریکا را برای گفت‌وگوی تلفنی با جو بایدن درباره بحران اوکراین، رد کرده‌اند.
وال استریت ژورنال نیز به نقل از مقام‌های آمریکایی نوشت که مقام‌های عربستان سعودی خواستار حمایت بیشتر آمریکا در جنگ این کشور با یمن، کمک ایالات‌متحده به اجرای برنامه هسته‌ای غیرنظامی ریاض و ایجاد مصونیت حقوقی برای ولیعهد عربستان سعودی در ایالات‌متحده هستند.
در حالی که اروپا و آمریکا برای احیای برجام تلاش می‌کنند، عربستان سعودی نگران توافق جدید است و اسراییل نیز اعلام کرده که از این توافق چندان راضی نیست. از همین رو برخی تحلیل‌گران در ایران شلیک موشک به اربیل را افتادن در دام پهن شده توسط اسراییل می‌دانند.
اتفاقات منطقه‌ای در ماه‌های اخیر تاثیری بر موضوع برجام نداشته و اگر خواسته روسیه نبود، توافق با وجود این درگیری‌ها محتمل بود. اینک اما افزایش تنش‌ها شاید باعث شود که بر خلاف تصور سفیر ایران در قطر دیگر تلفن‌ها کار نکنند و وضعیت جدیدی رخ دهد.
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر