فرونشست زمین؛ نابودی بناهای تاریخی پس از شیراز، به اصفهان رسید

بر اساس گزارشی که روزنامه «هم‌میهن» منتشر کرده، تداوم روند فرونشست زمین در اصفهان افزایشی توصیف شده و آمده است که «تمام مناطق» این شهر درگیر این مشکل شده‌اند. 

این گزارش ضمن اعلام «خشکسالی و کم‌شدن سطح آب‌های زیرزمینی» به‌عنوان دلیل تسریع و گسترش فرونشست زمین در اصفهان، نوشته است که این پدیده به سرعت به سمت مرکز شهر اصفهان و نزدیکی آثار تاریخی این شهر در حال پیشروی است.

هم‌میهن همچنین به نقل از یک کارشناس باستان‌شناسی نوشته که بناهایی مانند «مسجد حکیم و عتیق، بقعه شهشهان، درب امام، حمام وزیر، مسجد و حمام علی قلی‌آقا و مسجد سید،  در حال حاضر درگیر فرونشست شده‌اند.

به گفته این کارشناس که نامش در گزارش ذکر نشده، در این بناها «ترک‌های طولانی» دیده شده که از نشانه‌های فرونشست ذکر شده و گفته شده است که روی ورودی‌های حافظ و سپه به میدان نقش‌جهان، و روی گنبد و دیواره‌ها و شبستان مسجد جامع عباسی هم ردپای این پدیده دیده می‌شود.

پیش از این «علیرضا یزدی»، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، در گفت‌وگو با خبرگزاری حکومتی «مهر»، مدعی شده بود که ترک‌های بدنه برخی آثار تاریخی مانند مسجد سید و مسجد جامع، ربطی به فرونشست ندارند و «با توجه به بافت خشتی و آجری آن‌ها، جزو ترک‌های طبیعی‌اند.»

این مقام میراث فرهنگی اصفهان در‌عین‌حال،‌«شواهدی دال بر فرونشست در برخی نواحی شمال شهر اصفهان» را تایید کرده و گفته است که با توجه به فاصله کم آن با آثار تاریخی، «هیچ تضمینی وجود ندارد» که فرونشست به بناهای تاریخی این شهر نرسد.

هم‌میهن همچنین به‌نقل از مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی اصفهان نوشته است که با تداوم خشکسالی و برقرار نشدن «جریان آب زاینده‌رود به‌صورت مستمر» فرونشست بیشتری در مرکز شهر اصفهان رخ خواهد داد و آن را «بیماری درمان‌نشدنی» توصیف کرده است.

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز گفته است در پهنه فرونشستی شهر اصفهان، بیش از ۴۰۰ بنای تاریخی ثبت شده که حالا ویرانی آن‌ها را تهدید می‌کند.

تخریب بناهای تاریخی و میراث فرهنگی در شهر شیراز نیز طی هفته گذشته در رسانه‌های ایران بازتاب گسترده‌ای داشت.

علاوه‌بر تخریب عمدی بافت تاریخی شیراز که تحت عنوان طرح توسعه «حرم شاهچراغ» به‌شکلی اسفبار در حال اجراست، گزارش‌هایی از نیاز شدید به مرمت در مقبره «سعدی»، شاعر بزرگ قرن هفتم منتشر شد.

رسانه‌های ایران نوشتند «محلی که سالانه گردشگران بسیاری را از نقاط مختلف جهان به تماشا فرا می‌خواند، «در سایه ناکارآمدی» مقامات جمهوری اسلامی در خطر تخریب قرار دارد.

آرامگاه سعدی آخرین بار قریب به هفتاد سال قبل، با طرحی از زنده‌یاد «محسن فروغی»، معمار شناخته شده بازسازی شد و بعد از آن اقدام موثری در زمینه مرمت و بهسازی آن صورت نگرفته است.

 خبرگزاری «ایسنا» روز سه‌شنبه ۲خرداد۱۴۰۲، تصاویری از دیوارهای در حال تخریب آرامگاه سعدی منتشر کرد و نوشت این سازه به‌دلیل «کم‌توجهی جدی به نگهداری‌های فنی و تخصصی، در معرض مخاطراتی قرار گرفته است که اگر بی‌توجه از کنارشان بگذریم، باید ویرانی آن را نظاره‌گر باشیم.»

این گزارش بر این نکته که «هر ستون و سنگ آرامگاه سعدی نیاز به مرمت و بهسازی را فریاد می‌زند» تاکید کرده و هشدار داده است که «اگر اقدام عاجل انجام نشود، نتیجه کار پشیمانی خواهد بود.»

مدیران فعلی میراث فرهنگی و گردشگری در واکنش به انتقادها، به‌صورت مداوم از نبود بودجه و اعتبار کافی برای بهبود و مرمت و بهسازی مکان‌های تاریخی در شهرهای مختلف ایران صحبت می‌کنند، اما کنشگران حوزه فرهنگ و هنر بر این باورند که جمهوری اسلامی به‌شکلی هدفمند تخریب و نابودی یادگارهای فرهنگی و تاریخی ایران را در دستور کار قرار داده است، زیرا آن‌ها را با منافع خود در تضاد جدی می‌داند.

علیرضا یزدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، درحالی علت اصلی این پدیده ویرانگر را «خشکسالی و کم‌شدن منابع آبی زیرزمینی» عنوان کرده است، که روز چهارشنبه۱۷خرداد، رسانه‌های ایران از خشکی «صد در صد» تالاب گاوخونی خبر داده و نوشتند شاید دو یا سه درصد قسمت شمالی آن «کمی مرطوب» باشد.

به گفته «حسین اکبری»، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، در طول سال گذشته، «تنها هفت میلیون متر مکعب «زهاب و پساب» همراه با هشت میلیون متر مکعب آب به‌صورت کوتاه‌مدت و موقت» به گاوخونی رها شده که در عمل هم بی‌نتیجه بوده است.

تابستان ۱۴۰۱، «منصور شیشه‌فروش»، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، اعلام کرده بود که ۹۸ درصد تالاب گاوخونی خشک شده است.

گاوخونی از مشهورترین تالاب‌های بین‌المللی ایران، در استان‌های اصفهان و یزد واقع شده و یکی از بزرگ‌ترین زیستگاه‌ها برای اقامت پرندگان مهاجر و جانوران آبی بوده است.

این تالاب به‌دنبال سیاست تخریبی ساخت بی‌رویه سد، و خشک شدن زاینده خشک شد.

در سال‌های اخیر گزارش‌های متعددی از نابودی تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور منتشر شده است و کارشناسان، در کنار خشکسالی، مدیریت ناکارآمد و سدسازی‌های بی‌رویه و غیراصولی را عامل آن عنوان کرده‌اند.