مرور رسانه‌ها؛ خبرگزاری فارس و تاکتیک مغلطه برای توجیه حجاب اجباری

یکی از راه‌های استدلال، مقایسه کردن است؛ یعنی در هنگام بحث کردن می‌توان با مقایسه کردن دو ایده،‌ دو پدیده یا دو نمونه، نتیجه منطقی گرفت. اما شرط اصلی آن، این است که از مقایسه قوی برای متقاعد کردن طرف مقابل و برای انتقال ایده استفاده کنیم. ولی زمانی که از مقایسه ضعیف استفاده می‌کنیم، در چاله مغلطه می‌افتیم و نه تنها قادر نیستیم طرف مقابل را متقاعد سازیم بلکه ممکن است سوژه فکاهی شویم و نتیجه معکوس بگیریم.

اساسا مغالطه اشتباه در فرآیند استدلال است که با نتیجه غلط همراه می‌شود. یکی از این مغالطه‌ها، «مقایسه ضعیف» است؛ برای نمونه به این گزارش خبرگزاری «فارس» که روز ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ با عنوان «پاسخ به چند شبهه مهم در مورد حجاب» منتشر شده است، نگاه کنید. این گزارش یک نمونه خوب برای درک انواع مغالطه و به طور مشخص مغالطه مقایسه ضعیف است.

فارس در این گزارش با طرح این پرسش که حجاب در اسلام چیست، به بررسی فلسفه پوشش در مکتب اسلام پرداخته و جنبه‌های روانی، خانوادگی و اجتماعی آن را باز کرده و با طرح این ادعا که حجاب در اسلام برای بالا بردن احترام زن و جلوگیری از ابتذال است، به چند مقایسه متوسل شده و آورده است: «در ایران حجاب اجباری نداریم بلکه پوشش اجباری داریم. پوشش اجباری هم در همه جای دنیا وجود دارد، به همین دلیل در غرب زنان لخت مادرزاد نمی‌توانند بیرون بیایند، چون حدی از پوشش در آن‌جا الزامی است.»

خلاصه استدلال‌های خبرگزاری فارس برای الزامی شدن حجاب در اسلام به این شرح است:

• در فضایی که معاشرت زن و مرد آزاد باشد، فساد و بی‌بندوباری رشد می‌کند و به ضعف و رکود فعالیت‌های اجتماعی می‌انجامد. اسلام می‌خواهد اجتماع مرکز کار و فعالیت باشد، برخلاف سیستم غربی که می‌خواهد کار و فعالیت را با لذت‌جویی‌های جنسی همراه کند. 
• در کشور ما حجاب اجباری نیست بلکه پوشـش اجباری اسـت. بیـن حجاب اجباری و پوشـش اجباری تفاوت زیادی وجود دارد. در تمام دنیا پوشش اجباری اسـت. همیـن خانمی که چند وقت پیش در هلند کشف حجاب کرد، چرا پایین‌تنه‌اش را برهنه نکرد؟ چون طبق قانون هلند، اگر پایین‌تنه‌اش را کامل برهنه می‌کرد، مرتکب جرم شده بود و دستگیر می‌شد. پس این یعنی در هر کشوری به یک اندازه‌ای پوشـش اجباری وجود دارد. هیچ کشوری نمی‌یابید که اجازه دهند خانم‌ها در خیابان، مدرسه و دانشگاه لخت مادرزاد راه بروند.
• در همه جای دنیا پوشش وجود دارد و به کسی اجازه نمی‌دهند با هر پوششی راه برود، پس حداقل پوشش همه‌جا وجود دارد. می‌گویند شاید یکی اعتقاد به حجاب نداشته باشد. مگر «ملانیا ترامپ»، یعنی همسر ترامپ به حجاب عقیده دارد؟ پس چرا وقتی به واتیکان می‌رود، روسری سـر می‌کند؟
• هر شخصی در انتخاب محل زندگی خود اختیار دارد. ولی آیا کسی می‌تواند به این بهانه در وسط یک میدان خانه بسازد و بگوید هر کسی اختیار خود را دارد و من علاقه دارم این‌جا زندگی کنم؟ یا فردی بگوید دلم می‌خواهد با صدای بلند موسیقی گوش بدهم و در مقابل اعتراض همسایه‌ها بگوید به عقاید هم احترام بگذاریم.
• همان‌طور که رعایت بقیه قوانین برای همه لازم است، حجاب هم باید در کوچه و خیابان رعایت شود. حجاب چه تفاوتی با دیگر قوانین، مثلا قوانین راهنمایی و رانندگی دارد؟ مثلا هر کسی بگوید مگر به‌ زور می‌شود پشت چراغ‌ قرمز ایستاد، من دلم می‌خواهد همیشه از چراغ‌قرمز عبور کنم! یا حتی در مورد همین قوانین پوشش، یک آقا بگوید من می‌خواهم بدون پیراهن در خیابان‌ها راه بروم و به‌ زور نمی‌شود پیراهن تن کسی کرد.
• تمام نظام‌های سیاسی دنیا نفع خود را در این می‌بینند کـه مردم و به‌خصوص جوانان در سرگرمی و لذت‌های جنسی غـرق باشند و در عوض خودشان به حکومت خود ادامه دهند؛ اتفاقی که در کشورهای غربی رخ داده است. جمهوری اسلامی نیز اگر صرفا حفظ قدرت و حکومت برایش مهم باشد، راحت‌ترین کار همین است! اما از آن‌جایی‌ که کرامت انسانی و رشد استعدادهای انسان برای جمهوری اسلامی مهم اسـت، روی ایـن اصـل ایستاده اسـت و بـرای آن هزینـه می‌دهد و شـهید تقدیـم می‌کند.

تمام این مقایسه‌ها و مثال‌های مندرج در این گزارش، مصداق مغالطه‌اند. توسل به مغالطه، تاکتیکی است برای ضعیف نشان دادن استدلال طرف مقابل و گمراه کردن مخاطب با نتیجه‌گیری‌های اشتباه. در واقع توسل به مغالطه، نشانه نداشتن استدلال قوی است. به همین دلیل وقتی سوال می‌شود چرا باید اجبارا روسری سر کرد، خبرگزاری فارس می‌گوید در غرب هم پوشیدن شورت در مکان عمومی الزامی است. وقتی گفته می‌شود آزادی پوشش حق مردم است، خبرگزاری فارس می‌گوید انتخاب آزادانه محل زندگی هم حق شهروندان است و آیا آن‌ها می‌توانند وسط یک میدان برای خود خانه بسازند؟ کار رسانه‌های حکومتی، توجیه سیاست‌ها و ایدئولوژی نهاد حاکم است و مهم نیست که قیاس مع‌الفارق، سوال‌برانگیز یا فریبنده باشد. مهم این است که نپذیریم سیاست نهاد قدرت اشتباه و تحمیلی است.

 پس در مواجهه با تولیدات رسانه‌ای وابستگان به حکومت، همواره باید به اطلاعاتی که ارایه می‌کنند، نگاه انتقادی داشت تا دریافت که آن‌ها با چه هدفی و برای رسیدن به چه نتیجه‌ای اطلاعات را عرضه می‌کنند، منبع اطلاعاتی آن‌ها چیست و از همه مهم‌تر این که چه اطلاعاتی را عامدانه از ما پنهان می‌کنند تا اسیر صحنه‌آرایی آن‌ها نشویم.