۷۷ شهر با وضعیت قرمز و بیش از ۳۲ هزار مورد ابتلای قطعی جدید روزانه، حاصل شش هفته چرخش سویه اُمیکرون در ایران است؛ سویه جدیدی که پیک ششم کرونا را در کشور شکل داد.
ناقص ماندن واکسیناسیون در بخش دوز سوم، بازگشایی حضوری مدارس، دانشگاه‌ها، ورزشگاه‌ها و مواردی دیگر از سوء مدیریت دست به دست هم دادند که بار دیگر ویروس کرونا در ایران به دوران اوج باز گردد. در این بین، مسوولان دولتی، از جمله وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواستار بازگشت محدودیت‌ها هستند و ستاد ملی مقابله با کرونا را مقصر می‌دانند.
در طرف دیگر ماجرا، مسوولان ستاد نیز بارها از تعجیل در بازگشایی‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند. ریاست هر دو گروه را نیز «ابراهیم رئیسی» برعهده دارد.
وضعیت کنونی کرونایی کشور چه‌گونه شکل گرفت، چه اشتباهاتی منجر به آغاز پیک ششم شد و چه کسانی در این وضعیت مقصر هستند؟ پاسخ این سه سوال شاید تصویر واضح‌تری از ادامه روند پیک ششم در کشور ترسیم کند.
***
اشتباهات نظام سلامت جمهوری اسلامی در مواجهه با سویه اُمیکرون چه بودند؟
برخی مسوولان در پیک‌های پیشین کرونا گفتند که سویه‌های مختلف این ویروس، کشور را غافل‌گیر کرد. در عین حال، برخی معتقدند این تعلل مسوولان است که باعث وخیم‌ترشدن وضعیت ایران در بحران جهانی کرونا می‌شود.
«ئالان توفیقی»، پزشک و تحلیل‌گر مسایل سیاسی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» در خصوص اشتباهات مسوولان جمهوری اسلامی در مدیریت ویروس کرونا می‌گوید: «مثل همیشه، مهم‌ترین اشتباهی که رخ داده، تعلل و تاخیر در تصمیم‌گیری است. مسوولان جمهوری اسلامی عادت دارند یک مساله جدید را بسیار دیر بپذیرند و این موضوع درباره اُمیکرون نیز صادق است.»
به گفته توفیقی، در مواجهه با ویروس کرونا در سراسر جهان، یک سیستم پایش(مانیتورینگ) وجود دارد: «این سیستم پایش با هزینه‌های میلیون دلاری در ماه، به صورت مرتبط بروز، ظهور، اهمیت و تاثیرگذاری سویه‌های جدید ویروس را در جوامع بررسی می‌کند. این اقدامات با هدف پیش‌بینی روند آینده شیوع ویروس و مقابله با آن انجام می‌شود.»
موضوعی که به گفته این تحلیل‌گر مسایل سیاسی، در جمهوری اسلامی انجام نشده است.
چرا عدم تسریع در تزریق دوز سوم مهم‌ترین اشتباه مسوولان است؟
حال پاسخ به این سوال ضروری است که چه‌گونه ایران در مدت کوتاهی، از وضعیت آبی وارد وضعیت قرمز کرونایی شد. به گفته استاندار تهران، شمار بستری‌‌ها نسبت به هفته ابتدایی بهمن ۱۴۰۰ در پایتخت، ۶۱ درصد افزایش داشته است.
توفیقی درباره شیوع سویه اُمیکرون در ایران می‌گوید: «سویه اُمیکرون به صورت انفجاری، موارد ابتلا را افزایش می‌دهد. در واقع، ما در یک مسابقه زمانی قرار داریم. سونامی ایجاد شده از سوی این ویروس می‌تواند هر سیستم بهداشتی درمانی را مختل کند و به دنبال افزایش موارد ابتلا، خیلی سریع ظرفیت بیمارستان اشباع شود که می‌تواند مرگ‌ومیر بالایی را به همراه داشته باشد.»
طی روزهای اخیر، «مسعود یونسیان»، دبیر اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کووید-۱۹ نسبت به سه رقمی شدن موارد فوتی در این پیک هشدار داده و گفته در پیک ششم، میزان فوتی‌ها حدود چهار برابر بیشتر از سویه‌های قبلی است.
به گفته توفیقی، مهم‌ترین سلاح برای مقابله با این پیک، واکسیناسیون تا سه دوز بود که در ایران به صورت ناقص انجام شد.
او می‌گوید جمهوری اسلامی در تاریخ ۲۸ آذر ۱۴۰۰ که اولین مورد ابتلا به اُمیکرون را به کشور تایید کرد، تا امروز، شش هفته فرصت داشت تا سرعت واکسیناسیون را افزایش دهد. این در حالی است که براساس آمارهای رسمی، حدود ۲۰ درصد از شهروندان هر سه دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. اختلاف فاحشِ ۳۶ میلیون نفری میان افرادی که دو دوز ابتدایی را دریافت کرده‌اند، با افرادی که دوز سوم را گرفته‌اند نیز در افزایش مبتلایان تاثیرگذار خواهد بود. هم‌چنین حدود شش تا هفت میلیون نفر دوز دوم را دریافت نکرده و این میزان در افرادی که اساساً واکسنی نزده‌‌اند، شش میلیون نفر است.
به گفته توفیقی، اگر واکسیناسیون طی شش هفته اخیر با سرعت انجام می‌شد، این امکان وجود داشت تا دامنه و ارتفاع پیک ششم کرونا در ایران کاهش یابد.
آیا تعجیل در بازگشایی‌ها در افزایش آمار مبتلایان موثر بود؟
روزهای پایانی دی ماه، رنگ‌بندی‌های کرونا وضعیت سراسر کشور را آرام و آبی نشان می‌دادند. دست‌کم یک ماه از ورود اُمیکرون گذشته بود اما نبود تست تشخیصی این ویروس باعث شد تا نحوه چرخش ویروس در کشور شفاف نباشد.
از طرفی، مسوولان در خصوص شیوع ویروس به دادن هشدار بسنده کرده بودند. به مرور از هفته اول بهمن ماه شهرهای ایران رو به وضعیت نارنجی شدن و سپس قرمز شدن رفت. در نهایت، روز ۱۴ بهمن اعلام شد ۷۷ شهر در وضعیت قرمز کرونایی قرار دارد.
هرچند عدم پوشش مناسب دوز سوم واکسن در گسترش سویه اِمیکرون تاثیرگذار بود اما باید پرسید افزایش بازگشایی‌ها در تبدیل شدن این سویه به پیک ششم کرونا چه میزان بود؟
ئالان توفیقی در این‌باره توضیح می‌دهد: «به دنبال آرام شدن وضعیت کرونایی، دستور حضوری شدن مدارس و دانشگاه‌ها صادر و حتی اعلام شد تماشاگران اجازه حضور در ورزشگاه‌ها را خواهند داشت. این اقدامات به این معنا است که مسوولان تصور می‌کردند همه چیز تمام شده است و می‌توان به حالت عادی بازگشت. اما این یک آرامش قبل از طوفان بود.»
به گفته این پزشک، جمهوری اسلامی با غافل‌گیری جدیدی مواجه شده است. او می‌گوید این غافل‌گیری برای مسوولان یک حالت کِرختی دارد چرا که با علم به غالب شدن سویه اُمیکرون در کشور، تاکنون واکنش سریعی نشان نداده‌اند: «جمهوری اسلامی بار دیگر خودش را در موقعیت غافل‌گیری قرار داده است اما هزینه این غافل‌گیری را مردم خواهند داد.»
او در این‌باره مثال هم می‌زند: «به طور مثال، مسوولان می‌توانند مراکز پر رفت و آمد را تعطیل کنند. دست‌کم نظارت و کنترل پروتکل‌های وضع شده را افزایش دهند. چرا که به گفته آن‌ها، میانگین استفاده از ماسک در حال حاضر تنها ۵۷ درصد است. در حالی که اگر همین ماسک درست استفاده شود و به بیش از ۹۵ درصد برسد، می‌تواند در پیش‌گیری از بیماری بسیار موثر باشد.»
چه کسی برای افزایش اعمال محدودیت‌ها تصمیم می‌گیرد؟
برخورد با شیوع ویروس کرونا در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، از ابتدا رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت؛ از تصمیم برای انتشار آمار که هم‌چنان دقیق نیستند تا وضعیت واکسیناسیون و.... این برخوردها تنها برآمده از تصمیم‌های علمی نیستند.
در مورد بازگشایی مدارس، شخص «ابراهیم رئیسی»، رییس جمهوری ایران بارها بر حضور دانش‌آموزان در کلاس‌های درس تاکید داشت. متعاقب آن، اعضای هیات دولت نیز خواستار حضوری شدن مدارس و دانشگاه‌ها بودند. آن‌چه در این مقوله پنهان ماند، نظر اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا بود.
پیش از این، دو عضو این ستاد در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» نگرانی‌های خود را در خصوص تعجیل در بازگشایی‌ها، به ویژه مدارس ابراز کرده بودند. هم‌چنین اپیدمیولوژیستها و دیگر متخصصان امر، بازگشایی‌ها را غیر ضروری می‌دانستند.
با این حال، در حال حاضر با شکل‌گیری پیک ششم کرونا، «بهرام عین اللهی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ستاد ملی مقابله با کرونا را در عدم تصویب برخی پیشنهادات مرتبط با محدودیت‌های کرونایی مقصر می‌داند.
او با بیان این که باید محدودیت کامل ایجاد شود، گفته است: «مرتب پیشنهادات را با توجه به شرایط گرفتاری، به ستاد ملی مقابله کرونا می‌دهیم ولی یک بخشی مصوب می‌شود و یک بخشی مصوب نمی‌شود.»
طی هفته اخیر، مواردی چون تعطیلی سفرهای استانی ابراهیم رئیسی و لغو جلسات مجلس شورای اسلامی در ستاد تصویب شد اما در خصوص اعمال محدودیت‌ها برای مردم، هیچ تصمیم‌گیری گرفته نشده است.
این در حالی است که وزیر بهداشت روز سوم بهمن در خصوص حضوری شدن مدارس گفته بود با شرط داشتن تهویه مناسب و حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی، مشکلی در این خصوص نیست.
ئالان توفیقی در ادامه گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، در این‌باره می‌گوید: «متاسفانه در همه جای دنیا تصمیم گیرندگان سیاسی حرف آخر را در مدیریت کرونا می‌زنند. در نتیجه، تصمیم‌های گرفته شده در سطح جهانی عموماً منطبق بر علم اپیدمیولوژی نیستند.»
این پزشک ساکن پاریس کشور فرانسه را مثال می‌زند که در زمان شیوع سویه اُمیکرون، مسوولان از تعطیلی مدارس با توجه به تبعاتی که به همراه دارد، خودداری کردند.
توفیقی ادامه می‌دهد: «در ایران وزن تصمیم‌گیری‌های سیاسی همیشه بر تصمیم‌های علمی غلبه داشته است. هیچ متخصص اپیدمیولوژی نیست که با وضع موجود، یعنی عدم رعایت پروتکل‌ها، پوشش ناقص دوز سوم و عدم لغو دورکاری که از ضروریات جلوگیری از شیوع ویروس است، موافق بازگشایی‌ها باشد. این در حالی است که تفاوت دیگر مدارس ایران با بسیاری از نقاط دنیا در این است که واکسیناسیون کودکان بلاتکلیف است. به عبارت دیگر، جمهوری اسلامی نگاه کمیته علمی ستاد ملی کرونا که مبتنی بر اصول اپیدمیولوژی است را نپذیرفته و ترجیح داده است برای این که وضعیت عادی نشان داده شود، هم‌چنان مدارس باز باشند.»
براساس آخرین خبر از وضعیت شیوع کرونا در سنین زیر ۱۸ سال، «محمد هاشمی»، سرپرست مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت با اشاره به افزایش ابتلای کودکان به سویه اُمیکرون گفت: «آمار ابتلای کودکان که در موج‌های قبلی نامحسوس بود، در حال حاضر ۲۰ درصد از مبتلایان را به خود اختصاص داده است.»
چرا واکسیناسیون در ایران نتوانست مانع از تبدیل شدن اُمیکرون به پیک جدید شود؟
توفیقی می‌گوید در کشورهای اروپایی عمدتاً از واکسن‌های موثرتری نسبت به واکسن‌ها در ایران استفاده شده است.
به گفته او، اگر اختلاف سطح موثر بودن واکسن‌های مصرفی در ایران و خارج از کشور را در کنار اثربخشی پایین واکسن‌ها در مقابل سویه اُمیکرون قرار دهیم، احتمال بالا بودن مرگ و میر در پیک ششم در ایران دور از انتظار نیست.
او در این‌باره توضیح می‌دهد: «می‌دانیم واکسن‌های چینی یا روسی از اثربخشی پایین‌تری برخوردار هستند. هم‌چنین از واکسن‌های تولید داخل کشور نیز مطالعات مربوط به میزان اثربخشی منتشر نشده و بیشتر اطلاعات مربوط به اظهار نظر مسوولان است. در نتیجه، در حال حاضر در بین واکسن‌های موجود در ایران، واکسن آسترازنکا بالاترین اثربخشی را دارد.»
با وجود اثربخشی مناسب واکسن آسترازنکا، طی هفته‌های اخیر نبود این نوع واکسن بسیاری از شهروندان را برای دریافت نوبت‌های دوز دوم و سوم دچار مشکل کرد. حتی پس از آن، با وجود واردات واکسن نیز به دلیل درخواست‌های بالای شهروندان برای دریافت آن، تزریق این واکسن در کشور تحت شرایطی ممنوع شد.
درباره مرگ بر اثر تزریق واکسن آسترازنکا در ایران چه می‌دانیم؟
توفیقی با اشاره به حواشی شکل گرفته راجع به واکسن آسترازنکا می‌گوید: «هیچ واکسنی بدون عارضه نیست. تصمیم‌گیری در خصوص استفاده یا عدم استفاده از یک واکسن، تابع یک معادله به نام خطر- منفعت است. به عبارت دیگر، باید بررسی کرد استفاده از یک واکسن در کنترل بیماری موثرتر است یا خطر عوارض آن بر افراد جامعه. براساس این معادله، در وضعیت کشوری مانند ایران، انجام واکسیناسیون ضروری است.»
او ادامه می‌دهد: «در خصوص آسترازنکا، خود واکسن‌ساز اذعان داشت که تولید آمبولی‌های وریدی می‌تواند جزو عوارض این واکسن باشد. در نتیجه، در کشورهای اروپایی استفاده از واکسن را در ابتدا محدود کردند به سنین بالای ۵۵ سال. سپس که واکسن‌های موثرتر مانند فایزر، مدرنا و جانسون اند جانسون به بازار آمدند، جایگزینی صورت گرفت. در ایران نیز باید با همین روش پیش رفت. باید دید واکسن موثرتر و کم خطرتر از آسترازنکا وجود دارد؟ اگر پاسخ مثبت است, باید مدیریت را تغییر داد به سمت واکسن موثرتر. اما در شرایطی که واکسن‌های موجود در ایران هم از نظر اثربخشی و هم از نظر عوارض تفاوت چندانی با آسترازنکا ندارند، به نظر واکنش مسوولان به ممنوعیت این واکسن بیشتر مسایل سیاسی است.»
توفیقی با اشاره به موارد فوت مرتبط با واکسن آسترازنکا در ایران گفت: «مرگ پس از تزریق واکسن در ایران یک یا دو مورد گزارش شده است. این گزارش متفاوت است با مرگ در اثر تزریق واکسن. این ارتباط باید ثابت شود که فرد در اثر تزریق واکسن فوت کرده است یا اساساً پس از تزریق به دلایل دیگر.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر