حشمت مؤید، ایران‌شناس بهایی و استاد برجسته ادبیات فارسی

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

دکتر «حشمت‌الله مؤید سنندجی» در آبان ۱۳۰۶ یا نوامبر ۱۹۲۷ در خانواده‌ای بهایی در شهر همدان چشم به جهان گشود. مؤید در سال ۱۹۴۹ در رشته ادبیات فارسی و عرب موفق به اخذ مدرک کارشناسی از دانشگاه تهران شد. او پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه، سفری یک ساله به دور تا دور ایران آغاز کرد. او در این سفر از نزدیک با سنن و زندگی ایرانیان در نقاط مختلف کشور آشنا شد و با مردم این مناطق دیدار و گفت‌وگو کرد. حاصل این سفر، دفترچه‌ای از خاطرات و گزارش‌های روزانه او است که تصویری با جزییات از آداب و رسوم و فرهنگ حتی مواد غذایی و اسامی خاص نقاط مختلف ایران در آن دیده می‌شود. این یادداشت‌ها در کتابی به نام «یاد یاران» در سال ۲۰۱۵ از سوی «نشر خرد» در آمریکا منتشر شد. 

حشمت مؤید در سال ۱۹۵۱ برای تکمیل تحصیلات راهی دانشگاه فرانکفورت در آلمان شد. او در دانشگاه فرانکفورت به تکمیل تحصیلات در رشته ادبیات فارسی و آلمانی و همچنین به مطالعه و تحقیق در تصوف و اسلام زیر نظر پروفسور «هلموت ریتر»، مستشرق و ایران‌شناس مشهور آلمانی مشغول شد. دکتر مؤید در سال ۱۹۵۸، رساله دکترای خود را در مورد «احمد جام»، شاعر مشهور ایرانی قرن پنجم و ششم هجری نوشت. پایان‌نامه دکتر مؤید به نام «مقامات غزنوی» به زبان آلمانی منتشر شده است. 

تدریس در آلمان، ایتالیا و آمریکا

دکتر حشمت مؤید، در طی سال‌های ۶۰-۱۹۵۹ با سمت مدرس در دانشگاه فرانکفورت به تدریس پرداخت. از شاگردان او در این دوره «یوهان کریستوف برگل»، پژوهشگر آلمانی در زمینه ادبیات فارسی است. مؤید در این سال‌ها با «روت»، یکی از دانشجویانش در رشته ادبیات فارسی آشنا شد که این آشنایی منجر به ازدواج این دو با یکدیگر شد. 

دکتر مؤید در سال‌های ۶۲-۱۹۶۰ در انستیتوی مشرق the Oriental University Institute در دانشگاه ناپل ایتالیا به تدریس اشتغال داشت. سپس در سال‌های ۶۳-۱۹۶۲ به دعوت دانشگاه هاروارد به آنجا رفت و به تدریس ادبیات فارسی پرداخت. بار دیگر، در سال‌های ۶۵-۱۹۶۴ به انستیتوی مشرق ناپل برگشت و در مقام استادیار به تدریس مشغول شد. 

سرانجام در سال ۱۹۶۵، دکتر مؤید ساکن آمریکا شد. او یک سال را در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لس‌آنجلس به تدریس ادبیات فارسی پرداخت و در سال ۱۹۶۶ به دانشگاه شیکاگو رفت و تا دوران بازنشستگی، در این دانشگاه به تدریس ادبیات فارسی و ایران‌شناسی مشغول بود. علاوه بر این، او هم‌چنان به عنوان استاد مدعو در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس و دانشگاه دمشق تدریس می‌کرد. در سال ۱۹۷۴، حشمت مؤید به رتبه استادی کامل (پروفسور) رسید.

آثاری که از دکتر موید به یادگار مانده‌اند

حشمت‌الله مؤید، سال‌ها از ایران دور بود؛ ولی هیچ‌گاه بُعد مسافت موجب دوری او، از فرهنگ و هنر زادگاهش نشد. او، حیات خود را صرف اعتلا و شناساندن فرهنگ و ادبیات فارسی به غیرفارسی‌زبانان کرد. در دوره‌ای که زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها و مجامع علمی آمریکا مورد توجه نبود، پروفسور مؤید از جمله افراد نادری بود که با راه‌اندازی کرسی ادبیات فارسی در گروه زبان‌ها و خاور نزدیک دانشگاه شیکاگو، راه را برای آشنایی دانشگاهیان آمریکا با ادبیات فارسی باز کرد.

او به استادِ «استاد تراش» در بین اساتید مشهور بود؛ زیرا تعداد قابل توجهی از اساتید زبان و ادبیات فارسی در اروپا و آمریکای شمالی از شاگردان او بودند. از جمله این اساتید می‌توان به «میکائیل هِلمن»، استاد دانشگاه ایالتی تگزاس، «آن بتریچ»، استاد دانشگاه آریزونا، «شعله کوئن»، استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، «فریبا زرین‌باف»، استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا و «بیانکاماریا سکارسیا آمورِتی»، استاد دانشگاه رُم اشاره کرد. 

دکتر مؤید از نخستین اساتید ایرانی در داخل و خارج از کشور است که ادبیات معاصر فارسی را هم در کنار ادبیات کلاسیک ارج نهاد و در کلاس‌های دانشگاهی تدریس کرد. او در همین زمینه رمان معروف بوف کور اثر «صادق هدایت» را ترجمه کرد. همچنین چند مجموعه داستان کوتاه با عناوین مجموعه داستان‌های «محمدعلی جمال‌زاده» به نام «یکی بود یکی نبود»، منتخبی از بهترین داستان‌های «هوشنگ گلشیری» به نام «طوطی سیاه، کلاغ سبز» و گلچینی از داستان‌های کوتاه از ایران را ترجمه و در آمریکا به چاپ رساند. 

دکتر مؤید در معرفی شاعران معاصر ایرانی به انگلیسی‌زبانان تلاش بسیاری کرد. تصحیح دیوان «پروین اعتصامی» و ترجمه منتخباتی از اشعار پروین تحت عنوان «فغان بلبل» از جمله این اقدامات است. به همت پروفسور مؤید برای نخستین بار یک کنفرانس دانشگاهی به پروین اعتصامی اختصاص پیدا کرد و اساتید از سرتاسر امریکا در این کنفرانس سه روزه شرکت کردند. مجموعه مقالات و سخنرانی‌های این کنفرانس تحت عنوان «قطره‌ای شبنم» منتشر شد. 

استاد حشمت مؤید، نسخه اصلی شرح حال شیخ احمد جام اثر «سدیدالدین محمد غزنوی» را در افغانستان یافته و آن را با حواشی به نام «مقامات ژنده پیل» در ایران چاپ کرد. این اثر برای نخستین بار در اختیار پژوهشگران قرار گرفت. این کار در مجامع دانشگاهی Editio Princeps نام دارد. یعنی اولین چاپ اثری قدیمی که آن را از حالت نسخه دست‌نویس به شکل کتاب به مفهوم امروزی درآورند. ترجمه انگلیسی این کتاب در سال ۲۰۰۴ توسط «نشر مزدا» در کالیفرنیا منتشر شد.

پروفسور مؤید دو اثر کهن دیگر را هم برای نخستین بار در ایران منتشر کرد. یکی «روضة الریاحین» اثر «درویش علی بوزجانی» همراه با مقدمه و توضیحات و اثر دیگر، نسخه سه هزار صفحه‌ای «فرائد غیاثی»، متنی متعلق به قرن هشتم و نهم هجری که در چهار جلد با تصحیح انتقادی، حاشیه و فهارس در ایران به چاپ رسید. 

دکتر حشمت مؤید به‌جز کنفرانس مربوط به پروین اعتصامی، کنفرانس‌های دانشگاهی دیگری را هم راه‌اندازی کرد. «کنفرانس دیانت بهایی و دیانت اسلام» در سال ۱۹۸۴ در دانشگاه مک‌گیل مونتریال کانادا، یکی از این برنامه‌ها بود. مجموعه مقالات این سمپوزیوم در کتاب به نام «دیانت بهایی و اسلام» منتشر شد. یک دیگر از کنفرانس‌ها «آثار امیرخسرو دهلوی» در سال ۱۹۸۵ در شیکاگو بود. مؤید همچنین از اعضای موسس و هیات‌مدیره کنفرانس‌های سالانه دوستداران فرهنگ و ادب ایران در شیکاگو بود. 

پروفسور مؤید به عنوان متخصص زبان و ادبیات فارسی و همچنین تصوف و عرفان عضو هیات مشاور دایره‌المعارف ایرانیکا بود. از دکتر مؤید، ده‌ها مقاله به زبان‌های فارسی، انگلیسی و آلمانی با موضوع فرهنگ و ادب فارسی در ایرانیکا و نشریات علمی دنیا به چاپ رسیده است. مجموعه مقالات «ایران‌شناسی در غرب»، «ترکان پارسی‌گوی: اشعار پارسی شاعران عثمانی»، «گوته در آیینه سعدی» و «سرگذشت زن پارسای عطار» از جمله این مقالات هستند. علاوه بر این موارد، مؤید سردبیری بررسی کتاب در مجلات ایران‌نامه و ایران‌شناسی را به مدت بیست و پنج سال عهده‌دار بود. 

در سال ۲۰۱۰، پروفسور حشمت‌الله مؤید پس از پنج دهه تدریس و فعالیت علمی و دانشگاهی در سن هشتاد و سه سالگی بازنشسته شد. همکاران و اساتید (دانشجویان قدیمی مؤید) سه چیز را از دکتر مؤید به یاد دارند: شوخ طبعی، حافظه قوی، دقت فراوان.

دکتر «سعید یوسف»، استاد دانشگاه شیکاگو نوشته است: «یکی از شوخی‌های استاد مؤید که آدم بسیار شوخی بود، در این هفت-هشت سال آخر زندگی‌اش این بود که می‌گفت خیال مسافرت دارم، همه‌‌چیز هم آماده است، فقط هنوز ویزا را نداده‌اند و منتظر ویزا هستم. منظورش ویزای سفر به آن دنیا بود. کار ویزا سرانجام روز دوشنبه ۴ تیرماه ۱۳۹۷ یا ۲۵ جون ۲۰۱۸ درست شد و استاد به سفری رفت که سال‌ها بود انتظارش را می‌کشید.»