«دقیق بودن اطلاعات» مهم‌ترین رکن حرفه روزنامه‌نگاری است. به همین دلیل همواره به خبرنگاران توصیه می‌شود که «دقت» را قربانی «سرعت» نکنند. افزایش و گسترش فیک‌نیوز در دنیای امروز بیش از هرچیز به دلیل رعایت نشدن همین اصل اتفاق می‌افتد. اما بدتر زمانی است که دقت، عامدانه و آگاهانه و به دلیل وابستگی‌های سیاسی، جناحی و فکری، کنار گذاشته و مطلب به میل صاحبان قدرت تنظیم و منتشر می‌شود.
***
رسانهها معمولا در موقعیت‌های جنگی، مجاز به انتشار آزاد اطلاعات نیستند و هر مطلبی در مورد جنگ، با هماهنگی نهادهای امنیتی منتشر می‌شود. این یک رویه با تاریخی طولانی است. نهادهای امنیتی نیز یک دیدگاه مشخص را به رسانهها دیکته می‌کنند. به همین دلیل، وقتی خبرنگاران امریکایی در جنگ ویتنام نسبت به پوشش اطلاعات آزادی عمل بیشتری پیدا کردند، مردم را با اطلاعات کاملا متفاوتی نسبت به اطلاعاتی که پیش‌تر از مقام‌های رسمی دریافت می‌کردند، مواجه ساختند. مقام‌های امریکایی جنگ ویتنام را نبرد سربازان این کشور با چریک‌ها و گروه‌های شبه نظامی مسلح کمونیست که آن‌ها را «گوریلا» می‌خواندند، معرفی می‌کردند. ولی خبرنگارانی که به میدان جنگ پا گذاشتند، با نبرد میان سربازان امریکایی و مردم عادی مواجه شدند و حقایقی را منتشر کردند که پیش از آن، مردم امریکا از آن مطلع نبودند.
پوشش رسانه‌ای جنگ روسیه علیه اوکراین نیز از این قاعده مستثنی نیست. آن‌چه رسانه‌های داخل ایران از این رویداد منتشر می‌کنند، نمی‌تواند دقیق باشد. چرا که آن‌ها در این حوزه، آزادی عمل در انتشار اطلاعات ندارند. بنابراین، این مخاطب است که باید نسبت به اعتبار و اصالت اطلاعاتی که دریافت می‌کند، اطمینان حاصل کند. تشخیص اصالت اطلاعات، به «تجربه»، «احساس» و «دانش» ما باز می‌گردد. ما می‌دانیم که فضا، فضای جنگی است، رسانهها آزادی عمل ندارند، دقت در انتقال اطلاعات قربانی منافع سیاسی حکومت می‌شود و.... پس باید نسبت به اصالت اطلاعات خبرگزاری‌های حکومتی تردید جدی داشت؛ برای نمونه، به گزارش دو قسمتی خبرگزاری «مهر» با عنوان «چرا روسیه به اوکراین حمله کرد؟» و «پوتین در جنگ اوکراین دنبال چیست؟» که در روز پنج اسفند ۱۴۰۰ منتشر شده است، دقت کنید. این گزارش که به قلم «سمیه خماربافی» به رشته تحریر در‌آمده، مدعی است روسیه خواهان جنگ با اوکراین نبوده ولی به این کشور حمله کرده است چون:
- غرب به دغدغه‌های امنیتی روسیه توجه نکرد.
- ناتو به عهدی که در سال ۱۹۹۷ و پس از پایان جنگ سرد داده بود، عمل نکرد و به مرزهای روسیه نزدیک شد.
- پذیرش عضویت اوکراین در ناتو به معنی استقرار نیروها و تجهیزات نظامی پیمان آتلانتیک شمالی در مجاورت مرزهای روسیه است تا به این ترتیب پروژه مهار و بازدارندگی دولت پوتین تکمیل شود.
- رفتار دولت مرکزی اوکراین با روس تبارهای ساکن دونتسک و لوهانسک، مصداق «نسل‌کشی» است و کی‌یف به تحریک غرب و در سودای پیوستن به ناتو قصد دارد برای سرکوب آن‌ها، به گزینه نظامی متوسل شود.
- پوتین اقدام نظامی را تنها راه دفاع از امنیت روس تبارهای ساکن این مناطق تلقی کرد
- چین معتقد است اقدام روسیه را نمی‌توان آن گونه که رسانه‌های غربی القا می‌کنند، تهاجم یا حمله فرض کرد. چرا که عملیات فقط در همان دو منطقه‌ای در جریان است که اعلام استقلال کرده‌اند و استدلال مسکو هم این است که به دعوت رهبران دونتسک و لوهانسک و البته شهروندان روس تبارشان در آن‌جا حضور نظامی دارد.
- هدف از این اقدام، غیرنظامی سازی اوکراین و «نازی‌زدایی» کردن آن است.
- روسیه به صراحت گفته که قصدی برای اشغال اوکراین ندارد و در دیپلماسی باز است اما او درباره امنیت شهروندانش مصالحه نمی‌کند و این یعنی اوکراین باید از عضویت در ناتو صرف نظر و سیاست بی طرفی را اتخاذ کند.
خماربافی در خاتمه نتیجه گرفته است: «چنان‌چه اوکراین به این خواسته روسیه تن ندهد، آن وقت شاهد آغاز جنگ واقعی با دخالت نیروی زمینی روسیه خواهیم بود که این می‌تواند به سرنگونی دولت فعلی کی‌یف منجر شود.»
آیا این گزارش به لحاظ حرفه‌ای دقیق و معتبر است؟
برای ارزیابی دقت و اعتبار این گزارش، مهم‌ترین سوال‌هایی که این‌جا مطرح است، عبارتند از:
- آیا واژه‌هایی که در گزارش به کار رفته‌اند، درست استفاده شده و حقیقت را مخدوش نمی‌کنند؟
- آیا همه اطلاعات پوشش داده شده‌اند؟
- آیا اطلاعاتی جا نمانده است؟
- آیا خلایی در گزارش وجود دارد؟
نویسنده این گزارش، با ترجمه ادعاهای «ولادیمیر پوتین» و تکرار آن‌ها در گزارش، بیش از آن که در پی کشف حقیقت و رمز‌گشایی از حقایق یک جنگ باشد، در نقش روابط عمومی کاخ کرملین عمل کرده است.
او بدون ارایه هرگونه مستند معتبر ادعا کرده که هدف روسیه از حمله نظامی به این کشور، نازی‌زدایی و نسل‌کشی روس تبارها توسط دولت مرکزی اوکراین است.
در هیچ کجای این گزارش، اشاره‌ای به پاسخ‌های دولت اوکراین به عنوان طرف درگیر در این نزاع مسلحانه و اعضای ارشد ناتو به عنوان پیمان آتلانتیک شمالی که متهم به نقض عهد شده، نشده است؛ یعنی تنها ادعاهای یک طرف درگیر مطرح شده است.
خماربافی حتی به موضع چین به عنوان متحد روسیه اشاره کرده است ولی کمترین اشاره‌ای به موضع طرف مقابل ندارد و اطلاعات را یک طرفه به عنوان پاسخ‌های این سوال کلیدی «چرا روسیه به اوکراین حمله کرد؟» به مخاطب عرضه کرده است.
حتما این روزها از این دست اطلاعات در خصوص جنگ روسیه و اوکراین زیاد منتشر خواهد شد، پس روی اصالت و دقت اطلاعات باید حساس بود و با دیده تردید به آن‌ها نگریست. در بررسی اصالت اطلاعات، طرح این پرسش‌ها کلیدی است:
- هدف منبع اطلاعاتی چیست؟
- نویسنده یا نویسندگان با چه تاکتیکی کوشیده‌اند توجه مخاطب را جلب کنند؟
- رسانه مدنظر چه دیدگاهی را ترویج می‌کند؟
- مخاطبان چه برداشت‌هایی از این پیام خواهند داشت؟
- رسانه منتشر کننده چه اطلاعاتی را از دید مخاطب پنهان می‌کند؟
به عنوان مخاطب، باید بتوانیم اخبار فیک و جعلی را از اخبار درست تشخیص دهیم و راه آن نیز داشتن تردید نسبت به اصالت اطلاعات، پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات و بالا بردن خودآگاهی و دانش خود نسبت به ترفند‌های رسانه‌های حکومتی است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر