مرور رسانه‌ها؛ مادر کیان در سیبل رسانه‌های حکومتی و مرگ اخلاق حرفه‌ای

«اعتماد اجتماعی» (Social Trust) پایه زندگی جمعی است. وقتی اعتماد مبنای زندگی گروهی می‌شود، تک تک افراد جامعه خود را برای رقم زدن فردایی بهتر مسوول می‌دانند و برای آن تلاش می‌کنند و آزادی، جست‌وجوی خوش‌بختی و … به سرمشق زندگی جمعی مردم تبدیل می‌شود. 

اعتبار رسانه‌ای بخشی از این اعتماد اجتماعی است که فردا را می‌سازد. وقتی در یک نظام سیاسی، رسانه‌ها اعتبار خود را از دست می‌دهند، به معنای آن است که شکاف بین مردم و حکومت حداکثری شده است. 

این اتفاق چه زمانی می‌افتد؟ زمانی که مردم احساس می‌کنند رسانه‌ای بیش از آن که در پی اطلاع‌رسانی،‌ کشف حقیقت و آگاهی‌بخشی باشد، در پی ارتقای منافع سیاست‌مداران و کمپانی‌های اقتصادی-تجاری است.

رسانه‌های مستقل و آزاد برای کسب اعتبار و جلب اعتماد مخاطب، همواره خود را مقید به رعایت اصل «بی‌طرفی»، «دقیق و موثق بودن» و «اعتبار منابع» می‌سازند، چراکه می‌دانند برای کسب اعتبار رسانه‌ای، باید از تفاسیر یک‌سویه دوری جویند؛ به رویدادها از زوایای مختلف بپردازند و به طرفین به طور عادلانه تریبون دهند. 

ضمن این که تغییر در نوع دروازه‌بانی خبر، دوری از اغراق و تناقض‌گویی، پرهیز از انعکاس ابهام‌آمیز موضوعات و دوری از تحریف و سانسور موضوعات دیگری هستند که در دستور کار قرار می‌دهند تا در نگاه مخاطب، رسانه‌ای معتبر شناخته شوند.

اما رسانه‌های وابسته دقیقا عکس آن عمل می‌کنند. برای آن‌ها، نه تنها اعتبار رسانه‌ای، مشروعیت نظام سیاسی و باورپذیری اطلاعات اهمیت ندارد بلکه خود را مسوول و مامور تبیین سیاست‌ها و ایدئولوژی دستگاه حاکم می‌دانند. به همین دلیل خود را نه به اصول حرفه‌ای و نه به اصول اخلاقی مقید نمی‌دانند.

تراژدی قتل «کیان پیرفلک» و اتفاقات مراسم تولد او و نیز نوع ورود رسانه‌های حکومتی به آن، یک نمونه روشن از بی‌تفاوتی رسانه‌های وابسته به اعتبار رسانه، اصول و اخلاق حرفه‌ای است. 

خبرگزاری «تسنیم» روز ۲۴ خرداد ۱۴۰۲ در گزارشی با عنوان «دروغ‌پردازی‌ "ماه‌منیر؛ مادر کیان پیرفلک" پیگرد قضایی و حقوقی دارد»، کلکسیونی از بی‌اخلاقی و نقص اصول حرفه‌ای را به نمایش گذاشته است. 

این خبرگزاری در مقدمه این گزارش نوشته است: «دود آشفتگی رفتاری و دروغ‌پردازی‌های "ماه‌منیر مولائی‌راد، مادر کیان پیرفلک" به چشم همه شهروندان خواهد رفت که یک نمونه آن شهادت مظلومانه محمد قنبری بود؛ لذا بسیار بدیهی است که برابر رفتار غیرمسئولانه و اصرار به آن، واکنش مناسب حقوقی و قضایی اعمال شود.» 

این خبرگزاری مجموعه‌ای از اطلاعات جعلی و دیس اینفورمیشن را در گزارشی جانب‌دارانه، به رشته تحریر درآورده و در انتها برای گرفتن تاییدیه ادعاهای خود،‌ سراغ یک حقوق‌دان به نام «ابوالقاسم خدادی» رفته و برای دستگیری مادر کیان پیرفلک، زمینه‌چینی کرده است. 

این حقوق‌دان که بیشتر سابقه حرفه‌ای‌ او به کار در قوه قضاییه خلاصه می‌شود، در تکمیل نفرت‌پراکنی‌های خبرنگار خبرگزاری تسنیم گفته است: «طی چند ماه اخیر، رفتارهای مادر کیان پیرفلک در برابر نظام عدالت قضایی و اثرگذار به‌روی اندیشه دادگستری خصوصی بوده است؛ در واقع این رفتارهای بی‌ضابطه، مستمر و اصرار به آن بیانگر اراده واقعی و صادقانه برای احقاق حق در نظام عدالت قضایی نبوده است و می‌تواند حاوی پیامی به شهروندان باشد که هر شخصی با هر روشی به‌صورت خودسرانه اقدام کند؛ این امر، نتیجه‌ای غیر از بی‌نظمی و آشفتگی برای جامعه نخواهد داشت. همگان تصدیق خواهند کرد که دود این آشفتگی به چشم همه شهروندان ایرانی خواهد رفت لذا بسیار بدیهی است باید در برابر رفتار غیرمسئولانه و اصرار به آن واکنش مناسب حقوقی و قضایی به‌عمل آورد تا جلوی اضرار به عموم افراد جامعه گرفته شود.»

پیش از تسنیم، روزنامه «همشهری» نیز با انتشار ویدیویی با عنوان «کاسبی با خون کیان»، بدون ارایه هرگونه اطلاعات معتبر و مستند، ماه‌منیر مولایی‌راد را به کاسبی با خون کودک خود متهم کرده و به او تاخته بود.

این‌جا ذکر چند نکته در مورد این گزارش‌ها ضروری است:

۱- این گزارش‌ها حرفه‌ای نیستند، چون اصل بی‌طرفی را آشکارا نقض کرده و یک طرفه به مادر کیان تاخته‌اند؛ چون به جای کمک به کشف حقیقت، بیانیه سیاسی علیه یک قربانی منتشر کرده‌‌اند؛ چون به جای حقیقت، اطلاعات جعلی و دیس اینفورمیشن به مخاطب ارایه داده‌‌اند؛ چون به جای آگاهی‌رسانی و دقت در تولید محتوا، سعی کرده‌اند در مقام کارگزار دستگاه پروپاگاندا، افکار عمومی را فریب داده و مخاطب را گمراه سازند.

۲- چرا این گزارش‌ها خالی از اخلاق رسانه‌ای هستند؟ زیرا این رسانه‌ها منافع حکومت را بر حق شهروندان ترجیح داده‌اند، چون به یک شهروند برچسب زده‌اند؛ چون به خبر جعلی و دیس اینفورمیشن متوسل شده‌اند؛ چون اصل پرهیز از آسیب رساندن به دیگران را زیر پا گذاشته‌اند؛ چون صداقت و عدالت را قربانی منافع سیاسی کرده‌اند؛ و …

۳- این گزارش‌ها مصداق نفرت‌پراکنی به شمار می‌روند، چون حاوی اظهاراتی علیه یک فرد و مشوق عداوت، تنفر و خشونت علیه او هستند. این گزارش‌ها اگر دستگاه قضایی را مجاب به برخورد قضایی علیه خانم ماه‌منیر مولائی راد نکنند، می‌توانند مسبب خشونت نیروهای خودسر علیه او و خانواده‌اش باشند.

رسانه‌های حکومتی در نظام‌های فاقد مشروعیت سیاسی به تنها چیزی که بها نمی‌دهند، اعتبار رسانه‌ای است. آن‌ها ابزار پروپاگاندا و مامور راه‌اندازی کمپین‌های دیس اینفورمیشن هستند. از این حیث، نمی‌توان انتظار داشت که خبرگزاری تسنیم یا روزنامه همشهری به اصول حرفه‌ای و اخلاقی پایبندی نشان دهند، مهم این است که مخاطب با مسلح کردن خود به مهارت‌های تفکر انتقادی، برخوردی عالمانه با تولیدات رسانه‌های مضر و خطرناک چون تسنیم داشته باشند. 

تفکر انتقادی، داشتن ذهن پرسش‌گر، رعایت اصل تردید نسبت به صحت و دقت گزارش رسانه‌های وابسته و پرهیز از پذیرش ادعاهای بدون فکت، راه مقابله با اثرات مخرب این رسانه‌ها و راه حفاظت از خود و دیگران در برابر کمپین‌های دیس اینفورمیشن است.