در مجموعه جدید لایوهای پزشکی در اینستاگرام «ایران‌وایر» هر هفته شنبه‌ها ساعت ۲۰:۳۰ به‌وقت ایران، با یک پزشک گفتگو می‌کنیم. این هفته با دکتر «فریال فانیان»، پزشک متخصص پوست و زیبایی و فوق‌تخصص ترمیم زخم‌های مزمن درباره چگونگی مراقبت از زخم‌های ناشی از سلاح ساچمه‌ای صحبت کردیم. همچنین با اشاره به آسیب‌دیدگان از ناحیه چشم طی اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، درباره احتمال افتادگی پلک در اثر آسیب و همچنین راه‌های درمان آن پرسش‌هایی را مطرح کردیم.
در ادامه متن، خلاصه‌ای از این گفت‌وگو را می‌خوانید. گفت‌وگو کامل را می‌توانید در اینستاگرام و یوتیوب «ایران‌وایر» دنبال کنید.
***
برای ترمیم زخم از چه موادی می‌توانیم استفاده کنیم؟
بتادین زخم را ضدعفونی می‌کند، اما اگر بتادین را از روی زخم پاک نکنیم، فرآیند ترمیم به تعویق می‌افتد. برای همین نباید از مواد ضدعفونی‌کننده به شکل مبالغه‌آمیز استفاده کرد. اگر هم استفاده می‌کنیم باید با سرم فیزیولوژیک یا مایع تمیزی، مواد را پاک کنیم و اجازه بدهیم سلول‌های پوست در محیطی طبیعی به ترمیم خود ادامه دهند.
آیا باقی ماندن ساچمه در بدن خطرناک است؟
اگر جسم خارجی در بدن شما روی هیچ ارگان، عضو یا بافت حساسی فشار نیاورد و مزاحمتی ایجاد نکند، مشکلی ندارد. بدن جسم خارجی را می‌شناسد و دور آن کپسولی ایجاد می‌کند که دسترسی سیستم‌های آلرژنیک هم خارج می‌کند. بعضی اوقات ممکن است بدن سال‌ها بعد نسبت به جسم خارجی واکنش ایجاد می‌کند.
آیا مسمومیت‌زا یا سرطان‌زا بودن گلوله‌های ساچمه‌ای علمی است؟
به هر حال جسم خارجی در بدن، تن را از حالت طبیعی خارج می‌کند. فرض کنید فردی ۵۰ ساچمه در بدنش باشد. پزشک باید خارج کردن آن‌ها را هزینه فایده کند. ساچمه‌هایی که سطحی است یا امکان خارج کردن‌شان وجود دارد، بهتر است خارج شود. من جایی نخواندم که از نظر علمی ساچمه‌ها سرطان‌زا باشند. در خصوص مسمومیت‌زا بودن هم، این ساچمه‌ها محلول نیستند و بدن بافتی دور آن‌ها می‌سازد. به شخصه با مسمومیت‌زا بودن ساچمه‌ها هم مواجه نشده‌ام.
آیا نوع پوست و سن در ترمیم زخم تاثیر دارد؟
هرچه پوست‌ها تیره‌تر باشند، ترمیم زخم آن‌ها سخت‌تر می‌شود. هرچه هم سن بالاتر می‌رود، ما با ترمیم زخم سخت‌تری مواجه می‌شویم. عوامل زمینه‌ای مثل کمبود بعضی ویتامین‌ها، عوامل سوءتغذیه، کسانی‌که پروتئین کامل دریافت نمی‌کنند، وضعیت بهداشتی بدن را به خوبی رعایت نمی‌کنند یا شرایط آن را ندارند، باعث می‌شود که ترمیم زخم به تعویق بیفتد.
در چه صورتی گلوله‌های ساچمه‌ای در بدن حرکت می‌کنند؟
کلا در انجام ام‌آر‌ای حتی تاتوهای فلزی هم آزار می‌دهد. افرادی که ساچمه در بدن دارند، ام‌آر‌آی قطعا آزاردهنده است. ساچمه‌ها حرکت نمی‌کنند مگر اینکه در بافت بسیار نرم مثل شکم ممکن است حرکت کنند. اما اگر در عضله گیر کرده باشد، امکان حرکت آن وجود ندارد.
برای کاهش خونریزی آسیب سلاح ساچمه‌ای در تظاهرات، چه باید کرد؟
محل قرارگیری ساچمه در بدن و خونریزی مهم است. مثلا گردن و شکم، نواحی خطرناک و حساس هستند. اولین اقدام بررسی وضعیت تنفسی و هوشیاری فرد آسیب‌دیده است. اگر فرد در حال خونریزی است، هر طور شده باید خونریزی را بند بیاوریم. ابتدا باید بالای اندام را محکم ببندیم و با دست روی زخم را نگه داریم و عضو آسیب‌دیده را بالا نگه داریم و در نهایت، فرد را سریع به درمانگاه رسانیم. اگر خونریزی در قسمت‌های مرکزی بدن است، نباید پاها را بالا نگه داریم چون ممکن است خونریزی بیشتر شود یا مشکلات تنفسی ایجاد شود. با هر وسیله‌ای مثل دستمال، باند، کاپشن و زانو فشار می‌آوریم تا خونریزی را کاهش دهیم.
نخستین اقدام برای زخم ناشی از سلاح ساچمه‌ای چیست؟
سلاح‌های ساچمه‌ای سلاح‌های با سرعت کم هستند و معمولا برد زیادی نسبت به سلاح‌های جنگی ندارند. اما در کتاب‌های جراحی نوشته شده است که اگر تمام این سلاح‌ها کم‌تر از هفت متر شلیک شوند، سلاح جنگی به‌حساب می‌آیند و کشنده هستند. خصوصا که این حالت انفجاری، قبل از برخورد با هدف اتفاق می‌افتد، اما هرچه فاصله با هدف نزدیک‌تر باشد، این انفجار در بافت بدن اتفاق می‌افتد؛ برای همین آسیب بیشتری می‌زند. در این شرایط اگر زخم را تمیز نگه دارید، بتادین و پراکسید اکسیژن بهترین مواد ضدعفونی‌کننده است. اما الکل استفاده نکنید، چون بسیار سوزنده است و فرد آسیب‌دیده بسیار اذیت می‌شود. بعد از ضدعفونی زخم، بلافاصله روی زخم را با سرم معمولی بشویید و اگر نداشتید، با آب معمولی زخم را تمیز کنید. پماد اسید فوسیدیک را در ایران می‌توان تهیه کرد. پماد ضد باکتری است که می‌توانند روی زخم را بپوشانند و پانسمان کنند، تا زمانی‌که امکان درمانی توسط پزشک به‌وجود آید.
برای خارج کردن ساچمه‌ها در حالت اضطراری چه باید کرد؟
اگر ساچمه‌ها به قدری سطحی هستند که با چشم دیده می‌شوند، می‌توانند با فشار دادن، آن را خارج کنند. اما خودشان اقدام به شکافتن پوست و خارج کردن آن نکنند. یادتان باشد که گلوله با سرعت وارد بدن شما شده است و به‌شدت داغ است. چون داغ است خودش راهش را باز می‌کند و در جایی قرار می‌گیرد. خطر این از آنکه شما با چاقو یا تیغ عفونت دیگری را به آن محل وارد کنید، کم‌تر است. می‌توانید از شبکه‌های مردمی، پزشکان متعهدی را پیدا کنید که می‌دانم در خانه‌های‌شان یا مطب‌های خصوصی، خدماتی را رایگان به آسیب‌دیده‌ها ارائه می‌کردند.
قرار گرفتن ساچمه در نزدیکی نخاع می‌تواند خطرناک باشد؟
وقتی جسم خارجی کنار یک عصب قرار می‌گیرد، حتما بایستی با جراح اعصاب مشورت شود. جسم خارجی مثل دیسک کمر است که هسته مرکزی به عصب فشار می‌آورد. معمولا اگر آسیب‌دیده اذیت شود، جراحان اعصاب درباره آن تصمیم می‌گیرند و درمان می‌کنند. پزشکان ارتوپد هم می‌توانند در این زمینه کمک کنند.
برای ترمیم فوری زخم، چه مواد کمک‌های اولیه را در تظاهرات می‌توان همراه داشت؟
یک شیشه بتادین را می‌توانید خریداری کنید و در شیشه‌های کوچک بین خودتان تقسیم کنید. همین‌طور بسته‌های گاز استریل و چسب را برای ضدعفونی کردن زخم و پانسمان کردن آن به‌همراه داشته باشند. اگر فرد آسیب‌دیده دچار خونریزی شدیدی شده باشد، ما دیگر به فکر عفونت زخم نیستیم، بلکه باید به فکر حیات فرد آسیب‌دیده بود.
آیا شست‌وشوی زخم ناشی از گلوله با آب و صابون مفید است؟
اینکه زخم را بشوییم و صابون بزنیم، هیچ اشکالی ندارد. تئوری‌های پیشین مثل اینکه زنان بعد از زایمان یا بیمار مبتلا به آبله‌مرغان تا ۴۰ روز نباید حمام کند، از بین رفته است. تئوری مهم که باید به یاد داشته باشیم این است که زخم در شرایطی که مرطوب نگهش داریم، بهتر اما دیرتر خوب می‌شود. اگر زخم را خشک کنیم، زودتر اما زشت خوب می‌شود. برای همین الان پانسمان‌های اسفنجی مرطوب را روی پوست می‌گذارند. شست‌وشو زخم مساله‌ای ندارد، مگر آنکه زخم خیلی باز باشد، مثل پاره شدن رگ که شست‌وشو خانگی توصیه نمی‌شود. زخم‌های سطحی را می‌توان با آب و صابون شست و با تنظیف تمیز آن را خشک کرد.
آیا درمانهای خانگی با محصولات خانگی برای درمان زخم ناشی از سلاح مضر است؟
به هیچ‌عنوان از روغن بادام، نارگیل، زیتون، تخم‌مرغ استفاده نکنید، عوارض درمانهای خانگی شدید است. همین‌که با آب و صابون تمیز بشویید ضرر کم‌تری می‌زنید تا این مواد. هرکدام از این مواد خانگی ماده‌هایی دارند که جلوی ترمیم زخم را می‌گیرند و به تخریب بیشتر آن منجر می‌شوند.
آیا برخورد گلوله ساچمه‌ای به پلک می‌تواند باعث افتادگی آن شود؟
پلک بخشی از پوست است. اگر ارگان حیاتی چشم را در نظر نگیریم، مثل پوست با پلک برخورد می‌کنیم. اطراف چشم بافت چربی را نداریم و برای همین بلافاصله بعد از پوست عضله را داریم. اگر ساچمه در پلک قرار گرفته باشد، چون سطحی است، احتمالا با فشار خارج می‌شود؛ البته اگر به استخوان آسیب نرسانده باشد. چون بعد از پلک اعصاب و عضله چشم وجود دارد، افتادگی پلک می‌تواند به شکل دائم یا موقت ایجاد شود. پلک توسط مجموعه‌ای از اعصاب و عضلات باز نگه داشته می‌شود.
آیا افتادگی پلک بر اثر اصابت ساچمه قابل درمان است؟
اگر آسیب، التهاب، تورم، خونریزی و آسیب جدی به پلک وارد شود، می‌تواند باعث افتادگی پلک شود. معمولا درصدی از آسیب طی مدتی از بین می‌روند. اما اگر افتادگی پلک باقی ماند، باید با یک پزشک متخصص چشم صحبت کنند که آیا آسیب ماندگار است یا با فیزیوتراپی، به حالت قبل برگردانند.
اگر آسیب‌دیده دچار افتادگی دائمی پلک شده باشد، قابل درمان است؟
در این صورت یا نیاز به جراحی است، یا با روش‌های مثل تزریق بوتاکس درمان شود. بستگی به تشخیص بی‌کفایتی کدام عضله یا عصب است، درمانهای مختلفی دارد. در بالاترین حد، عمل زیبایی پلک است که یا پلک دیگر را کوتاه‌تر می‌کنند، یا تزریق بوتاکس دارد.
برخی از آسیب‌دیده‌ها ماه‌ها از زخم‌شان گذشته است، چه توصیه‌ای به آن‌ها می‌توان داشت؟
یادمان باشد که فرآیند ترمیم زخم شش ماه کامل می‌شود. شش ماه اول برای ترمیم زخم، حیاتی‌ترین زمان است. برخی از زخم‌ها البته تا یکسال زمان می‌برند. اگر دهانه‌های زخم دور مانده باشند و چسب بدن آن را پوشانده باشد، تنها راه جراحی مجدد است که جراحی زیبایی است، که متخصص جراحی پلاستیک باید دوباره زخم را باز کند و بدوزد. اگر رنگدانه نشسته باشد روی زخم، یعنی پررنگ‌تر شده باشد، می‌شود با کرم‌های ساختنی برطرف کرد.
اگر هنوز از آسیب شش ماه نگذشته است، چگونه می‌توان از زخم مراقبت کرد؟
وقتی زخم تازه است، هرچه زخم را مرطوب نگه دارید، زخم زیباتر خوب می‌شود. می‌توان از کرم‌های مرطوب‌کننده معمولی استفاده کرد. روزهای نخست آسیب، از مواد ضدعفونی‌کننده، کرم‌های حاوی آنتی‌بیوتیک یا خود آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. وقتی زخم جوش خورد، روی آن را سعی می‌کنیم مرتب چرب نگه داریم. مواد بسیار چرب مثل وازلین خوب نیست، چون منافذ پوست را می‌بندد و جلوی تنفس پوست را می‌گیرد. کرم‌های سفید رنگ که خیلی چرب نیستند، باعث بهتر شدن زخم می‌شود. بعد از دو یا سه ماه اگر لبه‌های زخم تیره‌تر می‌شود، می‌توانند از کرم‌های ضد لک استفاده کنند.
میزان آسیب ناشی از چاقو چطور است؟
چاقو با سرعت وارد بدن می‌شود و جای خود را ایجاد می‌کند. بعضی وقت‌ها چاقو به‌قدری سریع وارد بدن می‌شود که حتی آسیب به اعصاب و عروق نزده و از کنار آن‌ها عبور کرده است. وقتی شما چاقو را بیرون می‌کشید، خطر آسیب وجود دارد. جراح‌ها کنار چاقو یا قیچی را باز می‌کنند و بعد جسم خارجی را خارج می‌کنند. مساله مهم این است که اگر جسم خارجی در بدن باقی مانده است، اقدام به خارج کردن آن نکنید. اگر خونریزی شدید است، باید خونریزی را همان‌طور که گفتیم کنترل کرد تا زمانی‌که آسیب‌دیده را به مرکز درمانی برسانیم.
برخی از آسیب‌دیده‌ها در اعتراضات در خودرو بوده‌اند و شیشه‌های خرد شده در پوست‌شان رفته است، آیا مساله شیشه هم مثل چاقو است؟
چاقو مثل شیشه نیست که با دست وارد شود. اگر ذرات شیشه ریز هستند، مشکل اینجاست که حتی در عکس‌های رادیولوژی هم دیده نمی‌شود. همان ماجرای ایجاد بافت بدن دور شیشه را خواهیم داشت. شیشه ریز اگر در حال خونریزی است و آن را می‌بینید، خارج کنید. اما با چاقو یا لوازم دیگر آن را خارج نکنیم. خصوصا اگر این خرده‌های شیشه در جاهایی مثل کف پا قرار گرفته است. شیشه از یک سر تیز نیست و از همه اضلاع تیز است. ممکن است با فشار به آن به بافت‌های دیگر آسیب برساند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر