افشین ناغونی: تاریخ هنر به خواست حکومت‌ ایران اندام زن را سانسور نخواهد کرد

​بخش اول
محمد تنگستانی 

حضور و جایگاه اجتماعی زنان در چهار دهه گذشته منوط به خواست و اراده سیاست‌‌مداران فرهنگی و سیاسی بوده است. این در حالی است که تعالیم دینی، مبانی مذهبی و سیستم آموزشی از سوی حکومت حضور زنان را به عنوان مادر پررنگ‌تر از یک شهروندِ برابر با مرد قلمداد کرده است. زنان در دهه‌های گذشته تلاش کرده‌اند بتوانند حقوق برابری در اجتماع داشته باشند. دنیای امروز دنیای رسانه و برابری اجتماعی است اما زنان ایرانی در جامعه از حداقل‌ حقوق شهروندی هم برخوردار نیستند. عدم حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی ، حجاب اجباری، ممانعت از حضورشان به عنوان نوازنده در کنسرت‌های موسیقی و خوانندگی از جمله مشکلاتی است که زنان با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان با آن درگیرند. علاوه بر آن برای خروج از کشور و یا جدا شدن از همسر خود تصمیم گیرنده نیستند و حق طلاق با مرد است. تا به اینجا موضوع حقوق شهروندی و برابری در اجتماع بود که مراجع تقلید و مسئولین سیاسی در ایران این نابرابری را با شعار «تکریم حقوق زن در اسلام» توجیه می‌کنند.  در حالی که عده کثیری از زنان به تکریم اسلامی حقوق خود باور ندارند و به دنبال برابری در جامعه مدرن هستند؛ حق شهروندی آنهاست که در این بخش از جامعه بنا به منافع سیاسی و مذهبی به رسمیت شناخته نمی‌شود. اما موضوعی که در این گفت‌وگو‌ با افشین ناغونی به آن پرداخته‌ام، سانسور اندام زن در هنر نقاشی است. اگر نمایش و عرضه بعد از خلق یک اثر هنری را دغدغه مهم یک هنرمند بدانیم در چهار دهه گذشته اندام و حضور زن در نقاشی‌های به نمایش گذاشته شده در ایران سانسور شده است. 
در ایران برای برپایی نمایشگاه نقاشی مانند برگزاری کنسرت و یا چاپ کتاب نیازی به اخذ مجوز پیش از عرضه نیست اما گالری‌ها اجازه به نمایش گذاشتن همه آثار ارائه شده را ندارند و در صورت تخلف  آن گالری پلمپ و یا مدیرت آن به  دادگاه احضارمی شود. نکته دیگر آن که همیشه سانسور هنر به خواست حکومت نبوده و گاهی ریشه در تفکرات و تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران دارد. حضور اندام زن در نقاشی و نگارگری، که یک هنر ایرانی به حساب می‌آید، از گذشته تا به امروز بنا به  قرائت حکومت حاکم و یا تصورات و واقعیت‌های اجتماعی نبوده است.  در تاریخ نقاشی ایرانی بعد از صفویه، نگار‌گری، که یکی از مهمترین ژانرهای هنری در ایران بوده است، به موازت و هم‌راستا با شعر و داستان ایرانی قرار می‌گیرد. در ادبیات کلاسیک ایران، شاعران بیشتر به صورت زن پرداخته‌اند و پستان، گردن، ران و مابقی اندام زن را یا نادیده گرفته‌اند و یا کمتر به آن اشاره کرده‌اند. در نتیجه حضور زن و اندامش به عنوان یک ابژه از قرن‌های گذشته تا کنون کم‌رنگ‌ و کم‌رنگ‌تر شده است. نگارگری ایرانی و محوریت غالب صورت زن در گذشت زمان، ناخودآگاه جامعه امروز را آنقدر تحت تاثیر گذاشته است که اغلب زنان ایرانی زیبایی را فقط در صورت خود دنبال می‌کنند و به باور من یکی از دلایل جراحی صورت در ایران همین نکته فرهنگی است.  گاهی سانسور فقط مختص به حکومت جمهوری اسلامی و چند دهه گذشته نیست و ریشه در تاریخ مذهبی و اسلامی، ایران دارد. در چهار دهه گذشته بدون تردید هنرمندانی بوده‌اند که اندام زن را به مساوات یک انسان با رعایت تفاوت‌هایی فیزیکی به تصویر کشیده‌اند اما هیچ‌کدام از این آثار به واسطه گالری‌ها و نمایشگاه‌های رسمی در ایران عرضه نشده‌اند. اگر قرائت هنر را، عرضه آن در جامعه مادر تصور کنیم اندام زن در چهار دهه گذشته در ایران سانسور شده است و زن با شمایل محلی و حجاب اجباری به تصویر کشیده شده  و یا اصلا دیده نشده است. در تاریخ هنر، نقاشی مانند مابقی هنرها یکی از راه‌های شناخت فرهنگ اجتماعی محسوب می‌شود. فرهنگ کل و مطلق در جامعه ایران فرهنگ اسلامی نیست، تعداد زیادی با حجاب و پوشش اسلامی مخالف‌اند، صدا و حضور  این بخش از جامعه به دلیل سالها سرکوب حکومت سانسور شده و یا کمتر شنیده شده است اگر چه در این سالها مقاومت و تلاش های زیادی از سوی زنان جامعه و فعالان حقوق زنان صورت گرفته است.  بخش سانسور شده توسط حکومت در شبکه‌های اجتماعی با انتشار تصاویر و نظرات خود، سال‌هاست حضور و خواستش را بیان کرده است. 
در ادامه گفت‌‌وگوی ایران‌وایر با «افشین ناغونی»، نقاش چهل‌وهشت ساله زاده اهواز، فارغ‌التحصیل رشته هنر از دانشگاه متروپولیتن که در حال حاضر ساکن لندن است​ را می‌خوانید. این نقاش شناخته شده ایرانی در دهه‌های گذشته در ژانر نقاشی Nude آثاری را در اروپا و امریکا عرضه کرده است. 

اندام زنان در تابلو‌ها و نقاشی‌هایی که در گالری‌های ایران به نمایش گذاشته می‌شوند در دهه‌های گذشته یا حذف شده‌‌اند و یا بر اساس معیارهای اسلامی خلق و عرضه شده‌اند، حذف اندام و جنسیت زن چه لطمه‌ای‌ به هنر نقاشی معاصر ایران زده است؟ 
ـ نه فقط حذف اندام زن بلکه حذف هرچیزی به خواست حکومت عقیم شدن هنر است. حضور سانسور در هر جامعه و نفوذ آن بر هر هنری بدون آسیب نخواهد بود. بدیعی‌ترین نتیجه سانسور در هنر عدم صراحت آن اثر با جامعه است. گاهی شنیده‌ام که عده‌ای از دوستان و یا هنرمندانی می‌گویند با سانسور ما به خلاقیت رسیده‌ایم در حالی که به باور من اشتباه است. سانسورهنرمند را در خلاقیت ناتوان می‌کند. وقتی از فضای سانسور زده ایران خارج شدم و احساس آزادی کردم، متوجه شدم تصویر را همان‌گونه که دوست دارم می‌توانم خلق و عرضه کنم و دیدم اصلا کارهایم قابل مقایسه با نقاشی هایی که در ایران کشیده بودم نیست. سانسور نه‌تنها به جامعه و هنرمند بلکه به هنر معاصر هم آسیب‌هایی اساسی زده است. به باور من سانسور نشانه‌ترس است. حکومت‌های توتالیتر (totalitarisme) اولین چیزی را که سانسور می‌کنند هنر است. فاشیست‌ها واستالینیسم‌ها هم همین کاری را با هنر کردند که جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته کرده است. در هنر فرم است که مفهوم را می‌سازد و هر حکومت مستبدی از مفهموم هراسان است. برای همین مجبور می‌شوند فرم را سانسور کنند. اما در مورد حذف زن در نقاشی، یکی از موضوعاتی که سوژه تابلو‌های من در سال‌های گذشته بوده برهنه‌گی است. شاید یکی از دلایلی که سبب شد به سراغ این کانسپت بروم این بود که در ایران هرگز اجازه نزدیک شدن به این سوژه را نداشتم. نه جامعه و مخاطب آثار هنری این امکان را به من می‌داد و نه فرهنگ عمومی. اولین و تنها نمایشگاه من در ایران بیست‌ودو سال پیش بود. از ۸۰ کاری که به برای نمایشگاه عرضه کرده بودم اجازه به نمایش گذاشتن ۲۰ طراحی به من داده شد در صورتی که من هنگام خلق آثارم خودسانسوری کرده بودم ولی باز هم ۶۰ طراحی من دچار تیغ سانسور شد! یکی از تاثیرات سانسور این است که خود هنرمند به دلیل واقف بودم حضور سانسور قبل از عرضه، با تداوم کار خط قرمز‌ها را متوجه می‌شود و کم‌کم سانسورچی موفق‌تری در خود متولد می‌کند و ثمره‌اش می‌شود چیزی که امروز در نقاشی معاصر می‌بینیم. نقاشی رسمی در ایران دقیقا مثل استادیوم‌های ورزشی است. که فضا مردانه است. حتی در بازی‌هایی که مخصوص زنان است باز زنان آنگونه که باید حضور واقعی ندارند.

نقاشی‌های افشین ناغونی را در اینجا ببینید