بررسی ادعاهای حقوق بشری ایران در گفت و گو با شادی صدر

غنچه قوامی هنوز در زندان است. ریحانه جباری اعدام شد. عکاس و خبرنگاران ایسنا به دلیل انتشار اخبار اسید پاشی دستگیر شدند. مهدیه گلرو از فعالان مدنی به خاطر حضور در تجمع اعتراضی به اسید پاشی بازداشت شد. موتورهای انصار حزب الله کنار و ون های گشت ارشاد امر به معروف می‌کنند. بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در شهرهای مختلف دستگیر شده‌اند. بهاییان هنوز از حق تحصیل دانشگاهی واستخدام محروم هستند اما دولت ایران در گزارشی که برای اجلاس بررسی ادواری وضعیت حقوق بشر ایران آماده کرده، ادعا می‌کند ۱۲۲ توصیه جامعه جهانی را برای بهبود وضعیت حقوق بشر ایران انجام داده، از رعایت حقوق بهاییان گرفته تا دسترسی به  اینترنت پر سرعت بدون سانسور. در واقع، ایران چهار سال پیش، در اولین اجلاس بررسی جهانی وضعیت حقوق بشر ایران (فوریه 2010)، پذیرفت 126 اقدام مشخص برای پیشرفت وضعیت حقوق بشر انجام دهد و حالا می گوید انجام داده است. اجلاس بررسی ادواری وضعیت حقوق بشر ایران روز جمعه ۳۱ اکتبر در  ژنو و در مقر شورای حقوق بشر سازمان ملل برگزار می‌شود. این اجلاس به طور زنده از ساعت ۹ صبح تا ۱۲ ظهر روزجمعه از سایت سازمان ملل پخش می‌شود. با شادی صدر، حقوقدان و از فعالان حقوق بشر درباره این اجلاس اتفاقات گذشته و انچه دولت ایران ادعا می‌کند، گفت وگو کرده ایم.

اساسا سازو کارهای سازمان های بین المللی چه تاثیری بر وضعیت حقق بشر در کشورهایی مثل ایران دارد؟

شخصا فکر می کنم تنها در صورتی این ساز و کارها می‌تواند تاثیر داشته باشد و زمانی می‌شود از تاثیر واقعی این سازو کارهای جهانی بر جامعه‌ای مثل جامعه ایران، صحبت کرد که مردم درباره‌اش آگاهی پیدا کنند و جامعه مدنی و فعالان نقش خودشان را درست بازی کنند. مثلا جامعه جهانی، سال ها به جمهوری اسلامی فشار وارد کرد تا کنوانسیون حقوق کودک را  بپذیرد. در نهایت ایران کنوانسیون حقوق کودک را پذیرفت. وقتی کنوانسیون پذیرفته شد، امکانی به بسیاری از سازمان های حقوق کودک در ایران داده شد که در چارچوب کنوانسیون کارهایی بکنند و وضعیت حقوق کودک را بهبود بخشند. دولت ایران مجبور شد یکسری برنامه های ملی را درباره حقوق کودک شروع کند. مثلا مواد کنوانسیون را درباره حقوق کودک در مهدکودک ها درس می‌دادند. تا قبل از پذیریش کنوانسیون حقوق کودک چنین امکانی وجود نداشت. از سوی دیگر، جامعه جهانی همیشه توصیه‌هایی را برای  همه دولت ها از جمله دولت ایران مطرح می‌کند و اگر جامعه مدنی اینها را پیگیری نکند، این‌ اسناد باقی می‌ماند و خاک می‌خورد. کما این که وقتی چهار سال پیش ایران ۱۲۶ توصیه از ۲۱۲ توصیه کشورهای مختلف  را برای اجرا پذیرفت ما همه فراموش کردیم که پیگیری کنیم. مثلا یادمان رفت که به دولت ایران بگوییم که شما توصیه دولت هلند مبنی بر اینکه اینترنت باید کاملا آزاد و بدون هیچ سانسوری باشد را پذیرفته‌ای. پس چرا اینترنت در ایران  آزاد نیست؟ یادمان رفت به عنوان فعالان جنبش زنان بگوییم شما توصیه دولت چکسلواکی را مبنی بر این که قانون را طوری عوض کنید که مادر بتواند تابعیتش را حتی اگر همسرخارجی داشته باشد، به فرزندش بدهد را پذیرفته‌اید، پس چرا هیچ تحولی در قانون نمی‌دهید؟

دولت ایران مشخص کرده کدام پیشنهادها را اجرا کرده است؟

دولت ایران ادعا کرده که از ۱۲۶ توصیه  که چهار سال پیش پذیرفته ، ۱۲۲ توصیه را اجرا کرده و تنها ۴ مورد را اجرا نکرده اما ما می‌دانیم که این ادعا واقعی نیست. برای مثال چون این اجلاس چهار سال پیش، بعد از دستگیری‌های روز عاشورا بود و تعداد زیادی از معترضان به نتیجه انتخابات در زندان بودند و گزارش هایی مبنی بر شکنجه  زندانیان رسیده بود. بنابراین توصیه های زیادی درباره آزادی بازداشت شدگان بود و بعضی توصیه‌ها به رسیدگی دقیق  قضایی درباره شکایت های مربوط به شکنجه زندانیان سیاسی اشاره می کرد و می گفت مقاماتی که مسئول این شکنجه‌ها بوده‌اند، باید پاسخگو باشند. دولت ایران الان  ادعا می‌کند که این توصیه‌ها را اجرا کرده است. توصیه‌های زیادی هم  دراره پیشبرد حقوق کودکان انجام شده بود و الان دولت ایران ادعا کرده که قانون حمایت از اطفال و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست را  تصویب کرده و این را به عنوان یکی از موارد پیشرفت حقوق کودکان عنوان کرده. در حالی که ما می‌دانیم در این قانون ماده‌ای هست که به پدرخوانده اجازه ازدواج با فرزند خوانده می‌دهد. این ماده قانونی هنگام تصویب با اعتراض های زیادی همراه شد اما دولت ایران یک جوری این گزارش را نوشته که اگر کسی آن را بخواند بدون این که اطلاعات دقیق داشته باشد فکر می‌کند واقعا در چهار سال گذشته پیشرفت خارق العاده‌ای در زمینه حقوق بشر صورت گرفته است. توصیه‌های زیادی در رابطه با حقوق اقلیت های مذهبی به ویژه بهاییان انجام شد. عجیب بود که دولت ایران چندین توصیه را درباره رعایت حقوق بهاییان و سایر اقلیت ها پذیرفت و در گزارشی که ارائه داده  نوشته شده اقلیت ها در ایران از آزادی مطلق برخوردار هسند. هیچکس به خاطر عقیده و مذهب تحت فشار نیست. در حالی که ما می دانیم که یکی از تحت فشارترین گروه های اقلیت در ایران، بهاییان هستند. اجازه تحصیل دانشگاهی ندارند و تعداد زیادی از آنها در زندان هستند و بسیاری از محدودیت های دیگر که قابل اثبات هستند.

چهار توصیه‌ای که دولت ایران نتوانسته اجرا کند، چه موضوعاتی دارند؟

اتفاقا توصیه هایی که اجرا نشده‌اند واقعا بامزه هستند. این چهار توصیه عبارتند از: توصیه کشور ژاپن: ارائه توضیح کامل درباره ارتباط بین رفتار محدودکننده مسئولان و قانون اساسی.  توصیه کشور مالزی: تحقیق در مورد امکان شروع یک بررسی جامع در مورد تآثیرات مثبت پیاده کردن یک سیستم قانونی بر اساس قانون مدنی و اسلامی و به اشتراک گذاشتن تجربیات و بهترین روش های خود در این زمینه. توصیه کشور الجزایر: در میان گذاشتن تجربه ایران در ترویج مشارکت جامعه مدنی با کشورهای علاقه مند توصیه کشور تاجیکستان: به مشارکت گذاشتن تجربیات و بهترین روش ها برای تضمین حق غذا و مبارزه با فقر به ویژه در حوزه اعتبارات خرد با دیگر کشورهای در حال توسعه.

با توجه به موضوعاتی که درباره نقض حقوق بشر در ایران وجود دارد. فکر می‌کنید جامعه جهانی بیشتر به کدام مورد اشاره کند؟

در این مکانیزم فقط دولت ها صحبت می کنند و نماینده‌های سازمانهای حقوق بشری صحبت نمی‌کنند. این که چه توصیه‌ای مطرح شود کاملا تصمیم دولت ها است. کشورها اولویت های خود را دارند و براساس سیاستی که دنبال می‌کنند، موضعی را مطرح می‌کنند. ضمن اینکه فرصت کشورها بسیار کم است و هر کشوری بین ۳۰ تانیه تا یک دقیقه وقت دارد و در مورد ایران با یک منوی بلند بالای نقض حقوق بشر روبه روست که انتخاب را دشوار می‌کند.

شما برنامه مشخصی در این زمینه دارید؟

 کار ما به عنوان سازمان های حقوق بشری این بود که سعی کردیم گزارش هایی را که به گزارش های سایه معروف است، ارائه بدهیم و در آن از وضعیت واقعی حقوق بشر در حوزه های مختلف در ایران بگوییم و در نهایت از کشورهای مختلف بخواهیم که توصیه های مشخصی را براساس ارزیابی ما به دولت ایران ارئه کنند. ملاقات های زیادی از سوی سازمان ها و ان جی او های حقوق بشری با دیپلمات های کشورهای مختلف انجام شده. در اجلاس های مقدماتی شرکت کردیم و درباره موضوعات صحبت کردیم اما این که آنها تا چه حد موضوعاتی را که دغدغه ما بوده مطرح کنند، نمی دانیم. چیزی که برای همه سازمان ها و ان جی اوها، در این دوره بسیار مهم بود، این بود که سعی کردیم به دولت ها بقبولانیم، توصیه‌های مشخص ارائه دهند. چون سال پیش خیلی توصیه‌های کلی ارائه داده شده بود. مثلا وضعیت حقوق زنان را بهبود بخشید. این موضوع قابل اندازه گیری نیست اما  اگر درباره یک ماده قانونی و یا حتی یک قانون توصیه‌ای مطرح می‌کردند بعد از چهار سال ما می‌توانستیم به طور مشخص بگوییم که این قانون تغییر کرده یا نه. سعی کردیم توجه شان را به برخی از توصیه هایی که دفعه پیش چندان مطرح نشده بود، جلب کنیم. دفعه پیش مثلا درباره زنان بسیاری از کشورها توصیه کرده بودند که ایران رفع تبعیض علیه زنان را بپذیرد. ما این بار سعی کردیم درباره جزئیات حرف بزنیم، مثلا درباره مسئله حجاب صحبت کنیم و بگوییم این مساله مهمی است. آمار زنانی را که به خاطر این موضوع دستگیر شده بودند ارائه کردیم و درباره قوانین مربوط به حجاب حرف زدیم تا به طور مشخص درباره حجاب توصیه ارائه بدهد. در مورد مسائلی که احساس کردیم کشورها از ان اطلاع چندانی ندارند، در جلسات مختلف توضیح دادیم. مثلا در اجلاس قبل فقط چهار کشور درباره حقوق اقلیت‌های جنسی در ایران توصیه ارائه دادند که پذیرفته نشد. این یعنی بسیاری از کشورها از برخورد با اقلیت های جنسی در ایران خبر ندارند. ما سعی می‌کردیم در این باره توضیحات زیادی دهیم تا تعداد توصیه‌ها بیشتر شود.