حجاب اجباری در موزه‌ها؛ مجسمه‌های زنان نیمه برهنه ایران نمایش داده نمی‌شوند
***
روز سه‌شنبه اول خرداد که بازار خاطرات و تمجید و تعریف وزرا و مسوولان جمهوری اسلامی از «ابراهیم رئیسی»، رییس جمهوری کشته شده در سقوط هلی‌کوپتر داغ بود، «عزت‌الله ضرغامی»، وزیر میراث فرهنگی با یک تیر دو نشان زد؛ هم خاطره‌ای از رئیسی گفت، هم در توجیه سیاست‌های جمهوری اسلامی در قبال حجاب اجباری، حجاب را به ایران باستان نسبت داد.
او در شبکه «ایکس» نوشت: «در جریان بازدید #رییس_جمهوری از موزه ملی ایران، در مقابل نقش برجسته تالار بارعام آپادانا به او گفتم مُهر‌های دوره هخامنشی منقوش به زنان با پوشش عفیفانه است. آنان جایگاه خاصی هم در نظام اداری داشته‌اند. به شوخی گفت: همین را توییت کن! گفتم چشم! ولی بعدا یادم رفت. الان به قولم عمل کردم.»
این اولین باری نیست که سیاست‌های سرکوبگرانه جمهوری اسلامی در برخورد با حجاب اختیاری با نسبت دادن حجاب در ایران باستان و ماقبل اسلام و با اشاره به کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌های دوران هخامنشی توجیه می‌شود. در یکی از آخرین اظهار نظرها، «محمدمهدی اسماعیلی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته است سنگ‌نگاره‌های «تخت جمشید» نشان می‌دهند زنان ایرانی در آن زمان دارای پوشش مناسب بوده‌اند.
اما آیا حجاب در دوران ماقبل اسلام وجود داشته است و سنگ‌نگاره‌های باقی‌مانده، زنان را با پوشش اسلامی نشان می‌دهند؟
«هستی پودفروش»، کارشناس تاریخ این ادعا را بی اساس می‌خواند و می‌گوید: «اگر در برخی از نقوش می‌بینیم که عده‌ای صورت خود را با پارچه پوشانده‌اند، به دلیل آن بوده است که معتقد بودند بازدم انسان نباید در مراسم مذهبی آتش مقدس را آلوده کند، پس برای جلوگیری از آن، صورت خود را با پارچه پوشانده‌اند.»
او به «ایران‌وایر» گفت: «در تخت جمشید فقط تصویر یک زن وجود دارد؛ آن هم روی چرخ یک ارابه که در بخش شمالی پلکان آپادانا نقش بسته است.»
پودفروش افزود: «نقوش روی سنگ‌نگاره‌ها و مهرهای به جا مانده از دوران باستان اتفاقا زنانی نیمه برهنه و برهنه را نشان می‌دهند. این‌ها آثاری هستند که در حال حاضر بیشتر یا در کشورهای خارجی به نمایش گذاشته می‌شوند یا در انبارهای موزه‌های خودمان، مثل موزه ملی، خاک می‌خورند و اجازه نمایش آن‌ها داده نمی‌شود.»
به گفته او، بقیه نقوش، همه یا پسران جوان بدون ریش یا خواجه هستند: «عده‌ای هم اعتقاد دارند که آن‌ها مغ هستند.»
این روزنامه‌نگار حوزه میراث فرهنگی با اشاره به مهره‌ها و مهرهایی گلی که از دوره هخامنشیان به دست آمده‌اند، تاکید کرد که این آثار نشان می‌دهند اصلا در آن زمان به موضوعی که به عنوان حجاب از آن بحث می‌شود و وزیر فرهنگ و ارشاد هم از آن صحبت کرده است، پایبند نبوده‌اند.
نقش زنان در ایران باستان
در یک سال گذشته و با تداوم مقاومت مدنی زنان در برابر اعمال حجاب اجباری، علاوه بر تعدادی از مسوولان حکومتی، شماری از وب‌سایت‌های وابسته به حکومت هم تلاش کرده بودند با انتشار تصاویری از تخت‌جمشید یا سنگ‌نگاره‌های دیگر، این گونه القا کنند که حجاب ریشه باستانی در ایران دارد. این در حالی است که به گفته هستی پودفروش، تصاویر نشان داده شده از تخت‌جمشید، تصویر زن نبوده و در تصاویر دیگری که از هخامنشیان به دست آمده، زنان به پوششی مانند حجاب پایبندی نداشته‌اند.
به گفته او، این که در تصاویر تخت‌جمشید تصویر زن دیده نمی‌شود، به این دلیل است که حکاکی‌های این مکان، نمادین هستند و جنبه اسطوره‌ای دارند.
او اضافه کرد که اصولا محیط حجاری تخت‌جمشید، محیط زنانه‌ای نیست، چرا که قرار بوده است اقتدار پادشاه به نمایش گذاشته شود: «اگر چه به این معنا نیست که زنان در دوره هخامنشیان گوشه‌نشین بوده‌اند. بر اساس اسناد به دست آمده از زمان هخامنشیان، زنان حتی فرمانده لشکر می‌شدند و در بخش‌های اجتماعی حضور داشتند و برخی از سرکارگرهای تخت‌جمشید زن بوده‌اند.»
اطلاعات نادرست درباره حجاب در ایران باستان گاهی با ترکیبی از اطلاعات غلط و درست برای گمراه کردن شهروندان ارایه می‌شود. اداره میراث فرهنگی، گردش‌گری و صنایع دستی شهرستان مرودشت پیش‌تر بنری در این شهر نصب کرده بود که تصویر سه مجسمه زن از دوران باستان را نشان می‌داد. روی بنر، این مجسمه‌ها به زنان دوران اشکانی نسبت داده شده بودند و نوشته شده بود زنان در دوران اشکانیان حجاب داشته و شلوار چین‌دار، پیراهن بلند و کلاه عمامه‌داری که موهای‌شان را می‌پوشانده، می‌پوشیده‌اند.
وب‌سایت «فکت‌نامه» که معمولا اخبار و اظهارنظرها را راستی‌آزمایی می‌کند، در یک تحقیق تصاویر و اطلاعات منتشر شده روی این بنر را گمراه کننده خواند.
طبق اطلاعات به دست آمده، اداره میراث فرهنگی و گردش‌گری مرودشت تصاویر مجسمه‌هایی از شهر باستانی «هترا» در عراق و امپراتوری «پالمیرا» در سوریه را به جای تصاویر زنان ایرانی منتشر کرده است.
اطلاعات گمراه کننده درباره پوشش زنان در ایران باستان
بسیاری از رسانه‌ها و چهره‌های حکومتی در تاکید بر وجود حجاب زنان در ایران باستان، به بخش‌هایی از کتاب «پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا شاهنشاهی پهلوی»، نوشته «جلیل ضیاء‌پور» استناد می‌کنند.
این در حالی است که نویسنده کتاب بر اساس اطلاعاتی که از سکه‌ها، نقش‌های دیواری و مجسمه‌ها به دست آورده، نوشته است پوشش زنان ایران، به‌ویژه در دوره اشکانی، بسیار متفاوت بوده است؛ مثلا علاوه بر پیراهن بلند و چادر مانند، پیراهن‌های بدون آستین، یقه باز یا لباس‌هایی که بخشی از پا در آن عریان بوده‌اند هم رواج داشته است.
به این ترتیب، فکت‌نامه نتیجه‌گیری کرده اطلاعاتی که در آن بنر مرودشت و برخی از وب‌سایت‌های حکومتی منتشر شده، به طور عامدانه ناقص بوده و گمراه کننده‌اند.
هستی پودفروش هم به «ایران‌وایر» گفت نقوش روی سنگ‌نگاره‌ها و مهرهای به جا مانده از دوران باستان اتفاقا زنانی نیمه برهنه و برهنه را نشان می‌دهند: «این‌ها آثاری هستند که در حال حاضر بیشتر یا در کشورهای خارجی به نمایش گذاشته می‌شوند، یا در انبارهای موزه‌های خودمان مثل موزه ملی خاک می‌خورند و اجازه نمایش آن‌ها داده نمی‌شود.»
این روزنامه‌نگار حوزه میراث فرهنگی به چند نمونه دیگر اشاره کرد و گفت که ظروف و جام‌های زیادی از زمان ساسانیان به جا مانده‌اند که در نقوش آن‌ها اندام زن دیده می‌شود: «بیشتر این ظروف در حال حاضر تنها در موزه‌های بزرگ دنیا نمایش داده می‌شوند. یکی از نمونه‌ها درباره زنان در دوران باستان این است که شهبانو دینگ، همسر یزدگرد دوم در تیسفون خودش به نام خودش مهر می‌زد. در یکی از مهرها که خودش را تصویر کرده، تاجی به سر دارد و موهایش را بافته دور آن تا بالا تابانده و بخشی از موهایش را روی پیشانی به طور مجعد ریخته است.»
هستی پودفروش تاکید کرد که این تصاویر زنان برهنه و نیمه برهنه را حتی بعد از ساسانیان، تا زمان دوره سلجوقی هم در آثار فرهنگی ایران می‌بینیم.
از حجاب فرهنگی تا خاکریز نظام
سخنان وزیر میراث فرهنگی، وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی و نوشته‌های برخی رسانه‌های حکومتی برای القای این موضوع که حجاب در ایران ریشه تاریخی و فرهنگی دارد، در حالی مطرح شده‌اند اصولا رهبر جمهوری اسلامی و منصوبانش دیگر حجاب را یک انتخاب فرهنگی برای زنان نمی‌دانند بلکه آن را اجبار قانونی، شرعی و سیاسی می‌خوانند.
«علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی ۱۵ فروردین ۱۴۰۳ در یک سخنرانی، کشف حجاب را «حرام شرعی و قانونی» خواند و حجاب اجباری را «حکم مسلم شرعی» دانست که نباید از آن صرف‌نظر شود.
در ادامه هم گفت که حجاب یک مسلم قانونی است و رعایت حکم قانون بر همه واجب است.
«علی افشاری»، تحلیل‌گر سیاسی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، سخنان مقامات جمهوری اسلامی درباره حجاب را پر از تعارض دانست: «اولین تعارض این است که حکومت از یک طرف خود را متعلق به گفتمان بنیادگرایی اسلامی دانسته و مسایلی خارج از این گفتمان را اساسا فاقد ارزش می‌داند و برای حجاب از دوران پیش از اسلام مثال می‌آورد. جدا از این که ادعای وزیر ارشاد درست است یا نه، سوال این است که آیا تاریخ ایران پیش از اسلام از دید آن‌ها واجد ارزش است یا خیر؟ و اگر دارای ارزش است، فقط در مورد مقوله حجاب است یا سایر مقوله‌ها هم هست؟ اگر دارای ارزش است، پس چرا آن را نفی می‌کنند؟»
به گفته افشاری، دومین تعارض در سخنان مقام‌های حکومتی این است که علی خامنه‌ای بی‌حجابی را هم حرام شرعی دانسته و هم برای اولین بار یک مفهوم پارادوکسیکال و جدیدی را تحت عنوان حرام سیاسی عنوان کرده است: «حرام و حلال فقط مربوط به دین است که جنبه شرعی پیدا می‌کند. در عرف چیزی مبحثی به نام حرام سیاسی وجود ندارد. اگر تشخیص سیاسی و حکومتی باشد، می‌شود قانون و اگر نقض شود، به آن می‌گویند بی‌قانونی.»
این تحلیل‌گر سیاسی گفت: «دلیل حرام سیاسی خواندن حجاب از سوی خامنه‌ای این است که بر سر اجباری بودن حجاب توافق شرعی وجود ندارد و بی‌حجابی در شرع جزو گناهان کبیره نیست. مراجع تقلید بی حجابی را جزو گناهان کبیره قرار نداده‌اند. بی‌حجابی در قران جرم نیست، حدی برای آن وجود ندارد و حجاب به عنوان ضروریات زن مسلمان قید نشده بلکه برای زنان پیامبر و زنان مومنه است.»
چنین تناقض‌هایی در سخنان «احمدرضا رادان»، فرمانده انتظامی جمهوری اسلامی هم بارها دیده شده است. او در یک سخنرانی در شهر قم گفته بود حجاب هرگز موضوع امنیتی و انتظامی نیست و کاملا فرهنگی و اجتماعی است.
رادان در سخنرانی دیگری از حجاب اجباری به عنوان «خاکریز» حکومت یاد کرد و گفت بعضی از خاکریزها تعیین کننده‌اند، چه حفظ آن و چه از دست دادنش.
جای دیگری هم از حجاب به عنوان دین و وطن یاد کرده و گفته بود اگر حجاب را بگیرند، وطن و دین هم نیست می‌شوند و از بین می‌روند.
به گفته افشاری، این اظهارت متناقض نشان دهنده ضعف و درماندگی مقام‌های جمهوری اسلامی هستند: «آن‌ها از یک طرف بحث حرام سیاسی را مطرح می‌کنند و از طرف دیگر با ژست روشن‌فکرانه و فرهنگی به دنبال ریشه تاریخی حجاب هستند.»
او تاکید کرد: «بحث اصلی این است که مقام‌های جمهوری اسلامی درمانده‌اند و می‌دانند شرایط ایران قابل بازگشت به دوره پیش از جنبش زن، زندگی، آزادی به لحاظ تحمیل حجاب اجباری نیست، بنابراین ادعاهای بی اساس و پارادوکسیکال مطرح می‌کنند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر