سوغات زندان، بازجویی و شکنجه؛ سوریازیس، ام‌اس و چند بیماری خودایمنی‌ دیگر

«مریم کیان‌ارثی»، وکیل «ساسان چمن‌آرا»، هنرمند معترضی که در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» بازداشت شد، از ابتلای او به یک بیماری خودایمنی به نام «سوریازیس» خبر داده است. چمن‌آرا در زمان بازداشت موقت در اطلاعات سپاه، بارها تحت شکنجه‌های شدید ازجمله حوضچه برق و اعدام مصنوعی قرار گرفته بود. سوریازیس چیست و در زندان چه می‌گذرد که زندانیان، به بیماری‌های خود ایمنی مبتلا می‌شوند؟

***

زندانیان سیاسی؛ قربانیان شکنجه، آزار و بیماری‌های خودایمنی

توییت خانم کیان‌ارثی درباره ساسان چمن‌آرا، هنرمند موسیقی سنتی و شهروند کرد اهل ایلام، بار دیگر توجه افکار عمومی را به موضوع بیمار شدن منتقدان و معترضان حکومت پس از آزادی از زندان جلب کرده است.

این اولین بار نیست که یک هنرمند یا شهروند معترض بعد از آزادی از زندان، به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شود. پیش‌از این، خانم کیان‌ارثی از ابتلای یک موکل دیگرش به نام «مصطفی آل‌احمد»، کارگردان سینما، به بیماری خودایمنی خبر داده بود. او در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشته بود که آل‌احمد «مانند برخی کنشگران دیگر، پس از آزادی از زندان مدت‌هاست مبتلا به‌نوعی بیماری خودایمنی شده است.»

آقای آل‌احمد، در تیر۱۴۰۱ بعد از فروریختن ساختمان متروپل و کشته شدن ده‌ها تن از شهروندان ساکن آبادان، به‌همراه «محمد رسول اف» با اتهام «ارتباط با ضدانقلاب» و «التهاب‌آفرینی و برهم زدن امنیت روانی جامعه»، بازداشت شده بود. او حدود یک ماه بعد با قید وثیقه، از زندان موقتا آزاد شد.

مدتی قبل نیز وکیل «ترانه علیدوستی»، بازیگر سینما، پس از انتشار اخباری مبنی‌بر ابتلای این بازیگر سرشناس به یک بیماری «ناشناخته» اعلام کرد پزشکان علت بیماری او را «یک تداخل دارویی» دانسته‌اند.

«زهرا مینویی»، وکیل خانم علیدوستی،‌ ۵اردیبهشت۱۴۰۳ در توییتی نوشت که ترانه علیدوستی «از مرداد ۱۴۰۲» به سندروم «درِس» مبتلا شده و «پزشکان علت آن را یک تداخل دارویی تشخیص داده‌اند.»

ترانه علیدوستی به‌دلیل حمایت از اعتراضات سراسری در سال ١۴٠١ مدتی بازداشت بود و به‌دلیل سر باز زدن از رعایت حجاب اجباری، توسط وزارت ارشاد «ممنوع‌ الکار» شده‌ است.

احتمالا پربازتاب‌ترین ابتلا به بیماری خودایمنی در طول دوران زندان، مربوط به «ام‌اس» «آتنا دائمی»، فعال مدنی است که نزدیک به هفت سال از جوانی خود را در زندان‌های مختلف جمهوری اسلامی گذرانده است. خانم دائمی پس از سال‌ها حبس و به‌دلیل تشدید علائم ام‌اس خود، ناچار به مهاجرت اجباری شد.

حالا، «مطهره گونه‌ای»، فعال دانشجویی و زندانی سیاسی سابق نیز که پیش‌تر از فشارها بر خود در دوران بازجویی گفته بود، در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به بیمار شدن ساسان چمن‌آرا نوشته که بیماری خودایمنی او هم «عود» کرده است.

این دانشجو تعلیقی دانشگاه علوم پزشکی تهران، اعلام کرد بعد از بازداشت ۱۴۰۱، «بیماری خودایمنی» او تشدید شده و پس از احضار و بازجویی‌های مکرر و بازداشت، به «ام‌اس خفیف» مبتلا شده است.

حوضچه برق و اعدام مصنوعی؛ شکنجه‌های ساسان چمن‌آرا

پس از اعلام خبر بیمار شدن آقای چمن‌ارا، بسیاری در شبکه‌های اجتماعی درباره تاثیر استرس در بروز و تشدید بیماری‌های خودایمنی نوشته‌اند.

 پیش‌از این، اطلاعاتی به‌دست «ایران‌وایر» رسیده بود که نشان از شکنجه شدید جسمی و روانی آقای چمن‌آرا در بازداشت اطلاعات سپاه داشت. این زندانی سیاسی سابق که یک بار نیز چند ماه پیش بازداشت شد، روز ۱۴مهر۱۴۰۱، یعنی سه هفته بعد از کشته شدن «مهسا (ژینا)امینی» در بازداشت گشت ارشاد، در حوالی خیابان «پیروزی» تهران بازداشت شد. 

سازمان اطلاعات سپاه، نهاد بازداشت کننده او، این جوان موسیقیدان را ابتدا به یک «خانه امن» منتقل می‌کنند. براساس گفته‌های یک منبع آگاه، در همان زمان آقای چمن آرا در آن خانه امن، «با شوکر و باتوم» مورد ضرب‌و‌شتم شدید قرار گرفته و ماموران امنیتی با استفاده از «طناب دار و صحنه‌سازی اعدام و کیسه‌های آب یخ»، او را شکنجه کرده بودند. پس از اتمام شکنجه‌ها نیز، او را به ساختمان« یک الف» سپاه منتقل کردند.

چمن‌آرا دارای معلولیت از یک چشم و کم‌بینایی شدید چشم دیگر، بارها از ناحیه چشم دارای معلولیت خود مورد شکنجه قرار گرفته است. در آن دور از بازداشت، مدت ۱۰۹ روز را در بازداشت بوده و نهایتا نیز شعبه ۲۹ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی «علی مظلوم»، او را به پنج سال حبس تعزیری محکوم کرده است؛ حکمی که بعدا عینا در دادگاه تجدیدنظر نیز تایید شد.

درباره آنچه در بازداشت بر سر سایر افرادی که در این گزارش از آن‌ها نام برده شده، بسیار گفته شده است. پیش‌تر «معصومه نعمتی»، مادر آتنا دائمی، فعال سرشناس حقوق‌بشر نیز، به شکنجه‌های دخترش در دوران بازداشت، انفرادی و حتی در نزد بازپرس و قاضی تاکید کرده بود.

مطهره گونه‌ای نیز از آزار‌واذیت خود و خانواده‌اش توسط سپاه ثارالله خبر داده بود. او گفته بود که ماموران تهدید کرده‌اند که خانواده‌اش «حبس خانگی» خواهند شد.

بازداشت و بیماری خودایمنی چه ربطی به‌هم دارند؟

بیماری که گفته می‌شود ساسان چمن آرا با آن دست به گریبان است، «Psoriasis» یا «سوریازیس» است؛ یک نوع بیماری خودایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن، سلول‌های پوستی را دشمن تلقی کرده و به آن‌ها حمله می‌کنند. بارزترین علامت این بیماری، بروز زخم‌های پوستی است که اغلب بسیار دردناک هستند و سخت درمان.

دکتر «روزبه اسفندیاری»، پزشک و مشاور پزشکی ایران‌وایر می‌گوید که شعله‌ور شدن و آغاز این بیماری خودایمنی، بسیار با تروماهای فیزیکی و روانی در ارتباط است.

او توضیح می‌دهد: «وقتی صحبت از بیماری‌های خودایمنی می‌کنیم، طیف وسیعی دارند که خیلی‌هایشان علت واضح و مشخصی ندارند. همین سوریازیس را اگر در نظر بگیرید، یک بیماری خودایمنی است که در آن علیه سلول‌های خودی بدن، آنتی‌بادی می‌سازد. سلول‌هایی که تا روز قبل داشتند نرمال کار می‌کردند و برای سیستم ایمنی بدن خودی بودند، اما حالا غیرخودی شناخته می‌شوند و آنتی‌بادی‌ها آن‌ها را مورد حمله قرار می‌دهند.»

دکتر اسفندیاری در ادامه تاکید می‌کند: «سوریازیس بیماری است که بالا و پایین دارد. یعنی مدتی بیمار دچار شعله‌ور شدن بیماری‌اش می‌شود و مدتی بعد ممکن است علائمی نداشته باشد. این بیماری پوست را درگیر می‌کند و اگر خیلی شدید باشد، به ناخن هم می‌زند؛ اما معمولا اندام‌های داخلی را درگیر نمی‌کند.»

او درباره عواملی که می‌تواند در بروز یا تشدید سوریازیس تاثیرگذار باشند نیز می‌گوید: «چندین عامل می‌تواند در این بیماری دخیل باشد. مثلا، یک سری داروها. وقتی بیمار شروع می‌کند به مصرف دارویی، ممکن است یک‌دفعه دچار ضایعات پوستی سوریازیس شود. یا مثلا قرص پروپرانولول که برای تپش قلب تجویز می‌شود، می‌تواند آن را تشدید کند.

 عامل استرس، به‌خصوص در نوع بیماری خودایمنی سوریازیس، ثابت شده است. وقتی استرس به هر شکلی چه ترومای فیزیکی مثل شکنجه، چه استرس روانی مثل اضطراب و افسردگی به شخصی وارد می‌شود، می‌تواند یک جرقه باشد و واکنشی که فرد به استرس نشان می‌دهد، خود را به‌شکل بیماری خودایمنی سوریازیس نشان دهد.»

به گفته این پزشک ایرانی، «به‌محض اینکه استرس شخص از آستانه‌ای رد می‌شود، این ضایعات پوستی خود را نشان می‌دهند. به محض کم شدن استرس هم بدون اینکه هیچ درمانی کرده باشد، این بیماری فروکش می‌کند. ولی به محض اینکه استرس جدید دیگری به او وارد می‌شود، این بیماری دوباره باز می‌گردد.»

دکتر اسفندیاری درباره ساسان چمن آرا می‌گوید: «معمولا سوریازیس به‌دنبال استرس شعله‌ور می‌شود. بنابراین احتمالا تحت شکنجه‌های زندان این بیماری شروع و شعله‌ور شده باشد.»

او درباره بیماری ام‌اس نیز، استرس را یکی از عوامل مهم در پدیدار شدن علائم بیماری برای اولین‌بار، یا تشدید علائم بیماری می‌داند و می‌گوید: «در مورد خانم آتنا دائمی در طی شرایط شکنجه و شرایط روحی داخل زندان، برایشان تشخیص ام‌اس گذاشته بودند.»

اما بازداشت، شکنجه و زندان، فقط با بیماری‌های خودایمنی دشوار و صعب‌العلاج همراه نیست. در سال‌های گذشته، گزارش‌های بسیاری از مرگ زندانیان براثر عدم رسیدگی پزشکی، مرگ معترضان بعد از آزادی از زندان و یا رهایی از بازداشت منتشر شده است.

در اسفند۱۴۰۲، وقتی «آرش فروزنده»، جوان معترض برای چند ساعت بازداشت شده بود و به گفته برخی منابع به او از یک بطری آب معدنی خورانده بودند جان باخت، بسیاری به احتمال مسموم کردن برخی از زندانیان سیاسی اشاره کردند.

مادر «مریم آروین»، وکیل دادگستری معترضان بازداشت شده که خود نیز بازداشت  و یک‌ ماه بعد از آزادی موقت به‌طرز مشکوکی جان باخت، پیش‌تر اعلام کرده بود که به فرزندش «سرم» وصل کرده‌اند و دلیل مرگ او، «مسمومیت دارویی» بوده است.

حقوق شما

«موسی برزین»، حقوق‌دان و مشاور حقوقی ایران‌وایر می‌گوید که بازداشتگاه‌های امنیتی مانند «یک الف» که آقای چمن‌آرا در آن تحت بازجویی بوده، تحت  قوانین «آیین‌نامه نحوه اداره بازداشتگاه‌های امنیتی، تحت نظارت سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی» و زیر نظر سازمان زندان‌ها و قوه‌قضاییه جمهوری اسلامی هستند.

او تاکید می‌کند که حق شکایت برای شهروندانی که دچار بیماری‌های سخت بعد از زندان شده‌اند، محفوظ است و می‌گوید: «هر اتفاقی در بازداشتگاه امنیتی بیفتد، علاوه‌بر آن سازمان مربوطه، مسوولان قضایی هم بنا به تقصیرشان، مقصر هستند. در آن آیین‌نامه آمده که بازپرس پرونده هر ۱۵ روز باید برود و نظارت کند. این‌ها وظایفی است که بر عهده قوه‌قضاییه گذاشته شده تا در آن بازداشتگاه‌ها، تخلفاتی صورت نگیرد.»

به گفته این حقوق‌دان، اگرچه اثبات مسمومیت یا ارتباط بین شکنجه و بروز بیماری‌های خودایمنی ممکن است صورت نگیرد، اما «باید شکایت شود و مساله به پزشکی قانونی برود و آنجا تحت آزمایشاتی که انجام می‌شود، مشخص شود.»

او درباره شکنجه جسمی و روانی معترضان بازداشت‌شده و فعالان مدنی و سیاسی در حبس می‌گوید: «در قانون احترام به آزادی‌های مشروع و قانون آیین دادرسی گفته که اذیت‌وآزار متهم، ممنوع است. این اذیت‌و‌آزار هم می‌تواند فیزیکی باشد که در این صورت جرم است و هم می‌تواند غیرفیزیکی مثل کلامی و روانی باشد، که در بازجویی ممنوع اعلام شده است.»

به گفته این وکیل حقوق‌بشری، بازجو فقط می‌تواند درباره جرم سوال بپرسد و متهم هم جواب را بنویسد. بنابراین اینکه به فرد فشار می‌آورند، خانواده او را تهدید می‌کنند، دروغ می‌گویند و فریبش می‌دهند، همه غیرقانونی است و می‌تواند روند بازجویی را بی‌اعتبار کند.»

به گفته آقای برزین، «دادگاه و دادسرا مطابق قانون موظفند که به این مساله توجه کند که بازجویی در چه شرایطی بوده. چنان‌چه بازجویی شرایط قانونی را نداشته، نمی‌شود به گزارشی که نهاد امنیتی داده، اعتبار داد.»

با‌این‌حال، این وکیل دادگستری تاکید می‌کند: «اما خب، به‌دلیل عدم استقلال دادسراها و دادگاه‌های عمومی و انقلاب، معمولا چنین اتفاقی نمی‌افتد و همان گزارشی که تحت شکنجه و آزار‌و‌اذیت تهیه شده را، ملاک برای صدور حکم قرار می‌دهند.»