«علی اردشیر لاریجانی»، سیاستمدار ۶۷ ساله و زاده نجف، داوطلب نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران شده که به‌دلیل مرگ «ابراهیم رئیسی»، یک سال زودتر برگزار می‌شود.
لاریجانی در ابتدای دولت «محمود احمدی‌نژاد» به مدت ۲۶ ماه دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد اتمی بود. در دوره او، پرونده اتمی ایران از آژانس به شورای امنیت ارجاع شد و ایران برای اولین بار در تاریخ، ذیل فصل هفتم منشور که مربوط به «تهدید صلح و امنیت جهانی» است قرار گرفت.
***
مشهورترین منصبی که در اختیار داشته، برای نسل میانسال ایرانی ۱۰ سال ریاست بر سازمان صداوسیما و برای نسل کنونی، احتمالا ۱۲ سال ریاست مجلس شورای اسلامی است. دوره ریاست او بر صداوسیما، یک دهه هماوردی و ایستادن در برابر خواسته ملی تغییر و تحول در ایران بود. نه افکار عمومی به یاد می آورد و نه خودش علاقه دارد که به یادها بیندازد که در ابتدای حکمرانی «علی خامنه‌ای»، سه سال جانشین ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و پیش از آن، مدتی معاون پارلمانی آن بوده است.
خامنه‌ای او را در پایان ریاست‌اش بر صداوسیما که تقریبا هم‌زمان با برآمدن احمدی‌نژاد بود، «دوست و رفیق» خوانده بود. وقتی «حسن روحانی» که ۱۶ سال دبیر شورای عالی امنیت ملی و دو سال مذاکره کننده ارشد اتمی بود پس از ملاقات با احمدی‌نژاد که هنوز مراسم تحلیف به جا نیاورده بود، نتوانست به همکاری با رییس‌جمهور جدید راهی پیدا کند، با علی لاریجانی تماس گرفت که خود را آماده تحویل گرفتن دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کند.
پیش از شروع ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، با اصرار و دستور خامنه‌ای، ایران فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم را که برای «اعتمادسازی با غرب» تعلیق کرده بود، از سر گرفت؛ اما مشخص بود این کار به حلوفصل اختلافات کمکی نخواهد کرد.
با بالا گرفتن تنش با دولت‌های اروپایی و مواضع ستیزه‌جویانه ایران، جمهوری اسلامی ایران این بار فعالیت تحقیقاتی غنی‌سازی اورانیوم را هم آغاز کرد. شورای حکام جلسه‌ای اضطراری برگزار کرد و موضوع را با حمایت چین و روسیه به شورای امنیت ارجاع داد. تازه فقط پنج ماه بود که لاریجانی مذاکره‌کننده ارشد اتمی جمهوری اسلامی شده بود.
سه ماه پیش، زمانی که احمدی‌نژاد برای اولین بار عازم نیویورک، مقر سازمان ملل متحد شد، لاریجانی را هم با خود به آمریکا برد. در نیویورک، وزرای خارجه سه کشور اروپایی منتظر «منوچهر متکی»، وزیر خارجه بودند تا از نزدیک از سیاست اتمی دولت تازه تهران بشنوند.
«جک استرا»، وزیر خارجه وقت بریتانیا در کتاب خاطراتش با نام «آخرین ایستاده»، اولین ملاقات با دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی را که همراه احمدی‌نژاد به نیویورک رفته بود این‌طور توصیف کرده است: «علی لاریجانی، مذاکره‌کننده ارشد اتمی آن‌ها، از طیف مخالف، پوششی شیک و آراسته و پیراهن سه دکمه پولو رالف لورن که به دقت اتو شده بود، به تن داشت. در این نشست، پیشرفت زیادی حاصل نشد.»
دولت‌های غربی مشکوک بودند که برنامه اتمی ایران واقعا صلح‌آمیز است یا ایران که مخفیانه در حال آزمایش‌های سوال‌برانگیز بوده، به‌دنبال پیش بردن یک هدف تسلیحاتی است و حالا پس از کشمکی چندین ماهه که از زمان روحانی آغاز و تا حدی مهار شده بود، پرونده ایران با حمایت چین و روسیه به شورای امنیت می‌رفت.
«ولادیمیر پوتین»، چند ماه قبل به روحانی گفته بود که روسیه در کشتی اتمی ایران نمی‌نشید و وزیر خارجه چین هم در تهران به او پیشنهاد کرده بود که جمهوری اسلامی مدتی غنی‌سازی اورانیوم را کنار بگذارد، تا پس از مطمئن کردن جامعه جهانی، در فضایی آرام آن را آغاز کند.
لاریجانی که مواضعی کاملا همسو با احمدی‌نژاد داشت، گروه مذاکره‌کننده پیشین را متهم به نرمش در برابر دولت‌های غربی می‌کرد و زمانی که روحانی با موافقت خامنه‌ای تعلیق فعالیت‌های غنی‌سازی را در جریان مذاکره با سه وزیر خارجه اروپایی در تهران پذیرفته بود تا پرونده ایران به شورای امنیت نرود، او را متهم کرد که «در غلطان» کنایه از امکان غنی‌سازی اورانیوم را دادند، تا «آب نبات» بگیرند.
اعضای هیات همراه او «جواد وعیدی»، یک سیاستمدار گمنام و احتمالا از ماموران امنیتی و «علی اصغر سلطانیه»، نماینده وقت ایران در آژانس بودند. وعیدی قبل و بعد از لاریجانی دیگر در انظار عمومی دیده نشد.
حالا در زمانی که او مذاکره‌کننده ارشد اتمی بود، پرونده ظرف پنج ماه به شورای امنیت می‌رفت که سرآغاز تاکنون دو دهه فشار تحریم و ضربه مهلک به توان اقتصادی ایران و ایرانیان بود.
«جورج بوش»، رییس‌جمهور وقت آمریکا، در فاصله تصمیم به ارجاع پرونده به شورای امنیت تا صدور اولین بیانیه و سپس قطعنامه‌های متعدد، گفته بود «در سخنانم خطاب به مردم [ايران]، پيام من اين است. شما خوب می‌دانيد که ما نمی‌خواهيم به شما بگوییم چگونه زندگی کنید، بلکه می‌خواهيم شما آزاد باشید. اما به دولت [ايران] پيام ما اين است که اگر می‌خواهيد عضوی از خانواده ملل باشيد، بايد از بلندپروازی در زمينه تسليحات هسته‌ای دست برداريد.»
ایران با هدایت خامنه‌ای و عمل احمدی‌نژاد و مباشرت لاریجانی، آنچنان که رییس‌جمهور وقت گفته بود «ترمز قطار اتمی را کنده بود» و سرنوشت ده‌ها میلیون ایرانی را به روی ریلی گذاشته بود که مقصد نهایی آن معلوم نبود.
زمانی که پرونده ایران دیگر در دستور کار شورای امنیت بود، لاریجانی جمله‌ای گفت که تا مدت‌ها در فضای سیاسی ایران به طنز تکرار می شد: «هیچ کشور پس از تحریم رو به قبله نمی‌شود.»
«محمدجواد ظریف» که آن زمان نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد بود، گفته «بله هیچ کشوری رو قبله نمی‌شود، اما واقعیت این است که مجبور است با هزینه بالاتری نیازهایش را تامین کند.»
۲۰ماه پس از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت هم لاریجانی هنوز مذاکره کننده ارشد اتمی بود. آن زمان تلاش می‌کرد در وین، ژنو و نیویورک، با وزرای خارجه سه دولت اروپایی ملاقات کند. مذاکرات طولانی و فرسایشی که فصل مشترک همه آن‌ها، بی‌حاصلی بود.
در این ۲۰ ماه، بیشتر تعداد مذاکرات لاریجانی، با «خاویر سولانا»، مسوول سیاست خارجی وقت اتحادیه اروپا انجام شد. گاهی در مادرید، پایتخت کشوری که زادگاه سولانا بود و گاهی در بروکسل و پاریس و وین.
ویدیو یکی از ملاقات‌ها که لاریجانی به سوی بوسیدن سولانا می‌رفت و او زیرکانه از رو‌به‌رو شدن با لاریجانی پرهیز داشت، مدت‌ها به‌عنوان علامتی از ندانستن آداب دیپلماتیک و بی‌تجربگی او دست‌به‌دست می‌شد.
در هفته‌های آخری که لاریجانی مذاکره‌کننده ارشد اتمی بود، به نظر می‌رسید او از مواضع تند و انتقادهای حساب نشده‌ای که از گروه مذاکره‌کننده پیشین می‌کرد، فاصله گرفته بود و تلاش داشت جلوی تداوم خسارت غیرقابل محاسبه‌ای که در دوره او به ایران و شهروندان ایرانی وارد شده بود را، بگیرد. او خود بخشی از مشکل بود و حلوفصل موضوعی که او در پدید آوردنش نقشی مهم داشت، به دست پدید آورده، غیرممکن بود.
زمانی که سعی کرد راهی برای کاهش تنش پیدا کند و ظاهرا بدون اطلاع و موافقت احمدی‌نژاد با دولت‌های غربی به توافق برسد، رییس‌جمهور وقت به‌طور علنی و پنهانی، راه‌های موجود را روبه‌رویش را مسدود می‌کرد. در مهر۱۳۷۶، لاریجانی و سولانا باز هم آماده ملاقات می‌شدند.
پیش‌از آن گفته شده بود دو طرف به طرحی که به «مدالیته» مشهور شد، بر سر راهی به توافق رسیدند که اجازه می‌داد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ادعاهای ایران در «صلح آمیز» بودن برنامه اتمی هسته‌ای را راستی آزمایی کند.
هم‌زمان لاریجانی پس از ملاقات‌هایی در مسکو گفته بود که پوتین هم طرحی برای حلوفصل پرونده اتمی ایران دارد. استعفای او در مهر۱۳۷۶ پس از سفر پوتین به تهران و دیدارش با خامنه‌ای بود. بدون اینکه جزییاتی اعلام شود، در خبر رسمی که دفتر خامنه‌ای از ملاقات منتشر کرده، رهبر جمهوری اسلامی گفته بود پیشنهاد هسته‌ای پوتین را «بررسی» می‌کند.
احمدی‌نژاد مدتی بعد گفت: «هیچ پیشنهاد هسته‌ای مطرح نبود، پوتین پیام دوستی و همکاری همه‌جانبه را آورده بود که ما هم پیام ادامه همکاری‌ها و تاکید بر اراده جدی بر عملی شدن توافقات را داشتیم.»
در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ که «علی اکبر ولایتی»، مشاور خامنه‌ای و «سعید جلیلی»، نماینده رهبر در شورای عالی امنیت ملی در آن نامزد بودند، ولایتی فاش کرد که پس از رسیدن لاریجانی و سولانا به مقدمات یک توافق و برنامه لاریجانی برای سفر به نیویورک، یک خرابکاری داخلی برای به توقف کشاندن گفت‌و‌گوها انجام شده بود.
«یکی از مقامات بلندپایه اجرایی ما در نمازجمعه سخنرانی کرد و گفت ما مذاکره هسته‌ای نمی‌کنیم و بعد تلکسی که از داخل ایران مخابره شده بود در مذاکره بعدی به لاریجانی نشان داد و گفت ببینید مقامات گفته‌اند که مذاکره نمی‌کنیم و یک کارشکنی در کار دکتر لاریجانی ایجاد شد و مشابه آن را در سیاست خارجی داشت.»
کمتر از دو هفته پیش از استعفای لاریجانی، در روز جمعه۱۳مهر که مصادف با «روز قدس» بود و احمدی نژاد هم سخنران آن، یک‌باره پشت تریبون اعلام کرد که «از نظر ما، ماجرای جنجالی هسته‌ای ایران خاتمه پیدا کرده است.» و سپس گفت که «ما دیگر حاضر نیستیم که به عرصه سیاسی برویم و درباره حقوق ملت ایران با برخی از قدرت‌ها بنشینیم صحبت کنیم، به چه دلیل؟ ما یک عضو آژانس هستیم و حقوقی و تکالیفی داریم و تکالیفمان را کامل انجام دادیم. البته از حقوقمان کامل استفاده نکردیم.»
لاریجانی به نیویورک نرفت، احمدی‌نژاد عازم آمریکا شد و با پذیرش استعفای لاریجانی، سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد شد.
پس از ماه‌ها سکوت درباره آنچه که اتفاق افتاده بود، لاریجانی گفت: «من حس می‌کردم یک نوع اختلاف جدی مدیریتی با آقای احمدی‌نژاد دارم. مسائل استراتژیک کشور با تانی و حساب شده پیش برود و احتیاج دارد همه بخش‌های مختلف همگرایی داشته باشد. کارهای لحظه‌ای نمی‌تواند صدق کند و برای کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند. تا یک مدتی تحمل بود و بحث می‌کردیم، اما از یک زمانی به بعد، من دیدم به‌هر‌حال ایشان رییس‌جمهور است و حق دارد و لزومی ندارد که بنده مزاحم ایشان باشم.»
سفر علی لاریجانی به‌همراه سعید جلیلی به ژنو برای معرفی او به سه کشور اروپایی و سولانا، فصل پایانی حضور ۲۶ ماهه‌اش در مذاکرات اتمی است که ابتدای آن با تنش بین‌المللی آغاز، در ماه‌های اول منجر به ارسال پرونده ایران به شورای امنیت شد و در آخر، به جنجال و رقابت های سیاسی داخلی کشید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر