جمهوری اسلامی در سالگرد «مهسا(ژینا)امینی»، برای جلوگیری از سوگواری عمومی در کنار حصر «امجد امینی» و نظامی کردن شهر و کنترل عبورومرورها، سد «چراغویس» را هم باز کرد تا مسیر آرامستان «آیچی» را بر مردم ببندد؛ اقدامی ناگهانی که می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی بسیاری داشته باشد. اگرچه پیش‌تر حکومت با طرح‌های آب‌رسانی، کردستان را به یکی از استان‌های تشنه ایران تبدیل کرده است، اما این بار در راستای سیاست سرکوب، سدی را باز کرده است که می‌تواند ویرانی‌های بیشتری به‌بار آورد. آن هم درست سه روز پس‌از فاجعه‌ای که در لیبی به‌خاطر بلندپروازی‌های دیکتاتوری دیگر به نام «قذافی» در سدسازی سال ۱۹۸۴ رخ داد. «سد درنا» یا «سد قذافی»، از اقدامات مشهور «معمر قذافی» رهبر سابق لیبی بود که پیامدهای زیست‌محیطی فراوانی به‌دنبال داشت.
بر اساس گزارش سازمان ملل در روز شنبه تا کنون در اثر سیل ویرانگر سد درنا ۱۱۳۰۰ کشته و بیش از ۱۰۱۰۰ نفر ناپدید شده‌اند.
بازکردن سد چراغویس، چه ویرانی‌هایی بر جای خواهد گذاشت؟
***
در سالگرد کشته‌شدن ژینا، جمهوری اسلامی با هدف سرکوب، سد چراغ ویس سقز را ناگهان گشود. البته پیش‌تر ادعای حکومت این بود که چراغویس به توسعه کشاورزی در بیش‌از ۶۰ روستا و رساندن آب شرب به منطقه کمک خواهد کرد، درحالی‌که این پروژه، با بی‌خانمانی مردم محلی آغاز شد.
حکومت، احداث سد چراغویس را از سال ۱۳۹۳ با کوچاندن مردم محلی شروع کرد. بخش قابل‌توجهی از اهالی روستاهای «بله‌جر» و «میرده» دربین شهرهای سقز و بانه، زمین‌های کشاورزی‌شان را از دست دادند، و گروه دیگری نیز مجبور به مهاجرت شدند. یک ماه پیش، اعتراضات مردمی به کمبود آب آشامیدنی در شهرهای کردستان از جمله «دیواندره» شکل گرفت. این شهر، فاصله چندانی با سقز و محل سد چراغویس ندارد.
پیامدهای زیست‌محیطی جبران‌ناپذیر گشودن سد چراغویس
رودخانه سقز که در پی گشودن ناگهانی سد چراغویس جاری شد، از جنب منطقه «قه‌وخ» در سقز به پشت پادگان و خانه‌های سازمانی ارتش امتداد می‌یابد و مسیری برای دسترسی به آرامستان آیچی بوده است. این رودخانه خشک در روز چهلم مهسا امینی، مسیر انتقال افراد زخمی به داخل شهر بود.
یک فعال محیطزیست در سقز به «ایران‌وایر» می‌گوید: «تاکنون سابقه نداشته که آب سد را در چنین فصلی یا حتی در پاییز و زمستان باز کنند. باز کردن آب سد، منوط به شرایطی ازجمله پیش‌بینی بارش سنگین و آب شدن برف کوهستان و سرریز شدن آب سد بوده است.»
این فعال محیطزیست، با اشاره به آنکه سه سازه پل «قه‌وخ»، پل «بهارستان» و مجموعه «کردمال» روی رودخانه سقز واقع شده‌اند، ادامه می‌دهد: «پنج دهنه زیر مجموعه کردمال و شش دهنه زیر پل بهارستان وجود دارد. در موارد قبلی، یعنی در بهار که با بارش زیاد باران آب سد آزاد می‌شد، حداکثر آب به سه دهنه می‌رسید، اما این بار تمام دهنه‌ها به مسیل آب تبدیل شده‌اند و این موضوع به‌ویژه برای مجتمع تجاری کردمال بسیار خطرناک است، به این خاطر که این سازه نسبتا تازه‌ساخت، فاقد استانداردهای کافی در چنین شرایطی است و می‌تواند تخریب مجتمع را به‌دنبال داشته باشد، خصوصا که به‌تازگی آثار تخریب هم بر بدنه آن نمایان بود.»
از طرف دیگر، باز کردن ناگهانی آب سدها می‌تواند پیامدهای دیگری نیز به‌دنبال داشته باشد. برای مثال، منطقه‌‌ای که به‌مدت قابل‌توجهی شاهد باران نبوده، در معرض آلودگی‌های متعدد است. رهاسازی آب سد از این مسیل‌ها می‌تواند منجر به آلودگی مناطق پایین دست و تغییر کیفیت آب در این مناطق شود.
همچنین حاشیه رودخانه سقز، محل برخی پروژه‌های عمرانی یا ساخت‌وساز است. این مساله تاثیر قابل‌توجهی بر بار رسوبی که به مسیل رودخانه دفع شده داشته است و می‌تواند پیامدهای ناگواری بر کیفیت آب داشته باشد.
طبق تحقیقات «یسرا محمد خیرالله»، مهندس محیطزیست و پژوهشگر دانشگاه «نورت‌ایست نورمان» در چین، وقتی یک نیروگاه هیدروالکتریکی مانند یک سد در موارد اضطراری آب را تخلیه می‌کند، فرسایش رودخانه افزایش می‌یابد. یک پژوهش دیگر نشان می‌دهد تغییرات سریع در مقدار و سرعت آب، باعث می‌شود که زمین و رسوبات رودخانه جابه‌جا شوند. بعضی از این رسوبات ممکن است حاوی فلزات سنگین باشند. هنگام سیل، این فلزات سنگین ممکن است دوباره جابه‌جا شده و به نقاط دیگری منتقل شوند، این موضوع می‌تواند بسیار خطرناک باشد. فرسایش زیاد رودخانه می‌تواند به تغییر مسیر آب و آسیب به ساختمان‌ها، پل‌ها و سایر سازه‌های نزدیک به رودخانه منجر شود. همچنین، فلزات سنگین در رسوبات اگر به آب‌های زیرزمینی یا منابع آب شرب منتقل شوند، می‌توانند به سلامت انسان‌ها آسیب بزنند؛ همان‌طور که فلزات سنگین می‌توانند برخی از بیماری‌ها را ایجاد یا تشدید کنند. از‌این‌رو، تخلیه غیرمنظم یا اضطراری آب از سدها، نیازمند نظارت و اقدامات مدیریتی مناسب است تا از اثرات منفی روی محیطزیست و سلامت جامعه جلوگیری شود.
ازجمله دیگر پیامدهای رها کردن ناگهانی و اضطراری آب سدها، خسارت به زیست بوم است.
به گفته یکی از فعالان محیطزیست در سقز در گفت‌وگو با ایران‌وایر، جاری شدن حجم زیادی از آب در رودخانه‌‌ای خشک و در مسیری نسبتا طولانی، منجر به «تغییرات جوی و آب‌و‌هوایی» می‌شود: «صد البته این اقدام بر حیات موجودات زنده‌ای که بر بستر رودخانه زندگی می‌کنند، تاثیرگذار است.»
جمهوری اسلامی اما تمام این پیامدها را نادیده گرفت. تا لحظه انتشار این گزارش، هیچ‌کدام از مسوولان رسمی در خصوص تصمیم باز کردن ناگهانی آب سد چراغویس اظهارنظر نکرده‌اند. با توجه به اینکه کشور بحران آب جدی را از سر می‌گذراند، آیا تصمیم مدیران حوزه آب در این مورد دخیل بوده است؟ آیا مدیران اداره محیطزیست استان در جریان این تصمیم قرار گرفته بودند؟
یکی از شهروندان سقز به ایران‌وایر می‌گوید: «هیچ دلیلی وجود نداشت به‌جز اینکه راه جایگزین ما را به‌سمت آیچی و بر مزار ژینا ببندند. اگر باز کردن آب روی یک رودخانه این اندازه ساده است، چرا درخواست کشاورزان اصفهانی را برای جاری کردن آب به زاینده‌رود با گاز اشک‌آور پاسخ دادند؟ آیا همین‌طور می‌توانند آب را به دریاچه ارومیه هم برگردانند؟»
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر