سانسور نوروزی؛ ششم فروردین، روز شاهین نجفی

محمد تنگستانی
سال ۱۳۹۶ مانند سال‌های قبل، هنر و ادبیات ایران با سانسور و خط‌ قرمز‌های زیادی دست به گریبان بود. برخلاف انتظار اغلب هنرمندان، دولت «حسن روحانی» نه تنها فضای هنری را نتوانست بازتر کند بلکه محدودیت‌ها و نارضایتی‌ها را بیش تر از قبل در بین هنرمندان، عمومی کرد. با گذشت زمان و تداوم خط‌ قرمزها در چهار دهه گذشته، هنرمندان نسل جوان که در فضای اختناق زده جامعه ایران متولد شده و رشد کرده‌اند، به این دلیل که فضای اجتماعی هنر همیشه با محدودیت روبه‌رو بوده است، به شکلی رعایت خط قرمزها و سانسور را طبیعت خود و هنر معاصر می‌دانند. عده‌ای به دلیل بسته بودن فضای هنری، به هیچ عنوان به سمت موضوعاتی که در ایران همیشه با سانسور روبه رو بوده است، نمی‌روند و به این موضوعات اصلا فکر هم نمی‌کنند. برخی دیگر به اشتباه بر این باورند که وجود سانسور سبب خلاقیت در هنر می‌شود. دسته سوم هم هنرمندان متعهد به اندیشه آزاد هستند که عملا در هنر و ادبیات رسمی ایران مشروعیت و جایگاهی ندارند و پایگاه هنری آن ها در شبکه‌های اجتماعی و توده مردم است. 
ما در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰۰ مصاحبه در «ایران‌وایر» با موضوع «سانسور» و «خودسانسوری» تهیه و منتشر کردیم که در آن‌ها به آسیب‌شناسی سانسور و خودسانسوری در حوزه‌های مختلف هنری مانند موسیقی، سینما، ادبیات و نقاشی پرداخته شد.
پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جامعه با خودسانسوری‌ها و سانسورهای فرهنگی متعددی نیز رو در رو بوده ‌است؛ یعنی سانسور در جامعه امروز تنها ثمره وجود حکومت جمهوری اسلامی نیست و بخش عظیمی از آن ریشه در فرهنگ و تاریخ گذشته ایران دارد؛ برای نمونه، در تاریخ نقاشی ایرانی بعد از «صفویه»، نگار‌گری که یکی از مهم ترین ژانرهای هنری در ایران بوده است، به موازات و هم‌راستا با شعر و داستان ایرانی قرار می‌گیرد. در ادبیات کلاسیک ایران نیز شاعران بیش تر به صورت زن پرداخته‌اند و پستان، گردن، ران و مابقی اندام زن را یا نادیده گرفته و یا کم تر به آن اشاره کرده‌اند. در نتیجه، حضور زن و اندامش به عنوان یک ابژه، از قرن‌های گذشته تا کنون کم‌رنگ‌ و کم‌رنگ‌تر شده است. نگارگری ایرانی و محوریت غالب صورت زن در گذشت زمان، ناخودآگاه جامعه امروز را آن قدر تحت تاثیر گذاشته است که اغلب زنان ایرانی زیبایی را فقط در صورت خود دنبال می‌کنند. به باور من، یکی از دلایل جراحی و عمل زیبایی صورت در ایران، همین نکته فرهنگی است. برهمین اساس، «ایران‌وایر» پرداختن به سانسور و مبارزه با آن را وظیفه اجتماعی همه ایرانیان می‌داند. در ویژه نامه «سانسور نوروزی» که ویژه تعطیلات نوروزی ۱۳۹۷ است، با تعدادی هنرمند که به نحوی در سال گذشته یا سانسور شده‌اند و یا در راستای مبارزه با سانسور فعالیت کرده‌اند، گفت‌وگو کرده ایم. از آن ها پرسیده ایم در سال ۱۳۹۶ چه چیزهایی را در هنر و زندگی‌ خود سانسور کرده اند و تصمیم دارند در سال ۱۳۹۷ چه خط قرمزهایی را زیر پا بگذارند؟ 
اغلب هنرمندانی که ساکن ایران هستند، بدون آگاهی از فکر و تصمیم یک‏دیگر، گفتند قصد دارند به مخالفت با «حجاب اجباری» بپردازند و پدیده اجتماعی «دختران خیابان انقلاب» برایشان اهمیت دارد. تعدادی در این ۱۳ گفت‌وگو به وضوح از آزادی حجاب حمایت کردند و مابقی با خودسانسوری و اشاره غیرمستقیم، به این مهم پرداختند.
 ما در «ایران‌وایر» تصمیم گرفته‌ایم در ویژه نامه سانسور نوروزی، هر روز را به نام یکی از این هنرمندان بنامیم.  امروز ششم فروردین ۱۳۹۷ است و روز «شاهین نجفی» نام دارد. 
او ۳۷ سال پیش در بندرانزلی زاده شد و از هنرمندان موسیقی آلترناتیو است. یک دهه پیش این خواننده به صورت «زیرزمینی» انتشار آهنگ‌ها و آلبوم‌هایش را شروع کرد و با گذشت زمان و به صورت پلکانی به شهرت رسید. او با انتشار آهنگ «نقی» از سوی برخی از مراجع شیعه مانند آیت‌الله «ناصر مکارم شیرازی» مرتد معرفی شد. 
عده‌ای به اشتباه حکم ارتداد شاهین نجفی را تنها نقطه شهرت او می‌دانند. این در حالی است که او با پشتوانه موسیقی خود و تجربه‌های متفاوتش به شهرت رسیده است. هنرمندانی هستند که از اتفاقات جدید و تجربه اندیشه هراس دارند ولی آن هایی که بر ترس خود غلبه می‌کنند، به «هنرمندان پیشرو» تبدیل می شوند؛ کسانی که شجاعانه در حوزه هنر و اندیشه و یا موسیقی و آواز کاری متفاوت انجام می دهند. شاهین نجفی هم از این دسته است. به باور من عدم ترس او از انجام کار‌های متفاوت و زاویه نگاهش به جهان پیرامون تاکنون علت موفقیت این هنرمند ایرانی بوده است. 

در سال ۱۳۹۶ گرفتار چه سانسورها و خودسانسوری‌هایی بوده اید؟
ـ به یاد ندارم که در سال ۹۶ خودسانسوری‌ کرده باشم. فکر می‌کنم من به یک روش‌هایی در نحوه عرضه آثارم رسیده‌ام که اصلا نیازی به خودسانسوری ندارم. یعنی زبان بیان هنرم را پیدا کرده‌ام. وقتی زبان بیان اصلی و متعلق به خود هنرمند باشد، نیازی به خودسانسوری نیست. هرکاری که گمان می‌کنم به نفع خلق اثر است، بی‌محابا و بدون خودسانسوری‌ انجام می‌دهم. حداقل در سال ۹۶ برایم این‌گونه بود. البته مکان جغرافیایی که در آن زندگی می‌کنم هم حتما بی‌تاثیر نبوده است. چرا که در این مکان جغرافیایی که امروز قرار گرفته‌ام، هیچ ممیزی و سانسوری برای من وجود ندارد و یا اگر دارد، به صورت مستقیم نیست که بخواهد به بخش‌هایی از آهنگ و ترانه من تجاوزی کند.

آیا در سال ۱۳۹۷ هیچ تصمیمی برای رد شدن بیش‌تر از خط قرمزها و شکستن تابوها در ایران دارید؟
ـ برای من تابو شماره ندارد و شکستن آن تا زمانی که در مسیر تکوینِ و تکامل عقلانیت باشد، ادامه خواهد داشت. یکی از ملزومات کار من، فراروی از مفاهیم تثبیت شده پیشین است؛ مثلا پرداختن به مقوله «زن» و حقوق او ۱۰ سال پیش شکل و محتوا و سویه‌های متفاوتی نسبت به امروز داشت. ۱۰ سال پیش سخن گفتن از «بکارت» سخت بود یا این که امروز شاهد گفتمان اجتماعی در مورد «پریود» و «روابط آزاد جنسی» در جامعه ایران هستیم. 
در ادامه باید برای رسیدن به خواست‌های تکاملی‌تر، رفتاری رادیکال داشت. موضوع و دغدغه من «رادیکالیسم» است. رادیکالیسم بازگشت مداوم به عقل است و موجب گسترش مرزهای آزادی شفافیت اجتماعی و هوش سیاسی و حتما ساده‌تر شدن زندگی می‌شود. برای فهم قضیه مثالی ساده می‌زنم؛ دو دوست اگر در رفاقت خود صریح و شفاف، جدی، عقلانی، مفهمومی و کاربردی رفتار کنند، امکان آسیب دیدن این رابطه توسط احساس و تخریب توسط هیجان کم تر خواهد شد. مساله پیش روی ما صرفا شکستن تابو نیست بلکه دغدغه جامعه برای وسیع‌تر کردن امکان‌های آزادی است.