«زمستان سخت اروپا»؛ عبارتی که اگرچه در زمان خودش خیلی شنیده نشد، اما این روزها کلیدواژه انتقادات از شرایط بحرانی گاز و برق در ایران است. «جواد اوجی»، وزیر نفت دولت «ابراهیم رئیسی»، در گرم‌ترین روزهای سال ۱۴۰۱ در یک برنامه تلویزیونی، به اروپایی‌ها هشدار داد که زمستان سختی در انتظارشان است، پس بهتر است از تحریم‌های آمریکا پیروی نکنند و از ظرفیت انرژی ایران استفاده کنند؛ چرا که به گفته او، «جمهوری اسلامی ظرفیت بسیار خوبی برای تامین انرژی جهان دارد.»
پنج ماه از آن سخنان نگذشته، عبارت «زمستان سخت اروپا» حالا نقل محافل شده است. این‌بار اما برای طعنه به وزیر نفت جمهوری اسلامی که ادعای توان تامین انرژی اروپا داشت، ولی از تامین نیاز مصرف داخلی در روزهای سرد زمستان ناتوان است.
***
توصیه به پرده ضخیم و لباس گرم
کمبود گاز در ماه‌های سرد امسال، ابتدا با مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های ایران شروع شد؛ اتفاقی که در سال‌های اخیر هر سال تکرار می‌شود تا از تعطیلی نیروگاه‌های گازسوز و قطع برق جلوگیری شود. اما رفته‌رفته در میانه دی، قطع گاز و برق مراکز صنعتی آغاز شد و در ادامه به مراکز آموزشی، دولتی و خانه‌ها رسید. تا جایی که کار به تعطیلی مراکز آموزشی و اداری، بانک‌ها کشید.
روز شنبه۲۴دی، مراکز آموزشی و اداری در تهران با هدف کاهش مصرف گاز و برق، به حالت تعطیل و نیمه تعطیل درآمد. این وضعیت برای روز یکشنبه۲۵دی نیز ادامه پیدا کرد؛ آن هم در شرایطی که دانشگاه‌ها فصل امتحانات آخر ترم را می‌گذرانند و حتی مشخص نیست که آیا خوابگاه‌های دانشجویی دایر خواهد ماند یا نه؟
وضعیت کمبود گاز در منازل مسکونی و مغازه‌ها هم اوضاع بهتری ندارد. ویدیوهای بسیاری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که نشان می‌دهد واحدهای تجاری گاز ندارند و مغازه‌داران با روشن کردن آتش مقابل مغازه، خود را گرم می‌کنند. ویدیوهایی هم از خاموش بودن بخاری‌های گازی در مناطق مختلف، از جمله استان‌های البرز و تهران منتشر شده است. نکته جالب اینکه در همه این ویدیوها، مردم به طعنه از عبارت زمستان سخت اروپا جواد اوجی یاد می‌کنند و می‌گویند که همان زمستان سخت، حالا به سراغ خودشان آمده است.
در شهرهای دیگر از جمله سبزوار، مردم به راهکار تهیه کپسول گاز روی آورده‌اند. یکی از روزنامه‌نگاران با بازنشر تصویری که رسانه‌های نزدیک به دولت از سختی زمستان در اروپا منتشر کرده‌اند، در توییتر نوشته که دولت باید از قطع گاز هزاران مشترک در شهرهای کوچکی از جمله تربت‌جام عزا می‌گرفت.
در اینفوگرافی که «امیرحسین ثابتی»، مجری حکومتی تلویزیون حدود یک ماه پیش منتشر کرده، آمده که مردم در انگلستان به دلیل سرمای سخت اروپا، ناچار شده‌اند به سوزاندن فضولات گربه روی بیاورند، در فرانسه دولت به مردم حواله خرید هیزم می‌دهد و در آلمان، خرید زغال سنگ و شمع افزایش پیدا کرده است. همین مطالب در روزنامه کیهان نیز منتشر شد.
نکته جالب اینکه انتشار این مطالب هم‌زمان با درخواست دولت از مردم برای کاهش شدید مصرف گاز صورت گرفت. وزیر نفت ایران که از زمستان سخت اروپا سخن گفته بود، روز چهارشنبه از مردم خواست که در خانه لباس گرم بپوشند و پرده‌های ضخیم نصب کنند تا گاز کمتری مصرف کنند.
یکی از مدیران شرکت گاز نیز در روزهای گذشته اعلام کرد که کشور وارد شرایط بحرانی گاز شده و از مردم خواست که روزانه شش ساعت یکی از بخاری‌های خانه را خاموش کنند؛ درخواستی که عملا در برخی از شهرها عملی نیست چون اصولا گاز قطع است.
دومین دارنده منابع گاز جهان در بحران گازی
بحران گاز در دومین کشور دارنده منابع گاز جهان، دلایل متعددی دارد که ریشه همه آن‌ها به گفته کارشناسان، در ناکارآمدی مدیران و سیاست‌های حکومتی است که به انزوای جهانی منجر شده است.
«فرید صفری»، کارشناس انرژی، در گفتوگو با «ایران‌وایر»، دلایل فنی کمبود گاز را به سه بخش استخراج، توزیع و مصرف گاز طبیعی تقسیم کرد.
به گفته او، در بخش استخراج، در نبود شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری کافی در بخش گاز طبیعی، برداشت از میدان‌های گازی پارس جنوبی روند رو‌به‌رشد خود را برای تامین افزایش مصرف طی نکرده، و در صورت تداوم انزوای ایران در جامعه بین‌المللی و غیاب شرکت‌های خارجی، با توجه به نبود کمپرسورها که برای افزایش فشار میادین و استخراج از آن‌ها ضروری‌اند، پیش‌بینی می‌شود که برداشت از این میادین در سال آینده حتی کاهش یابد و روند رو به سقوطی را طی کند.
«جمشید دموئی»، استاد اقتصاد دانشگاه کالرتون کالیفرنیا نیز، در این‌باره به «ایران‌وایر» گفت: «مشکلاتی که حکومت ایران در مورد بهره‌‌برداری از منابع گاز برای خودش ایجاد کرده، نمونه‌ای است از مشکلات مشابه که متاسفانه در مورد بسیاری از حوزه‌های اقتصاد ایران و مدیریت منابع کشور وجود دارد و گاز، فقط یکی از نمونه‌هایی است در این زمینه.»
این اقتصاددان با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی برای توسعه و استخراج منابع گاز نیاز به سرمایه‌گذاری و ورود فناوری پیشرفته خارجی دارد، گفت که به دلایل سیاسی ایران نمی‌تواند از سرمایه‌گذاری خارجی و تکنولوژی مورد نیاز استفاده کند. او گفت: «عدم سرمایه‌گذاری و دسترسی به تکنولوژی، وقتی رخ می‌دهد که یک کشور خود را در انزوای اقتصادی قرار می‌دهد. متاسفانه در شرایط کنونی، امکان برون رفت از انزوای اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری و تکنولوژی برای برون رفت از این شرایط و توسعه و نوسازی صنایع گاز وجود ندارد.»
همه این‌ها در حالی است که «رضا پدیدار»، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران، به روزنامه شرق گفته است برای «حفظ ظرفیت فعلی تولید گاز و نه افزایش آن» در کوتاه مدت، به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است، در میان‌مدت به ۹۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار، و در بلند مدت به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار؛ آن هم در شرایطی که ایران به دلیل تحریم نه چنین سرمایه‌ای دارد و نه فناوری‌های روز مورد نیاز را.
سوء مدیریت در توزیع و مصرف
اما مشکلات کمبود گاز تنها به کاهش تولید بر نمی‌گردد؛ کارشناسان، نحوه توزیع گاز و مصرف آن در بخش‌های خانگی، تجاری و صنعتی را نیز از عوامل کمبود گاز می‌دانند.
به گفته فرید صفری، فرسوده بودن و هدررفت بالا در شبکه گازرسانی، و همچنین گسترش بدون پشتوانه شبکه گازرسانی در دهه‌های شصت و هفتاد خورشیدی، موجب شده که امروز گاز کافی برای تزریق به این شبکه برای پشتیبانی آن وجود ندارد و برنامه‌ریزی درست و منسجمی برای آن انجام نشده است.
در بخش مصرف، بخش‌های صنعتی و نیروگاهی، مصرف انرژی بسیار بالایی دارند؛ چنان که طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، این بخش‌ها بیش از پنج برابر میانگین جهانی برای تولید یک دلار تولید ناخالص داخلی انرژی مصرف می‌کنند.
فرید صفری توضیح داد که در بخش خانگی و حمل و نقل نیز، نبود بهینه‌سازی مصرف انرژی و پایین بودن بهره‌وری، موجب شده است تا مصرف انرژی بالا باشد و شرایط ناگواری رقم بخورد. به گفته این کارشناس انرژی، مجموعه عواملی که ذکر شد، از استخراج تا مصرف و از همه مهم‌تر، سوء مدیریت و عدم اختصاص سرمایه مالی و انسانی به توسعه منابع، موجب شده تا زمستان سختی که برای اروپا پیش‌بینی می‌کردند، اکنون برای مردم ایران رقم بخورد.
کار به جیره بندی سوخت و غذا می‌کشد
تصویری که امروز از کمبود گاز و برق در ایران وجود دارد، ممکن است هنوز در نگاه برخی از مردم موقتی باشد. بسیاری نیز باور ندارد که مشکل کمبود گاز و برق شدت بگیرد. اما با نبود سرمایه‌گذاری برای توسعه میادین و ترمیم شبکه گاز، تولید هر سال کمتر می‌شود و بدین ترتیب، چون بیشتر نیروگاه‌های تولید برق نیز گاز می‌سوزانند، مشکل کمبود برق نیز عمیق‌تر می‌شود.
یکی از روزنامه‌نگاران اقتصادی به تازگی بر اساس گفتوگو با کارشناسان پیش‌بینی کرده است که با توجه به شرایط مشابه در کشوری مثل ونزوئلا، اگر ظرفیت تولید انرژی در ایران هم افزایش نیابد، دولت ایران هم ناچار خواهد شد مانند ونزوئلا اختصاص برق و سوخت را سهمیه‌بندی کند؛ چنانکه اگر امروز روشنایی برخی بزرگراه‌ها در تهران و شهرهای دیگر برای کاهش مصرف برق قطع می‌شود، این اقدامات دائمی شده به همه بخش‌ها تسری پیدا خواهد کرد.
جمشید دموئی نیز در مورد پیامدهای قطع گاز و برق برای اقتصاد ایران به «ایران‌وایر» گفت که تمام صنایع ایران از پتروشیمی و سیمان گرفته تا فولاد و نیروگاه‌ها، از قطع انرژی لطمه می‌خورند و همین موضوع، آثار منفی بسیار شدیدی بر اقتصاد ایران می‌گذارد.
این اقتصاددان توضیح داد که مشکلات یک صنعت فقط به همان صنعت برنمی‌گردد، بلکه روی صنایع دیگر هم اثر می‌گذارد. مثلا وقتی صنعت سیمان لطمه بخورد، روی صنعت ساختمان تاثیر منفی می‌گذارد. قطع گاز نیروگاه‌ها و صنعت تولید برق روی بقیه صنایع و محیط‌زیست اثر می‌گذارد.»
او گفت: «این‌ها زیان‌هایی است که دامنه آن‌ها بسیار وسیع و تاثیر آن بر اقتصاد بسیار مهم و زیاد خواهد بود، به‌طوری که ابعاد آن میلیاردها دلاری خواهد بود. با از دست رفتن تولید، مشاغل و صادرات از دست خواهد رفت و همه این‌ها، شاخص‌های اقتصادی را به سمت منفی و محدود کننده برای یک کشور پیش خواهد برد.»
او به نکته دیگری نیز اشاره کرد که حکایت از تاثیر اجتماعی مشکلات صنعتی دارد. به این ترتیب که وقتی قطع انرژی موجب ایجاد مشکل برای صنایعی چون پتروشیمی شود، پیامدهای ثانویه هم به دنبال دارد، چون صندوق‌های بازنشستگان سهامداران این صنایع هستند و بازنشستگان هم از این موضع لطمه خواهند خورد.
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر