جمهوری اسلامی و طالبان؛ نزدیکی بی‌سابقه دو حکومت متحجر به یکدیگر

در حالی که چهره‌هایی چون «مولوی عبدالحمید» نیز بی‌قید و شرط به ممنوعیت تحصیل دختران در افغانستان اعتراض کرده‌اند، «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفته که نگرانی‌های طالبان برای «فراهم آوردن زمینه‌های شرعی لازم» در زمینه تحصیل و اشتغال دختران و زنان این کشور «قابل درک» است. 

این اظهارات به حساب تطهیر دوباره طالبان از سوی جمهوری اسلامی گذاشته شده است. هر چند که تلاش برای ارائه چهره‌‌ای متفاوت از طالبان مدتی پیش از قدرت گرفتن این گروه آغاز شد، اما روابط جمهوری اسلامی با این گروه از اواخر دهه ۸۰ آغاز شده و در دهه ۹۰ نیز علنی شده است.

در این میان ممکن است که جمهوری اسلامی قصد یارگیری از مقامات طالبان نیز داشته باشد.

چند روز پس از کشته شدن «محمد داوود مزمل»، معروف به ملا داوود مزمل، والی طالبان در ولایت بلخ افغانستان، وب‌سایت خبری افغان «۸ صبح»، احتمال ترور او به دلیل تنش‌های درونی طالبان را مطرح کرده بود.

بر اساس این گزارش، «شبکه حقانی‌ به دلایل متعدد، از جمله داشتن رابطه با سرویس‌های اطلاعاتی بیرون‌مرزی، دوست ندارد که چهره‌های طرفدار ایران در کابینه گروه طالبان حضور داشته باشد.»

***

ادامه روند تطهیر طالبان

سخنان امیرعبداللهیان در دیدار با «امیرخان متقی»، وزیر خارجه طالبان به پای تطهیر دوباره گروه حاکم بر افغانستان از سوی جمهوری اسلامی گذاشته شده است. روندی که مدتی پیش از زمزمه‌های بازگشت این گروه به قدرت مطرح شده بود و برای ناظران مسائل ایران شگفت‌آور و برای جامعه ایرانی، نشانه منافع مشترک و جهان‌بینی مشابه دو حکومت متحجر و همسایه، به یکدیگر بوده است.

شاخص‌ترین موضوع تطهیر طالبان، مطلب روزنامه کیهان بود که نوشته بود، این گروه «با طالبانی که می‌شناختیم و مثلاً سر می‌برید، تفاوت‌هایی کرده است.»

چند ماه پیش از آن و در آذر ۱۳۹۹ «احمد نادری»، نماینده تهران در مجلس طالبان را «جنبش اصیل منطقه» خوانده و نوشته بود که همکاری با این گروه «می‌تواند به گسترش ثبات در جامعه افغانستان و جلوگیری از نفوذ گروه‌هایی همچون داعش منجر شود.»

«مجتبی ذوالنوری»، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، نیز  طالبان را «بخش انکارناپذیری از حقیقت افغانستان» خوانده و تاکید کرده است که نباید آن‌ها را با شبه‌نظامیان اسلام‌گرا و تندرو نظیر «القاعده» و «داعش» یکی دانست.

 

حمایت از طالبان برای زمین‌گیر کردن آمریکا

در سال‌های پایانی دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ این موضوع مطرح شده بود که جمهوری اسلامی برای جلوگیری از ثبات افغانستان و استقرار آمریکا از طالبان حمایت می‌کند. موضوعی که مقامات جمهوری اسلامی همواره تکذیب می‌کردند.

سال ۹۰ روزنامه «وال استریت ژورنال» در گزارشی به نقل از «مقامات ارشد آمریکایی» سپاه پاسداران جمهوری اسلامی را متهم کرد که سلاح‌های مرگ‌بار جدید به عراق و افغانستان ارسال کرده و هدف این اقدام تسریع خروج آمریکا از این کشورها عنوان شده است.

به گفته این روزنامه آمریکایی، سپاه پاسداران به عراق سلاح‌های انفجاری سوار بر راکت و برای طالبان افغانستان راکت‌هایی دوربرد ارسال کرده است.

یک سال پیش از آن نیز، وزیر خارجه بریتانیا در واکنش به خبر کشف حدود ۵۰ راکت ۱۲۲ میلی‌متری ساخت ایران در افغانستان، اقدام جمهوری اسلامی در ارسال این سلاح‌ها برای طالبان را محکوم کرد.

 

سفرهای هیات‌های طالبان به ایران 

در ابتدای دهه ۹۰ خبرها درباره رفت‌وآمد سران طالبان به ایران پررنگ‌تر مطرح شد. سال ۹۲ طالبان خبر داد که هیاتی از این گروه به سرپرستی رئیس دفترِ سیاسی طالبان افغانستان، به منظور گفت‌وگو درخصوص موضوعات مورد علاقه دو طرف، در سفری سه روزه عازم تهران شد. 

براساس این بیانیه، هیات دیگری از طالبان افغانستان نیز، به دعوت رسمی ایران، در کنفرانس «علما و بیداری اسلامی» در تهران شرکت کرده بود. با این حال «عباس عراقچی»، سخنگوی وقت وزارت خارجه جمهوری اسلامی گفت که این خبر را تایید نمی‌کند. این روند در سال‌های بعد نیز تکرار شد و مقامات طالبان چندین‌بار از سفر هیات بلندپایه این گروه به ایران خبر دادند اما مقامات جمهوری اسلامی این موضوع را تکذیب کردند.

 

حضور دوماهه رهبر طالبان در ایران

سال ۹۵ و پس از کشته شدن  «ملا اختر منصور»، رهبر سابق طالبان، رسانه‌ها خبر دادند که او یک هفته پیش از کشته شدن، «به مدت دو ماه در ایران حضور داشته و مذاکرات متنوعی با نهاد‌ها و دستگاه‌های مختلف انجام داده است.»

سایت «جهان‌نیوز» با اشاره به «توافقات ملا اختر منصور با مقامات ایران درباره مسائل مختلف» نوشته بود: «از جمله توافقاتی که در ایران انجام شده این بوده که وى از پیوستن بدنه طالبان به داعش جلوگیری کند و تلاش نماید که طالبان‌‌ همان هویت خودش را حفظ نماید.»

«محمد جواد ظریف» اما، در مصاحبه با «طلوع‌نیوز» گفت که ویزای او تنها برای گذر بوده و از این که این ویزا دو ماهه بوده، ابراز بی‌اطلاعی کرد. پیش از آن، روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» نوشته بود که تهران به طالبان اجازه داده در شهر زاهدان، در جنوب شرق ایران دفتر باز کند.

در همان سال، روزنامه «الشرق الاوسط»، سخنان «ذبیح‌الله مجاهد»، سخنگوی طالبان افغانستان را منتشر کرد که در آن بیان شده این گروه با ایران «روابط و شبکه‌های جدید» برقرار کرده است.

وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز، «محمد ابراهیم اوحدی» و «اسماعیل رضوی» دو عضو نیروی قدس سپاه پاسداران را تحریم و آن‌ها را متهم کرد که از طرف نیروی قدس سپاه پاسداران با فراهم آوردن امکانات مالی و تکنولوژیک از طالبان افغانستان حمایت کرده‌اند.

 

علنی کردن مذاکرات با طالبان 

در سال ،۹۷ مقامات جمهوری اسلامی با وجود تکذیب‌های گذشته روابط خود با طالبان را علنی کردند. «علی شمخانی»، دبیر شورای امنیت ملی ایران، در سفر به کابل خبر داد که ایران با طالبان مذاکراتی ادامه‌دار داشته و این مذاکرات با اطلاع دولت افغانستان انجام شده است.

چند روز پس از آن نیز هیاتی از گروه طالبان به تهران سفر و با گروهی به ریاست عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه، مذاکره کرد.

این سفرها ادامه یافت و سال ۹۸ نیز اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر پس از سفر به مسکو به تهران سفر و با برخی مقامات وزارت خارجه و همچنین مقامات سیاسی جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو کردند.

یک سال بعد نیز یک هیات سیاسی طالبان به ریاست «ملا عبدالغنی برادر» به تهران سفر و با وزیر خارجه ایران و همچنین نماینده ویژه ایران در امور افغانستان دیدار کرد.

 

مصاحبه ظریف با طلوع‌نیوز: کشورتان است چه طور خبر ندارید؟

مصاحبه محمدجواد ظریف با طلوع نیوز از معدود مصاحبه‌هایی بود که مقامات جمهوری اسلامی به صورت جدی درباره روابط با طالبان مورد پرسش قرار می‌گرفتند. در این مصاحبه، ظریف حمایت از طالبان را تکذیب کرد و دلیل روابط با این گروه را موضوعاتی چون حضور آنان در مرز با ایران دانست.

ظریف در عین حال طالبان را بخشی از آینده افغانستان دانست و گفت که «حتما ما با گروه طالبان کار می‌کنیم اما نه این‌که برویم با آن‌ها در مورد آینده‌ افغانستان تصمیم‌گیری بکنیم و قرارداد امضا بکنیم.»

از این مصاحبه عبارت «کشورتان است»، در فضای مجازی بازنشر شد، آن جا که خبرنگار درباره شورای مشهد و کمیته زاهدان طالبان در ایران پرسید و ظریف گفت: «من هم این‌ها را شنیدم ولی ما واقعیت از این خبر نداریم.» خبرنگار در واکنش به این سخنان ظریف گفت که «کشورتان است؟» و ظریف نیز گفت که «بلی کشور ما است.»

روابط جمهوری اسلامی و طالبان حالا در دولت «ابراهیم رئیسی» و سی و چهارمین سال حکمرانی «علی خامنه‌ای» صورتی به خود گرفته که جمهوری اسلامی اقدامات متحجرانه طالبان را «قابل درک» می خواند و طالبان هم احتمالا از داشتن چنین حکومتی مشابهی در همسایگی خود، احساس امنیت می‌کند.