آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران روز سه‌شنبه ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ در دیدار با جمعی از دانشجویان و در واکنش به اظهارات یکی از آن‌ها ادعا کرد مسایل کشور قابل رفراندوم نیستند و در هیچ کجای دنیا این کار را نمی‌کنند.
او در این سخنرانی گفت: «مسایل کشور قابل رفراندوم نیست؛ زیرا هر رفراندوم شش ماه همه کشور را درگیر می‌کند. ضمن این که در کجای دنیا برای همه مسایل رفراندوم برگزار می‌کنند؟»
متن بدون روتوش سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در مورد رفراندوم که فایل صوتی و تصویری آن در وب‌سایت او منتشر شده، به این شرح است:
«یکی از برادران (دانشجویان) گفت اگر چنان‌چه از اول انقلاب در مورد همه مسایل رفراندوم برگزار می‌کردید، این حساسیت نسبت به رفراندوم به وجود نمی‌آمد! کجای دنیا این کار را می‌کنند؟ مگر مسایل گوناگون کشور قابل رفراندوم است؟ مگر مردمی که باید در رفراندوم شرکت کنند و شرکت می‌کنند، امکان تحلیل آن مساله را دارند؟ این چه حرفیه؟ چه‌طور می‌شود رفراندوم کرد در مسایلی که تبلیغات می‌شه، حرف می‌شه زد، از همه طرف، یک کشور را برای یک مساله، شش ماه درگیر بحث و جدل و گفت‌وگو و دو قطبی‌سازی می‌کنند برای این‌که یک رفراندوم برگزار شود. تو همه مسایل رفراندوم کنیم؟»
خبرگزاری «تسنیم» متن کامل اظهارات دانشجویانی که پیش از سخنان رهبر جمهوری اسلامی صحبت کردند را منتشر کرده است. در این گزارش به نقل از «محمد صالح ترکمان»، دبیر «جنبش عدالتخواه دانشجویی» آمده است: «برابر با اصل ۵۹ قانون اساسی، همه‌پرسی تنها امکان مشارکت مستقیم مردم در امر قانون‌گذاری است. به‌نظر ما در ۴۴ سال گذشته مواردی از مسایل بسیار مهم وجود داشته که در صورت رجوع به همه‌پرسی در حل آن‌ها، احتمالاً بسیاری از نابسامانیها و مناقشات اتفاق نمی‌افتاد. هم‌چنین اگر همه‌پرسی تبدیل به رویه‌ای در تصمیم‌گیری‌های بسیار مهم می‌شد، امروز امکان سوءاستفاده از این کلیدواژه از جانب برخی ورشکستگان سیاسی برای کسب اعتبار مجدد به وجود نمی‌آمد.»
این سخنان نشان می‌دهند رهبر جمهوری اسلامی آن را تحریف شده نقل کرده است، چرا که این دانشجو نمی‌گوید در مورد همه مسایل کشور بلکه می‌گوید در مورد مسایل بسیار مهم، …در تصمیم‌گیری‌های بسیار مهم، اگر رفراندوم برگزار می‌شد.
فارغ از تحریف اظهارات این دانشجو توسط رهبر جمهوری اسلامی، پرسش این است که آیا در هیچ کشوری در دنیا در مورد همه مسایل مهم رفراندوم برگزار نمی‌شود؟
همه پرسی و دموکراسی مستقیم (Direct Democracy)
براساس تعریف «آکسفورد»، رفراندوم یا همه‌پرسی روشی دموکراتیک برای دریافت مستقیم نظر رای دهندگان یک کشور برای یک موضوع خاص است. این موضوع خاص می‌تواند تصویب یا اصلاح قانون اساسی، مسایل سرزمینی یا حاکمیتی و آزادی‌های فردی باشد. در نظام‌های سیاسی مبتنی بر دموکراسی مستقیم (Direct Democracy)، رفراندوم مهم‌ترین ابزار تصمیم‌گیری است. در این نظام‌ها برای هر مساله مهمی به طور مستقیم به آرای مردمی مراجعه می‌شود؛ مثل کشور سوییس که در آن برگزاری همه‌پرسی امری کاملا معمول است.
سوییس یکی از نمونه‌های دموکراسی‌های مستقیم در اروپا است. براساس قانون اساسی این کشور، هر اصلاحیه‌ای بر قانون اساسی باید به همه‌پرسی گذاشته شود. نه تنها دولت و مجلس حق تقاضای برگزاری همه‌پرسی دارند بلکه اگر ۱۰۰هزار شهروند صاحب رای در سوییس طرح همه‌پرسی را امضا کنند، دولت مکلف به برگزاری رفراندوم است. براساس قانون اساسی سوییس، مردم می‌توانند هر قانونی را با برگزاری رفراندوم تغییر دهند.
اما در دموکراسی‌های نمایندگی (Representative Democracy)، مراجعه به آرای عمومی در موارد خیلی خاص اتفاق می‌افتد؛ یعنی زمانی که حکومت احساس می‌کند تصمیم‌گیری در مساله‌ای نیاز به مشارکت و رای مردم دارد، به همه‌پرسی روی می‌آورد.
پس روشن است که رفراندوم نه برای همه مسایل بلکه برای مسایل تعیین کننده مثل تصویب قانون اساسی جدید، تصویب اصلاحات یا بازنگری در قانون اساسی، تصویب یک معاهده بین‌المللی، استقلال از یک کشور (جدایی جغرافیایی یا استعمارزدایی)، حفظ یکپارچگی یا موضوعات حساسی چون مسایل زیست محیطی، مالیاتی، اجتماعی یا حتی اخلاقی مثل حق طلاق، حق سقط جنین و حق پیش‌گیری از بارداری انجام می‌شود.
از سوی دیگر، در برخی دموکراسی‌ها به طور مشخص برگزاری رفراندوم تکلیف شده است؛ یعنی حکومت برای موارد خاص باید رفراندوم برگزار کند و این امری الزام‌آور است؛ مثل استرالیا، اتریش، دانمارک، ایسلند، ایرلند، اسپانیا و سوییس که مراجعه اجباری به همه‌پرسی در قانون اساسی آن‌ها پیش‌بینی شده است. اما در برخی دموکراسی‌ها، مثل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مراجعه به آرای عمومی پیش‌بینی شده ولی الزامی نیست (جز همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی). اما اگر در ایران همه‌پرسی برگزار شود، نتایج آن الزام‌آور است و دولت باید آن را بپذیرد.
همه‌پرسی شق سومی هم دارد و آن همه‌پرسی اختیاری است که بیشتر جنبه مشاوره برای دولت دارد؛ یعنی حکومت می‌تواند در برخی مسایل رفراندوم برگزار کند ولی نتایج آن الزام‌آور نیست؛ مثل پیش‌بینی رفراندوم اختیاری در قانون اساسی ایتالیا؛ هرچند دور از ذهن است که حکومتی رفراندوم برگزار و برخلاف رای و نظر مردم عمل کند.
امریکا دیگر کشوری است که همه‌پرسی در آن امری معمول است. اگر چه قانون اساسی این کشور بر دموکراسی نمایندگی استوار است ولی قانون اساسی برخی ایالت‌ها، مثل ایالت «ورمانت» در شمال شرق امریکا، دموکراسی مستقیم به رسمیت شناخته شده و برای همه مسایل مهم همه‌پرسی برگزار می‌شود.
معمولا در امریکا، در جریان هر انتخابات سراسری یا محلی، در مورد یک یا چند مورد خاص از مردم نظر پرسیده می‌شود و نظرات آن‌ها مبنای اصلاح و تغییر قوانین یا وضع قانون جدید است.
یک پژوهش‌گر به نام «اووید بوید» در مقاله‌ای با عنوان «رفراندوم در دنیا»، به بررسی تاریخچه دموکراسی مستقیم در دنیا پرداخته و با گردآوری اطلاعات رفراندوم‌های برگزار شده در سراسر دنیا، از منطقه آفریقا و خاورمیانه به عنوان تنها منطقه‌ای در جهان نام برده است که تجربه دموکراسی مستقیم را ندارد.
او در این مقاله از سوییس و امریکا به عنوان بانیان و اولین تجربه‌های دموکراسی مستقیم نام برده و نوشته است: «امروزه کشورهای متنوعی در دنیا مانند فیلیپین، سوییس، اروگوئه، آلمان، امریکا، لیختن اشتاین و ایتالیا تجربه دموکراسی مستقیم و مراجعه مداوم به آرای عمومی را دارند و دولت‌های دیگری چون تایوان، نیوزیلند و کشورهایی در منطقه امریکای لاتین و اروپای شرقی نیز در حال حرکت به سمت دموکراسی مستقیم هستند.»
نمودار زیر نشان می‌دهد که هر ساله بر تعداد کشورها و تعداد رفراندوم‌هایی که برگزار می‌کنند، افزوده می‌شود:
نمودار زیر تعداد کشورهایی که در طول ۱۲۰ سال اخیر اشکال مختلفی از رفراندوم را در سطح ملی برگزار کرده‌اند، نشان می‌دهند. در این نمودار، رنگ قرمز بیان‌گر رفراندوم الزام‌آور، رنگ سبز رفراندوم‌هایی است که به تقاضا و ابتکار مردم برگزار شده (در برخی کشورها جمعی از مردم می‌توانند با امضای یک بیانیه خواستار برگزاری رفراندوم در یک موضوع خاص شوند) و رنگ آبی میزان رفراندوم‌هایی را نشان می‌دهد که با ابتکار نمایندگان پارلمان یا دولت برگزار شده‌اند:
تحقیقات «انستیتو بین‌المللی انتخابات و دموکراسی» از ۲۰۵ کشور و سرزمین در دنیا نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد آن‌ها نوعی از دموکراسی مستقیم را پذیرفته‌اند و در ۲۰ درصد کشورها هیچ شکلی از دموکراسی مستقیم پیش‌بینی نشده است. در برخی از مناطق مثل ایالت کالیفرنیای امریکا، دموکراسی مستقیم مبنای تصمیم‌گیری است و برای همه مسایل به آرای عمومی مراجعه می‌شود و در برخی کشورها در سطوح محلی تصمیمات براساس آرای عمومی هستند؛ مثل کشور بلژیک.
جمع‌بندی
رهبر جمهوری اسلامی ایران در دیدار با جمعی از دانشجویان و در واکنش به اظهارات یکی از آن‌ها ادعا کرد مسایل کشور قابل رفراندوم نیستند و در هیچ کجای دنیا این کار را نمی‌کنند.
آیت‌الله علی خامنه‌ای با تحریف اظهارات دانشجویی که نسبت به برگزار نشدن رفراندوم انتقاد کرده بود، به او تاخت.
محمد صالح ترکمان، دبیر جنبش عدالتخواه دانشجویی در این دیدار گفته بود: «به‌نظر ما در ۴۴ سال گذشته مواردی از مسایل بسیار مهم وجود داشته که در صورت رجوع به همه‌پرسی در حل آن‌ها، احتمالاً بسیاری از نابسامانیها و مناقشات اتفاق نمی‌افتاد. هم‌چنین اگر همه‌پرسی تبدیل به رویه‌ای در تصمیم‌گیری‌های بسیار مهم می‌شد، امروز امکان سوءاستفاده از این کلیدواژه از جانب برخی ورشکستگان سیاسی برای کسب اعتبار مجدد به وجود نمی‌آمد.»
این دانشجو تاکید کرده بود که همه‌پرسی باید در مورد مسایل بسیار مهم برگزار می‌شد. ولی آیت‌الله خامنه‌ای با تحریف این اظهارات، همه‌پرسی در مورد همه مسایل را غیرممکن خواند و گفت: «کجای دنیا این کار را می‌کنند؟»
حال آن که این دانشجو نگفته بود چرا رفراندوم در مورد همه مسایل برگزار نمی‌شود و تنها به مسایل و تصمیم‌گیری‌های مهم اشاره کرده بود.
بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که این اظهارت هیچ نسبتی با واقعیت ندارند. همه‌پرسی و مراجعه به آرای عمومی، امری معمول و رایج در دنیا است و گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که در طول ۱۰۰ سال گذشته بر تعداد کشورهایی که به سمت دموکراسی مستقیم، یعنی نظام‌هایی که برای تصمیم‌گیری در خصوص مسایل مهم مستقیم به آرای عمومی مراجعه می‌کنند، بیشتر می‌شود.
پیش‌تر سوییس و امریکا به عنوان نمادهای دموکراسی مستقیم شناخته می‌شدند ولی امروزه کشورهایی در سایر نقاط دنیا هم به دموکراسی مستقیم روی آورده‌اند و برگزاری رفراندوم در آن‌ها امری رایج است؛ مثل استرالیا، اتریش، دانمارک، ایسلند، ایرلند، اسپانیا، ایتالیا، تایوان، اروگوئه، نیوزیلند و… . تنها منطقه‌ای که تجربه دموکراسی مستقیم ندارد، آفریقا و خاورمیانه است.
بنابراین، «ایران‌وایر» به ادعای علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران مبنی بر این که در هیچ کجای دنیا در مورد همه مسایل رفراندوم برگزار نمی‌کنند، نشان «دروغ پینوکیو» می‌دهد.
دروغ پینوکیو: اظهاراتی که عدم صحت آن‌ها قبلا ثابت شده یا براساس تحقیقات و مدارک موجود، کذب از کار درآمده‌اند و یا به عبارتی، یک دروغ عیان هستند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا را کلیک کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر