نقش پررنگ خانواده‌های قربانیان هواپیمای اوکراینی در شکایت به دیوان لاهه

کشورهای اوکراین، کانادا، بریتانیا و سوئد بابت سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی در دی ۱۳۹۸ توسط موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از جمهوری اسلامی به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کردند. نقش خانواده قربانیان در این شکایت چه بوده؟

***  

نزدیک به سه ماه پیش از آن‌که چهار کشور سوئد، کانادا، بریتانیا و اوکراین از جمهوری اسلامی ایران به دلیل سرنگون کردن پرواز «پی‌اس ۷۵۲» به دیوان دادگستری بین‌المللی شکایت کنند،‌ دادگاهی در ایران پرونده رسیدگی به این جنایت را بست.

خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲ بارها به ایران‌وایر گفتند که هر بار با روح و روانی آزرده از جلسه دادگاه نظامی باز می‌گشتند و هر بار بیشتر به این نتیجه می‌رسیدند که این دادگاه قصد اجرای عدالت و کشف حقیقت را ندارد و راه به جایی نخواهد برد.

این خانواده‌ها در نهایت در اعتراض به روند دادگاهی که به گفته آن‌ها نه متهمان اصلی شلیک به هواپیما، یعنی آمران آن را احضار کرد و نه شواهد مورد درخواست شاکیان را بررسی کرد، شکایت خود را پس گرفتند.

حالا ماه‌ها پس از برگزاری آخرین جلسات این دادگاه، قرار است دیوان دادگستری بین‌المللی به شکایت چهار کشور متضرر از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی رسیدگی کند.

 

جمهوری اسلامی تلاشی برای اجرای عدالت نکرد

خانواده‌های قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ایران و انجمن خانواده‌های قربانیان این پرواز در کانادا معتقدند آن‌چه که موجب ارجاع شکایت کشورها به دیوان دادگستری بین‌المللی شد، ناامیدی از اقدام جمهوری اسلامی ایران برای کشف حقیقت و اجرای عدالت بود. 

«نواز ابراهیم»، دبیر انجمن خانواده‌ها به ایران‌وایر گفت که جای تعجب نیست که کار به این‌جا کشیده است.

به گفته او، جمهوری اسلامی اصلا تلاشی برای گفت‌وگو و حل اختلاف نکرد. تنها تلاشی که کرد این بود که با مساله را حل کرده و تمام کند، به دنبال این نبود که حقیقت را بگوید و مدارک را در اختیار کشورهای متضرر قرار بدهد.

او در ادامه توضیح داد که برای نمونه جمهوری اسلامی باید مدارکی مثل محتوای جعبه سیاه پدافند را در اختیار اوکراین قرار می‌داد، که ماه‌ها در آن تاخیر ایجاد کرد.

محتوای مکالمه برج مراقبت فرودگاه با پروازهای دیگر را که همزمان در حال پرواز بودند و شاهد سرنگون کردن پرواز پی‌اس ۷۵۲ بودند و همین‌طور محتوای مکالمات برج مراقبت با مرکز نظامی که در آن شب مسوول بود هم هیچ وقت تحویل اوکراین نداد. 

به گفته نواز ابراهیم، کشورهایی که شهروندان آن‌ها در هواپیما بودند، به خصوص اوکراین که مالک هواپیما بود، به این اطلاعات دست پیدا نکردند و نتوانستند به دلایل و شواهد تاخیر ۵۷ دقیقه‌ای پرواز دست پیدا کنند. وقتی‌که جمهوری اسلامی هیچ‌یک از این اقدامات را انجام نداده و هیچ‌یک از این مدارک را در اختیار کشورهای متضرر قرار نداده، جای تعجب نیست که آن‌ها پرونده را به دیوان بین‌المللی بردند.

 

حکومت تلاش کرد روی جنایت سرپوش بگذارد

این تنها دولت‌های چهار کشور متضرر نیستند که از رسیدگی عادلانه به پرونده در جمهوری اسلامی ناامید شدند. خانواده‌های قربانیان هم معتقدند که جمهوری اسلامی ایران اصولا میلی به دادرسی عادلانه و کشف حقیقت این جنایت نداشت.

«خسرو ملک»، پدر «مریم ملک»، از قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی به ایران‌وایر گفت که حکومت با جدیت تلاش کرد که بر این جنایت سرپوش بگذارد و در راستای تحقق این هدف، قوانین خود را نیز زیر پا گذاشت. 

او با اشاره به چند مورد از نقض قوانین در رسیدگی به پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ایران گفت طبق قوانین ایران، کارشناسانی که برای تهیه گزارش و تحقیق نسبت به موضوعی از طرف دادگاه تعیین می‌شوند باید در حوزه آن موضوع دارای تخصص و مهارت باشند، در حالیکه کارشناسان این پرونده فاقد چنین خصوصیاتی بودند.

خسرو ملک اضافه کرد: «کارشناسان نباید با هیچ‌یک از طرفین پرونده ارتباط کاری یا خانوادگی داشته باشند، در حالی که شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی از سوی پدافند سپاه انجام شد و بیشتر کارشناسانی که برای بررسی حادثه تعیین شده بودند، از پرسنل سپاه پاسداران بودند. چطور ممکن است چنین افرادی بتوانند علیه مقامات ارشد و مافوق خود مطلبی و یا گزارشی را بنویسند؟»

او توضیح داد که کارشناسان طبق قانون باید در تهیه گزارش خود مستقل بوده و از تعقیب و مجازات مصون باشند، اما این افراد به دلیل شاغل بودن در تشکیلات سازمانی که مرتکب جنایت شده، فاقد استقلال بوده‌اند؛ بنابراین نمی‌توانند گزارشی را تهیه کنند تا به واسطه آن مقامات مافوقشان مجرم شناخته شوند.

 

قربانیان به‌جا مانده از جنایت

حالا خانواده‌های قربانیان سرنگونی این هواپیما انتظار دارند که با رسیدگی پرونده در دیوان بین‌المللی،‌ دست‌کم جمهوری اسلامی از سرنگون کردن هواپیماهای مسافربری خودداری کند. 

پدر مریم ملک به ایران‌وایر گفت که مهم‌ترین خواسته خانواده‌های قربانیان این است که دیوان بین‌المللی  با استفاده از قوانین و معاهداتی که وجود دارد، برای کشف حقیقت و معرفی مرتکبین به جنایت اقدام کند و در نهایت هم با محاکمه‌ای عادلانه نسبت به سهمی که در وقوع این جنایت داشته‌اند، مجازات شوند.

خسرو ملک گفت: «ما خانواده‌های داغدار که شاید بهتر باشد قربانیان به‌جا مانده از این جنایت، نامیده شویم، خواستار کشف حقیقت و اجرای عدالت هستیم.»

او اضافه کرد: «هدف خانواده‌ها از اجرای عدالت این است که چنین فجایعی بار دیگر رخ ندهد و جان هیچ انسان بی‌گناه دیگری به خاطر خو و خصلت مشتی جنایتکار از دست ندهد.»

نواز ابراهیم، دبیر انجمن خانواده های قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲ موارد ذکر شده در صفحات ۱۳ و ۱۴ پرونده ارجاع شده به دیوان بین‌المللی دادگستری را منطبق بر خواسته‌های خانواده‌ها دانست. 

او گفت که در این صفحه‌ها از جمهوری خواسته شده است که نه تنها مسوولیت این جنایت را بپذیرد، پاسخ‌گو باشد و از خانواده‌ها عذرخواهی کند، بلکه تعهد بدهد که چنین جنایتی را دیگر هیچ‌گاه انجام نمی‌دهد.

در بند آخر ارجاع داده شده به کنوانسیون مونترال هم تاکید شده که همه عاملان و آمران باید بازجویی شوند. حتی در بخشی از این بند در مورد استرداد متهمان هم صحبت می‌کند.

 

نقش خانواده‌ها در تنظیم شکایت چهار کشور شاکی

چهار کشور شاکی امکان ثبت پرونده از طریق استناد به کنوانسیون شیکاگو و کنوانسیون مونترال را داشتند. به گفته نواز ابراهیم، کنوانسیون شیکاگو به بخش کیفری نمی‌پردازد و در حقیقت زیر چتر کنوانسیون مونترال است که می‌توان به بخش کیفری پرداخت. از این رو، انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲، کانادا و دیگر کشورها را راضی کردند که پرونده را تحت کنوانسیون مونترال پیش برده و در دیوان بین‌المللی دادگستری ثبت کنند تا بخش کیفری هم شامل آن بشود.

 دبیر انجمن تاکید کرد که در واقع بند آخر که به شناسایی و بازجویی عاملان و آمران تاکید دارد با فشار خانواده‌ها و پافشاری انجمن در پرونده قرار گرفته است. .

به گفته نواز ابراهیم این نشان می‌دهد که از نظر خانواده‌ها جبران خسارت، از آخرین خواسته‌ها است و خواست اصلی، جبران خسارت بر محور کشف حقیقت و اجرای عدالت است. خانواده‌ها هم انتظار دارند که این پرونده را با اولویت کشف حقیقت و اجرای عدالت پیش ببرد.