جام ملت‌های آسیا؛ سایه‌ای شوم از دهه‌ها جنگ، موشک و خون

جام ملت‌های آسیا هرآن قدر که تا پیش از انقلاب برای ایران توام با افتخار و خاطراتی طلایی از سه دوره پیاپی قهرمانی بود، پس از انقلاب با حسرت، تلخی، شکست و ناکامی همراه شد. 

سال ۱۹۸۰، وقتی بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران پای خود را روی خاک کویت گذاشتند، به عنوان مردانی که می‌خواهند از سه قهرمانی متوالی خود در این رقابت‌ها دفاع کنند، به چشم می‌آمدند. کمتر از یک هفته بعد اما بازیکنانی بودند از کشوری که مورد حمله نظامی قرار گرفته بود.

ایران پس از ۴۳ سال، بار دیگر در جام ملت‌های آسیا است و این بار جمهوری اسلامی به شرق و غرب خود موشک‌پرانی می‌کند. هراس آغاز جنگ در دل مردم است و البته بعید به نظر می‌رسد بازیکنان کنونی این تیم، هم‌چون بازیکنان دهه ۸۰ خورشیدی، دلواپسی خاصی برای آغاز یک منازعه نظامی علیه کشورشان داشته باشند.

***

جام ملت‌های ۱۹۸۰؛ آغاز جنگ ایران و عراق

می‌گویند «محمد پنجعلی»، مدافع تیم ملی به جمع بازیکنان می‌آید و فریاد می‌زند: «۱۶۰ فروند هواپیمای عراقی، تهران را بمباران کرده‌اند.»

بازیکنان تیم ملی در سال ۱۹۸۰ میلادی این‌گونه در کویت متوجه آغاز جنگ ایران و عراق می‌شوند. رسانه‌های عربی اخبار خود را با پیش‌روی نیروهای ارتش عراق از جنوب و غرب کشور با چاشنی بزرگ‌نمایی آغاز کردند. تلفن‌ تنها راه آن روزهای تماس مردم با یک‌دیگر بود اما تلفن‌های تهران، پایتخت ایران به محض آغاز حمله نظامی عراق به ایران، قطع شدند.

بازیکنان تیم ملی امکان ارتباط با ایران را نداشتند. بازی اول‌شان را مقابل سوریه با تساوی بدون گل به پایان رساندند و مقابل چین به تساوی دو بر دو رسیدند. پس از پایان بازی دوم و بازگشت به هتل، از آغاز جنگ باخبر شدند.

در دیدار سوم، در حالی بنگلادش را هفت بر صفر شکست دادند که هنوز هیچ بازیکنی موفق به تماس با خانواده یا اقوام و دوستانش نشده بود. بازی چهارم را مقابل کره‌شمالی در حالی با پیروزی سه بر دو به پایان رساندند که هم‌چنان اخباری که دریافت می‌کردند، از رسانه‌های عربی و با تاکید بر موفقیت‌های نظامی ارتش «صدام حسین» بود.

در نیمه نهایی، تیم ملی ایران باید مقابل کویت، میزبان بازی‌ها قرار می‌گرفت. یک روز پیش از شروع بازی، رسانه‌های کویتی از کشته شدن «حسین روشن»، برادر «حسن روشن»، بازیکن تیم ملی ایران خبر دادند. «حمید علیدوستی»، مهاجم همان تیم در مصاحبه‌ای گفته بود بازیکنان تیم ملی آن شب تا صبح از این غم نخوابیدند.

جنگ اگر برای ایران و عراق آوارگی داشت، برای کویت در جام ملت‌ها یک پیروزی مقابل قهرمان سه دوره گذشته این مسابقات به ارمغان آورد؛ ایران دو بر صفر شکست خورد و به بازی رده‌بندی رفت.

جام ملت‌های ۱۹۹۶؛ کشتار مردم افغانستان

بسیاری ریشه‌های جنگ‌های دو دهه اخیر در افغانستان را در حد فاصل ماه‌های اکتبر تا دسامبر سال ۱۹۹۶ میلادی می‌بینند. طبق اسناد منتشر شده، پس از روی کار آمدن حکومت «طالبان» در افغانستان، برخی از کشورهای غربی، از جمله امریکا و بریتانیا، این دولت را مناسب اداره افغانستان اما تندرو در اجرای احکام اسلامی توصیف کرده بودند.

با این وجود، داستان از زمانی آغاز شد که دولت طالبان درهای کشور را به روی «اسامه بن‌لادن» و گروه «القاعده» برای آموزش‌ها و رزمایش‌های نظامی این شاخه تروریستی باز کرد.

رقابت‌های جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۶ از چهارم دسامبر آغاز و تا ۲۱ همان ماه ادامه یافت. از ۹ تا ۳۰ دسامبر همان سال، درگیری‌های خونین میان نیروهای دولت سابق و جنگ‌جویان طالبان و القاعده شکل گرفتند. تعداد دقیق کشته‌ شده‌های غیرنظامی به صورت دقیق در دست نیست اما گفته می‌شود که طالبان در تلافی حمله برخی نیروهای ائتلاف امریکا و دولت سابق به یک کمپ آموزشی القاعده، در یک روز به ۱۹ منطقه مسکونی در کابل موشک و راکت پرتاب کرد.

جام ملت‌های ۲۰۰۰؛ میزبان، زیر سایه جنگ‌جویی حماس  

مشهور است به «انتفاضه دوم» یا «انتفاضه الاقصی»؛ دقیقا هفت روز پیش از آن‌ که جام ملت‌های ۲۰۰۰ به میزبانی لبنان آغاز شود، گروه‌های «سازمان آزادی بخش فلسطین» و شبهه نظامیان «حماس» عملیات‌هایی چریکی را علیه اسرائیل آغاز کردند. بهانه آغاز این نزاع نظامی که به کشته شدن بیش از سه هزار فلسطینی و بیش از ۹۰۰ اسراییلی انجامید، شکست خوردن مذاکرات صلح بین اسراییل و فلسطین در جریان مذاکرات «کمپ دیوید» عنوان شد.

گروه‌های مسلح فلسطینی نسبت به حضور «آریل شارون»، محوطه «الاقصی» و بالای «کوه مقدس» اعتراض داشتند. آریل شارون، شهردار وقت اورشلیم بود که سال ۲۰۰۱ به نخست وزیری اسراییل رسید.  

در جریان این درگیری‌ها، لبنان روزهایی بحرانی را گذراند. نگرانی از ورود جنگ به خاک این کشور و تهدید به لغو مسابقات از سوی کنفدراسیون فوتبال آسیا در صورت ورود لبنان به منازعه نظامی با اسرایيل، این رقابت‌ها را زیر سایه‌ای از ترس و ابهام فرو برد.

جام ملت‌های ۲۰۰۷؛ حمله حماس به فتح و فلسطینی‌ها

جام ملت‌های ۲۰۰۷ به میزبانی مشترک اندونزی، مالزی، تایلند و ویتنام برگزار شد و بدون تردید یکی از بی‌کیفیت‌ترین ادوار این مسابقات بود. جام در حالی برگزار شد که غزه، همان باریکه پرالتهاب غرب خاورمیانه، میان آتش، دود و خون بود. البته این بار بدون مشارکت اسراییل یا بدون آن‌ که از سوی یک سرباز اسراییلی گلوله‌ای شلیک شود.

گروه نظامی حماس برای در دست گرفتن کنترل نظامی و سیاسی باریکه غزه، این بار به خود فلسطینی‌ها هم رحم نکرد. در ماه‌های جون و جولای ۲۰۰۷، پیکارجویان حماس با نیروهای «سازمان فتح» که کنترل غزه را در دست داشتند، وارد درگیری نظامی شدند. طبق گزارش‌ها، ۱۶۱ نفر دست‌کم کشته شدند که کمتر از ۳۰ نفر از آن‌ها نیروهای نظامی یا شبهه نظامی حماس و فتح بودند.

جام ملت‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹؛ جنگ ادامه دارد

جام ملت‌های ۲۰۱۱ به میزبانی قطر با درگیری‌های داخلی سوریه که به پیدایش «داعش» منجر شد و شورش خشونت‌آمیز داخلی در عراق پیوند خورد.

در جریان جام ملت‌های ۲۰۱۵ به میزبانی استرالیا، جنگ داخلی یمن با مشارکت ایران و عربستان در دو سوی متفاوت درگیری به اوج خود رسیده بود.

آخرین روزهای جام ملت‌های ۲۰۱۹ که باز هم میزبانی‌ آن را قطر بر عهده داشت، با درگیری‌های مشهور مرزی هند و پاکستان هم‌زمان بود.

آن‌چه باید امیدوار بود که از آن پرهیز شود، اضافه شدن برگی تازه به دفتر خون‌ریزی‌ها، درگیری‌های نظامی و جنگ‌جویی‌های دولت‌ها در این روزها است؛ روزهایی که بیش از حد خاطرات تلخ از آن به جا مانده است.