در روزهای اخیر، تمسخر ناتوانان جسمی و حرکتی، یا همان معلولان در برنامه‌ای تلویزیونی در ایران، واکنش‌های انتقادی بسیاری به‌دنبال داشته است. در برنامه «بگو بخند» از شبکه «نسیم»، وابسته به صداوسیما، شرکت‌کنندگان با اجرای طنز، سعی در جلب نظر داوران برنامه را دارند، اما تقلید رفتار ناتوانان جسمی و حرکتی از سوی یکی از شرکت‌کنندگان برای خنداندن داوران، انتقادهایی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال داشت.
در میان این انتقادها، کاربری در شبکه «ایکس» نوشت: «خندان به چه قیمتی؟ چه شادی زشت و تعفن انگیزی.» کاربر دیگری هم به نقش صداوسیما اشاره کرد و نوشت: «صداوسیما، مروج تمسخر و نگرش تحقیرآمیز به افراد دارای معلولیت.»
***
به‌دنبال این انتقادها، کارشناسان و رسانه‌ها یادآوری کردند که صداوسیما و مسوولان حکومتی که باید ترویج‌دهنده رفتار درست با معلولان باشند، بارها در برنامه‌های مختلف، این افراد را تحقیر کرده‌اند.
برای مثال روزنامه «شرق» یادآوری کرد که در برخی از سریال‌ها و برنامه‌ها، سرنوشت آدم‌ها و شخصیت‌های بد داستان به معلولیت منتهی شده است. زیور «آوای باران»، انیس «ستایش» و فرزانه «کیمیا»، ازجمله شخصیت‌های منفی شناخته شده‌ای بوده‌اند که سرنوشت آن‌ها در سریال با انتقاداتی هم همراه شد؛ چراکه جزای اعمال بدشان در زندگی را، با معلولیت در دوران میان‌سالی و پیری دادند.
به تصویر کشیدن چنین داستانی به ببینده القاء می‌کند که هرکس که دچار معلولیت شده، در واقع تاوان بدی‌ها و ظلم‌هایی که به مردم کرده است را دیده است؛ تصویری که فرهنگ غلطی را در جامعه ترویج می‌کند.
به امید ایران بدون معلول
جالب اینکه در کنار صداوسیما، حتی مقام‌های رسمی دولت نیز خواسته‌و‌ناخواسته، با سخنان خود معلولان را تحقیر کرده و آزار داده‌اند.
در آخرین مورد، «صولت مرتضوی»، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی که سازمان بهزیستی را در زیر مجموعه خود دارد و باید نسبت به دیگر اعضای دولت درک بهتری از نحوه برخورد با معلولان داشته باشد، در سخنان خود، آن‌ها را آزار داد.
او در مراسمی که ۱۲آذر۱۴۰۲ به مناسبت روز جهانی معلول در تهران با حضور تعداد زیادی از افراد نابینا، ناشنوا و افراد دارای مشکلات گویایی برگزار شده بود، گفت: «جهان در خصوص مساله فلسطین "کر و کور و لال شده" است.» یکی از شرکت‌کنندگان به خبرآنلاین گفت که حتی ناشنوایان حاضر در سالن هم از طریق رابط زبان ناشنوایان، متوجه این صحبت شدند. این حرف بسیاری از افراد، به‌خصوص والدین بچه‌ها را ناراحت کرد.
وزیر رفاه شاهکار خود را در آخر سخنرانی رو کرد؛ آنجا که گفت: «به امید ایران بدون معلول.» این سخنان هم واکنش‌هایی در پی داشت. یکی از ورزشکاران حاضر در مراسم گفت که وزیر می‌توانست با مباحث علمی به روش‌های پیشگیری از تولدهای معلول، اصلاح جاده‌ها، ایمنی جاده و خودرو و لزوم پیشگیری از معلولیت‌های ناشی از کار اشاره کند و بگوید دولت از این راه‌ها باید جلوی بروز معلولیت را بگیرد، نه آنکه معلولان را بار اضافی جامعه خطاب و دل آن‌ها را خون کند.
«صبا آلاله»، روان‌شناس، درباره آثار پخش چنین برنامه‌های از صداوسیما و گفتار مقام‌های حکومتی بر معلولان به «ایران‌وایر» گفت: «افراد دارای معلولیت متوجه هستند که از سمت جامعه و خانواده یا طرد می‌شوند، یا مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند.» به گفته او، زمانی که معلولان چنین صحنه‌هایی می‌بینند، مجموعه‌ای از احساسات به آن‌ها هجوم می‌آورد. آن‌ها احساس تحقیر می‌کنند، به‌شدت احساس سرزنش شدن و احساس گناه می‌کنند، چون فکر می‌کنند بخش اضافه‌ای در جامعه هستند که نه‌تنها نادیده گرفته می‌شوند، بلکه مورد تمسخر و شوخی دیگران هستند.
صداوسیما؛ از ترویج فرهنگ غلط، تا خودداری از جبران اشتباه
به‌دنبال انتقادهای مطرح شده درباره نمایش تحقیر و تمسخر معلولان در برنامه «بگو بخند» صداوسیما، «علیرضا خمسه»، بازیگر سرشناس و از داوران آن برنامه، با انتشار ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی، از این اتفاق عذرخواهی کرد؛ اما نکته اینجاست که حتی آن عذرخواهی هم با اما و اگر بیان شد.
یکی از کاربران شبکه اجتماعی ایکس در پیامی نوشت که «عذرخواهی علیرضا خمسه نشانه دیگری از دانش محدود جامعه، حتی هنرمندان از معلولیت و اصول اخلاقی کار حرفه‌ای بدون تبعیض و دیگری‌ستیزی است. عذرخواهی همراه با اما و اگر، بدون نشانه‌ای از فهم اشتباه رخ داده و راه جبران، تضمین کننده عدم تکرار نیست.»
صبا آلاله، روان‌شناس نیز یادآوری کرد که چنین اتفاقاتی در صداوسیما بارها افتاده است و هنرمندان بعد از چنین اتفاقاتی معمولا یک عذرخواهی می‌کنند، درحالیکه هنرمندان در همان لحظه نباید بگذارند که چنین اتفاقی بیفتد. به گفته این روان‌شناس، بیشتر کسانی که در آن رسانه هستند، تفکر مشابهی نسبت به معلولان دارند و به خودشان زحمت نمی‌دهند که وقت بگذارند و درباره آن گروه بیشتر یاد بگیرند.
در این بین، مسوولان برنامه «بگو بخند» هم با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند که این برنامه قصد تمسخر معلولان را نداشته است. نکته اینجاست که مسوولان برنامه اگرچه در این بیانیه عذرخواهی کردند، اما سطح این اتفاق را به‌شدت پایین آوردند. در انتهای این بیانیه موج انتقادات را «یک فضاسازی غیرحرفه‌ای از سوی برخی رسانه‌ها برای تحت‌شعاع قرار دادن یک برنامه موفق» خواندند و به‌خاطر آنچه که «سوءتفاهم» نامیدند، از معلولان عذرخواهی کردند.
«احمد رافت»، روزنامه‌نگار باسابقه و سرشناس، درباره نحوه درست برخورد مدیران برنامه‌ای که معلولان را تحقیر و تمسخر کرده است به ایران‌وایر گفت: «در کشورهای اروپایی که من دیدم، کسی به خودش اجازه نمی‌دهد معلولان را مسخره کند و اگر چنین اتفاقی بیفتد، بلافاصله با واکنش شدید مردم و حتی مسوولان آن شبکه تلویزیونی یا نشریه مواجه خواهد شد، به‌طوری که آن‌ها به‌طور گسترده از معلولان معذرت خواهی خواهند کرد.»
به گفته احمد رافت، اهانت به معلولان و کسانی که مشکل جسمی دارند، در رسانه به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست؛ آن هم تمسخر فردی که شرایطش دست خودش نیست و تحت اراده او نبوده است. او اضافه کرد: «چنین اتفاقی باید با واکنش بسیار تندتری از آنچه که من در شبکه‌های اجتماعی دیدم مواجه شود. متاسفانه حتی بخشی از مردم ایران چنین مسائلی را دست‌کم می‌گیرند، درحالیکه اگر معتقدیم باید به سمت جامعه بهتری حرکت کنیم، باید از همین اتفاقات ظاهرا کوچک شروع کنیم.» او تاکید کرد که علاوه‌بر رسانه‌ها، مردم هم باید به چنین موضوعی حساسیت داشته باشند و چنین عملی را محکوم کنند.
ملالی روزافزون برای جامعه معلولان
اتفاقاتی این‌چنین برای جامعه معلولان در زمانی می‌افتد که آن‌ها با مشکلات متعددی ازجمله گرانی کالاها و داروهای موردنیاز و کمبود امکانات دولتی مواجه هستند. آن‌ها در یکی-دو سال اخیر بارها در اعتراض به عملی نشدن وعده‌های مسوولان، تجمع و تظاهرات کردند و حالا هم باید از تریبون‌های حکومتی و صداوسیما، تحقیر و تمسخر شوند.
صبا آلاله معتقد است که برنامه‌های صداوسیما، نگاه‌های افراطی و غلط در مورد معلولان را تایید و ترویج می‌کند. به گفته او، بخشی از مردم هنوز معتقدند که خدا افراد دارای معلولیت را، به‌خاطر گناه پدر و مادرشان به آن‌ها داده است.
از طرف دیگر، گروهی از مردم که هیچ آگاهی نسبت به برخورد درست با معلولان ندارند، دلسوزی‌های افراطی نسبت به معلولان دارند. این روان‌شناس می‌گوید: «حالا چنین برخوردهای تحقیرآمیز و تمسخر معلولان در صداوسیما، دقیقا بر تفکرات مردم و آنچه در فرهنگ عامه وجود دارد مهر تایید می‌زند و به مخاطبان می‌گوید که این گروه افرادی هستند که ارزش دیده شدن ندارند، مقبولیت در جامعه ندارند و بار اضافه بر سر خانواده و جامعه هستند.»
البته به‌نظر نمی‌رسد چنین اتفاقاتی برای مسوولان جمهوری اسلامی اهمیتی داشته باشد، یا نگرانی فراهم کند؛ چراکه آن‌ها حتی در مراسم روز جهانی معلول هم، بیشتر به موضوع غزه، فلسطین و حماس پرداختند و در چند جمله‌ای که از معلولان گفتند، این قشر را بیشتر آزار دادند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر