آیا جنگ بین ایران و اسراییل رسما آغاز شده است؟

آیا با حملات پهپادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بامداد ۲۶فروردین۱۴۰۳ به خاک اسراییل، می‌توان گفت جمهوری اسلامی و اسراییل رسما وارد جنگ با یکدیگر شده‌اند؟

***

پاسخ به سوال این نوشته اینک کاملا بستگی به واکنش اسراییل دارد، اما جواب کوتاه و صرفا تا پیش از اقدام احتمالی اسراییل، منفی است. وضعیت دو کشور هنوز وارد فاز جنگ یا نبرد مسلحانه بین‌المللی نشده است.

به‌دنبال حمله ویرانگر به کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق که ایران مسوولیت آن را متوجه اسراییل دانست، سپاه پاسداران دست به حمله گسترده با هواپیماهای بدون سرنشین به شهرهای اسراییل زد.

بریتانیا و ایالات متحده برای دفع خطرات و خسارات احتمالی این حمله، به کمک پدافند هوایی اسراییل آمدند و تا لحظه نگارش این نوشتار، حمله بدون کشته و حتی خسارات گسترده به پایان رسیده است.

دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک هم با انتشار نامه‌ای اعلام کرد که پاسخ ایران براساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد در «دفاع مشروع» بابت حمله ۱۳فروردین اسراییل به کنسولگری در دمشق، به پایان رسیده و قصد و نیتی برای تداوم درگیری وجود ندارد.

در‌صورتی‌که اسراییل به حمله پهپادی جمهوری اسلامی واکنش نشان ندهد و موضوع از سوی هر دو کشور فیصله یافته تلقی شود، می‌توان گفت وضعیت بین ایران و اسراییل رسما وارد مرحله جنگ یا نبرد مسلحانه نشده و صرفا یک زد‌و‌خورد محدود بوده که دو کشور علاقه‌ای به تداوم آن و وارد شدن به فاز جنگ نداشتند.

هرچند استفاده مکرر جمهوری اسلامی از ماده ۵۱ منشور ملل متحد به معنی وجود حمله نظامی اشاره دارد که یکی از معانی آن وجود درگیری مسلحانه بین‌المللی است، اما وضعیت حتی پس از حملات سپاه، همچنان وضعیت تبادل آتش و هدف گرفتن محدود منافع متقابل از طریق نظامی است.

واژه مخاصمه مسلحانه بین‌المللی از نظر معنا، همان جنگ مسلحانه بین دست‌کم دو دولت یا دو کشور مستقل از هم است و به‌کار بردن واژه تخاصم، مفهوم و ماهیت حقوقی گسترده‌تر و مشخصی دارد که آن را نمی‌توان برای هر درگیری نظامی میان کشورها به‌ کار برد. مخاصمه مسلحانه بین‌المللی، وضعیتی است که مثلا طی هشت سال بین ایران و عراق وجود داشت.

وضعیت کنونی بین ایران و اسراییل همانند هفته‌های پیش از ۳۱شهریور۱۳۵۹ بین ایران و عراق است. عراق تا پیش از حمله سراسری به ایران، پی‌درپی و برای هفته‌ها، به اهدافی عمدتا مرزی در داخل ایران حمله می‌کرد و ایران هم متقابلا پاسخ‌های محدودی به این حملات پراکنده می‌داد، اما تا زمانی که یکی از دو کشور یعنی عراق، رسما به‌صورت سراسری و گسترده و تداوم به ایران حمله نکرد و سپس با پاره کردن قرارداد مرزی و حسن همجواری اعلان جنگ نداد، وضعیت بین دو دولت، وضعیت تخاصم یا درگیری مسلحانه نبود.

برای اعلام یک وضعیتی جنگی، قصد و نیت دست‌کم یکی از طرف‌ها لازم است، درحالی‌که نه اسراییل و نه جمهوری اسلامی، تاکنون وجود چنین قصدی را به‌طور علنی اعلام نکردند و عملی که نشانگر چنین نیتی باشد، از خود بروز نداده‌اند.

از‌این‌نظر، حمله ۱۳فروردین علیه کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق و حمله با پهپاد به سوی خاک اسراییل از سوی جمهوری اسلامی ایران در ۲۶فروردین، هنوز به آستانه «مخاصمه مسلحانه» بین‌المللی نرسیده و وضعیت جنگی به وجود نیامده است.

آنچه تاکنون انجام شده، تبادل آتش محدود و پراکند، ناپیوسته و حتی تجاوز نظامی علیه منافع یکدیگر است. حمله نظامی به کنسولگری خلاف حقوق بین‌المللی و منشور ملل متحد است، همان‌طور که عملیات پهپادی سپاه نقض منشور است،‌ اما این‌ها رفتار سازنده جنگ یا نبرد مسلحانه بین‌المللی مثلا مشابه آنچه میان روسیه و اوکراین وجود دارد، محسوب نمی‌شود.

در این وضع حتی اگر ایران و اسراییل از یکدیگر تلفات و کشته بگیرند، با کمیت و کیفیت فعلی، هنوز به آستانه جنگ و نبرد مسلحانه بین‌المللی که باید گسترده، مداوم و با تبادل آتش چشمگیر و با اعلام وضعیت جنگی از سوی یکی از طرف‌ها باشد، نرسیده‌است.

در پاسخ به سوال این نوشتار، باید گفت هنوز وضعیت جنگی نیست؛ اما در صورت واکنش نظامی اسراییل به حملات پهپادی سپاه پاسداران و بسته به پاسخ احتمالی ایران، ممکن است در آینده وضعیت شکننده کنونی، تغییر کند.