پیروان دو آیین ایزدی و یارسان که در برخی دوره‌های تاریخی به عنوان یکی از اقلیت‌های دینی مورد پیگرد و آزار بود‌ه‌اند در مناسک و آداب مذهبی دارای وجوه اشتراک بسیاری هستند. در هر دو آیین، حجاب، اجباری نیست. پیروان این دو آیین، به کعبه و روزه گرفتن در ماه رمضان اعتقادی ندارند، نماز نمی‌خوانند، سه روز در سال و در یک فصل از سال روزه می‌گیرند. اعتقاد آنها در مورد پیدایش معاد با اعتقاد مسلمانان بسیار متفاوت است. اماکن مذهبی این دو آیین از نظر شکل ظاهری مخروطی است.
اقلیت دینی یارسان در قانون اساسی ایران به عنوان اقلیت دینی به رسمیت شناخته نشده است. پیروان اقلیت دینی یارسان خود را از پیروان مخصوص علی بن ابیطالب، امام اول شیعیان می‌دانند. شمار یارسان‌های ایران نزدیک به دو میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
آنها بیشتر در استان‌های کرمانشاه، همدان، آذربایجان شرقی، لرستان، مازندران و تهران سکونت دارند. یارسان‌های ایران در استان‌های کرمانشاه، همدان، آذربایجان شرقی، لرستان، مازندران و تهران سکونت دارند. یارسان‌های ترکیه نیز گوران‌های ترکیه هستند که در شهر‌ها و مناطق دیاربکر، بتلیس و دپرسیم زندگی می‌کنند.
ایزدیان در شهرهای خانقین، بدره و طاوق کرکوک عراق، کردستان ترکیه، کردستان سوریه و قسمت کردنشین ارمنستان و اطراف تفلیس زندگی می‌کنند. این آیین که عقاید مهرپرستانه و زرتشتی بر آن تأثیر گذاشته از ادیان زرتشتی و مانوی و نیزبه نوشته برخی منابع از دین یهود و فرقه نسطوری و عقاید صوفیه تاثیر پذیرفته است.
علی محرابی، سخنگوی سازمان دموکراتیک یارسان در این زمینه به ایران وایر می‌گوید: «ایزدی‌هایی که مورد حمله داعش قرار گرفته‌اند بازمانده‌های قدیمی زرتشتیان هستند. مردمانی که با یارسانی‌های ایران از نظر اعتقادی و مناسبات مذهبی وجوه اشتراک بسیاری دارند.»
آخرین خبر‌ها پیرامون حمله به مناطق ایزدی نشین عراق از فجایعی تکان‌دهنده و خشونت‌هایی عریان مانند «زنده به گور کردن دسته جمعی»، به اسارت گرفتن زنان و دختران و تقسیم و فروش آنها در راستای فحشای موسوم به «جهاد نکاح»، «کشتار گروهی» و «بریدن سر مردم» حکایت می‌کند.
به گفته عضو سازمان دموکراتیک یارسان، مقر انجمن ایزدی‌ها در کشور آلمان قرار دارد و تاکنون نزدیک به هفتاد هزار ایزدی از عراق به اروپا پناهنده شده‌اند.
به گفته وی، پیروان آیین یارسان که در ایران از سوی حاکمیت با اسامی متفاوت علی الله، شیطان پرست و اهل حق شناخته شده‌اند در اصل با ایزدی‌ها از یک ریشه هستند که به دلایل متفاوت از یکدیگر دور افتاده‌اند. آنها بیش از هزار سال از آداب و رسوم اطراف خود تاثیر پذیرفته‌اند.
ایزدی‌ها و یارسان‌ها شیطان پرست نیستند
محرابی با بیان اینکه در ایران، پیروان آیین ایزدی زندگی نمی‌کنند معتقد است یارسان‌ها به خاطرموقعیت جغرافیایی خود مجبور شدند در طول سال‌های اخیر به شیعیان نزدیک شوند.
او می‌گوید:«دردو آیین ایزدی و یارسان، حجاب، اجباری نیست. ایزدی‌ها و یارسان‌ها به کعبه و روزه گرفتن در ماه رمضان اعتقادی ندارند، نماز نمی‌خوانند، پیروان این دو آیین، سه روز در سال و در یک فصل از سال روزه می‌گیرند. هر دو طرف به سبیل دست نخورده اعتقاد دارند. اماکن مذهبی هر دو، از نظر شکل ظاهری مخروطی و بسیاری از آداب و رسومشان شبیه یکدیگر است. از نظر آنها پیدایش معاد با اعتقاد مسلمانان متفاوت است.»
بیشتر آنها معتقدند در گذشته یک گروه بودند و در ایران پیش از اسلام با یکدیگر زندگی می‌کردند. به گفته محرابی، درطول تاریخ ازحکومت عثمانی تا صفویان، ایزدی‌های عراق ۷۴ بار حکم قتل عام داشته‌اند.
این آیین، زمانی سراسر کردستان تا لبنان، ترکیه، آلبانی و بالکان، آذربایجان و گرجستان را تحت پوشش خود قرار داده بود.
درگذشته، یارسان‌ها و ایزدی‌ها به مرجع خود پیر می‌گفتند. در مناطق محل سکونت ایزدی‌ها پس از تحت فشار قرار گرفتن از سوی حکومت عثمانی، نام واژه «پیر» برای مراجع دینی ایزدی‌ها به «شیخ» تغییر نام پیدا کرد. یارسان‌ها در ایران برای مرجع دینی خود به جای واژه کردی اصیل «پیر» به تقلید از شیعیان از واژه «سید» استفاده کردند. به گفته سخنگوی سازمان دموکراتیک یارسان، این گروه مذهبی، امکانات حکومتی نداشتند. از سوی دیگر فاصله بسیاری بین آداب و رسوم آنها با واژگان و ادبیات کردی ایجاد شد و بیشتر با واژگان ترکی، عربی و زبان فارسی مانوس شدند.
محرابی معتقد است که ایزدی‌ها و یارسان‌ها شیطان پرست نیستند. این اتهام، یکی از حربه‌های جریانات اسلامی است که به ایزدی‌ها و یارسان‌ها وارد می‌شود. در سرپل ذهاب که پیش‌تر، محل زندگی یهودیان، مسیحیان، ارمنی‌ها و یارسان و سنیان و شیعیان بود، سنیان و شیعیان به منظور منزوی کردن اقلیت‌های دینی به ارمنی‌ها، یارسان و بهاییان تهمت می‌زدند. برای نمونه شایع می‌کردند که بهاییان شب‌ها دور هم جمع می‌شوند و کارهای غیراخلاقی می‌کنند.
پیروان این دو آیین به شیطان آن چنان که در ادیان ابراهیمی به آن اشاره شده اعتقاد ندارند اما معتقدند نیرویی که با خداوند سروکار دارد همچون دو وجه لازم و ملزوم می‌دانند، شیطانی که در ادیان ابراهیمی وجود دارد را نه می‌پرستند ونه نفی نمی‌کنند.
به گفته محرابی، با گذشت زمان و تحمیل حکام اسلامی برخی از آداب مسلمانان وارد مراسم عزاداری آنها شد به طوری که آنها مجبور شدند در مساجد، مراسم ترحیم مرده‌های خود را برپا کنند.
در آیین یارسان و ایزدی، مراسم عزاداری همراه با نواختن تنبور و آواز برگزار می‌شود. پیروان دو آیین ایزدی و به ویژه یارسان به گردش دورانی زندگی انسان‌ها و تناسخ روح اعتقاد دارند. محرابی در این زمینه توضیح می‌دهد: «این دو گروه معتقدند که یک فرشته مسئول نوشتن اعمال انسان است و درهنگام غروب آفتاب، نوشتن اعمال یک شبانه‌روز انسان را به پایان می‌رساند.»
آنها معتقدند که در مراحل بعدی بر مبنای کردار و رفتار کنونی، روح انسان دچار تنزل یا ارتقا می‌شود و در مراحل بالا‌تر به خدا می‌پیوندد. آنها براین باورند که ذات خدا به درجات متفاوت در وجود هر بنده‌ای قرار دارد.
مسلمانان ایزدیان را به خانه خود راه نمی‌دهند
ایزدی‌ها به دلیل حفاظت از هویت خود با مسلمانان ازدواج نمی‌کنند. از سوی دیگر، هیچ مسلمان شیعه یا سنی حضور یک فرد ایزدی را در خانه خود نمی‌پذیرد مگر آنکه، دین خود را تغییر داده و مسلمان شده باشد.اگر دختری از سوی ایزدی‌ها با فردی مسلمان ازدواج کند به طور حتم باید تغییر دین بدهد به همین خاطر، تمایل ازدواج با دختران ایزدی از سوی مسلمانان بیشتر است.
محرابی در این زمینه می‌گوید: « در طول این سال‌ها مسلمانان منطقه از وجود زنان ایزدی سواستفاده‌های بسیاری کرده‌اند تا از این طریق به ایزدی‌ها توهین کنند.هیچ‌گاه، مسلمانان دختر به ایزدی نمی‌دهند و همواره در تلاش هستند که از ایزدی‌ها دختر بگیرند چون دادن دختر به غیر مسلمان ازنظر شرع مسلمانان ممنوع است در مساجد مناطق محل زندگی ایزدیان با صدای بلند جار می‌زنند که از ایزدی‌ها دختر بگیرید حتی به زور.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در ایران، اجازه ساخت هیچ جم خانه‌ای به پیروان یارسان داده نمی‌شود، جم خانه‌هایی که در زمان پیش از انقلاب ساخته شد ظرفیت بیشتر از صد نفر را ندارند بنابراین، پیروان یارسان مجبورند در مساجد، مراسم ترحیم خود را برپا کنند.»
در جم خانه به هنگام عبادت، کلام‌ها همراه با تنبور و با صدای بلند خوانده می‌شود. مراسمی مانند سرسپردن، ازدواج و نام‌گذاری کودک و غیره نیز در جم‌خانه انجام می‌شود.
با وجود نقاط اشتراک بسیار در آیین و اداب رسوم ایزدی‌ها و یارسان‌ها روابط این دو قوم بسیار محدود است چرا که یارسان‌ها در غرب ایران و ایزدی‌ها در غرب عراق زندگی می‌کنند.
به گفته سخنگوی سازمان دموکراتیک یارسان، از ابتدای سرکار آمدن جمهوری اسلامی فشارهای بسیاری بر یارسان‌های ساکن ایران به ویژه در مناطق صحنه، همدان، دالاهو، سرپل ذهاب و قصر شیرین وارد آمد به طوری که بیش از چهل هزار تن از این قوم، مجبور به گریختن از خانه و کاشانه خود شدند و در مرزهای ایران و سوریه سرگردان شدند. بخشی از آنها نیز به اروپا پناه آوردند. پناهندگانی که از ابتدای سرکار آمدن رژیم به دنیا آمده‌اند اکنون دوران میان سالی خود را سپری می‌کنند و در اثر زندگی ناگوار، دچار فرسودگی شده‌اند.
در حکومت عراق، زندگی ایزدی‌ها تحت کنترل دولت وقت قرار داشته است. حکومت جمهوری اسلامی نیز نفوذ زیادی داشته است به طوری که دامنه نفوذ حکومت ایران به حکومت اقلیم کردستان و حکومت عراق نیز رسیده است.
از سوی دیگر در ایران، فشار بر پیروان آیین یارسان، واکنش برخی از نهاد‌ها و مدافعان حقوق بشر ازجمله احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران را در پی داشته است.
در سال ۱۳۹۲ سە تن از پیروان آیین یارسان به نام‌های نیک مرد مرادی، حسن رضوی ومحمد قنبری در اعتراض به آنچه تبعیض و توهین به پیروان این اقلیت مذهبی خوانده شده اقدام به خودسوزی کردند. حکمت صفری که یک سرباز یارسانی بود نیز با اسلحه سازمانی‌اش اقدام به خودکشی کرد.
تاکنون شماری از پیروان این آیین به خاطر اعتقاداتشان از کار اخراج شده‌اند. پیروان آیین یارسان آداب و آیین خود را پنهانی اجرا می‌کنند. آنان از فعالیت سیاسی خودداری می‌کنند.
محرابی با بیان اینکه پیروان آیین یارسان در این چند سال، متحمل انواع توهین ازجمله تراشیدن اجباری سبیل شده‌اند می‌افزاید: «آقای یونسی چندی پیش نشستی با بزرگان یارسان داشت و از آنها خواست به نوعی خود را زیرمجموعه تشیع قرار دهند یا اینکه به طریقی ناچار به پذیرفتن شیعه شوند. از نزدیک به سه چهار سال پیش پیروان یارسان به صورت رسمی خواستار رسمیت یافتن آیین یارسان در قانون اساسی جمهوری اسلامی شدند.
به گفته این پیرو آیین یارسان، برخی از بزرگان آیین یارسان با مقام‌های حکومتی در تماس هستند. مقام‌های جمهوری اسلامی با اعمال روش‌های متفاوت، تلاش می‌کنند آنها را تحت لوا و زیرمجموعه شیعیان قرار دهند تا از این طریق، بار خود را سبک‌تر کنند. حتی حاکمیت، برخی از سید‌ها و مراجع آیینی یارسان‌ها را با پول و فشار خریده‌اند.
در حال حاضر شماری از فعالان آیین یارسان از ایران گریخته‌اند و به ترکیه و از آنجا به اروپا پناه آورده‌اند.
** عکس‌ها از صفحه فیس بوک اهل حق ( یارسان )
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر