روحانی به خامنه ای کنایه زد یا دروغ گفت؟

حسن روحانی، رییس جمهور ایران امروز (دوشنبه) گفته است: «امام هیچ‌گاه در امور دولت دخالت نمی‌کرد و همواره هدایت می‌کرد؛ همان‌طور که امروز رهبر معظم انقلاب هم در همه امور کشور هدایت‌گر هستند.»

این اظهارنظر به اندازه کافی پرسش برانگیز است. سخنان سیاستمداران به طور معمول در فضای سیاسی می توانند معناهای خاص خویش را داشته باشند. وجه اول این اظهارنظر آن است که حسن روحانی از رهبر جمهوری اسلامی دفاع کرده باشد. این یک رفتار معمول رییس جمهور ایران در دو سال گذشته بوده که رابطه خویش با علی خامنه ای را مستحکم و منطقی نشان دهد.

بر این اساس، حسن روحانی خواسته است به برخی منتقدان احتمالی بگوید اگر علی خامنه ای در اموری اظهارنظر می کند، دخالت نیست و هدایت است و دولت او هم چنین رویه ای را قبول دارد.

این سبک دفاعی اما می تواند شامل یک دروغ بزرگ باشد؛ واقعیت تاریخ سیاسی معاصر ایران نشان می دهد که هم آیت الله خمینی و هم آیت الله خامنه ای تمایل گسترده ای به دخالت در امور اجرایی داشته و دارند. دخالت مستقیم آیت الله خمینی در انتخاب میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر و نپذیرفتن نظر علی خامنه ای به عنوان رییس جمهور وقت، یکی از مهم ترین نمونه های تاریخی است که از قضا، نه تنها موجب تنش های بسیار در جامعه سیاسی آن دوران شد که ریشه بسیاری از شکاف های آینده را محکم تر و وسیع تر کرد.

دخالت مستقیم آیت الله خامنه ای در عزل و نصب «حیدر مصلحی»، وزیر اطلاعات دولت احمدی نژاد نیز یک نمونه روشن و پر از حاشیه بود که این هم سبب خانه نشینی رییس جمهور وقت و نهادینه شدن شکاف های سیاسی عمیق در میان اصول گرایان شد.

او به روشنی می گفت اگر دخالت دو رهبر و تحمیل میرحسین موسوی به علی خامنه ای و حیدر مصلحی به محمود احمدی نژاد انجام نشده بود، بسیاری از تغییرات پس از آن نیز هرگز رخ نمی داد.

نمونه های متعدد دیگری هم وجود دارند؛ به ویژه در دوران علی خامنه ای که به واسطه تجربه اش در دوران ریاست جمهوری، شخصیت اجرایی حریص تری دارد.

اما علاوه بر این دخالت ها، در انتخاب کابینه نیز برخی وزرا با نظر مستقیم رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می شوند. در کنار این، وجود دولت موازی تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی که در سیمای نمایندگان ولی فقیه در استان ها، نهادهای اقتصادی خارج از کنترل دولت، صداوسیما و سپاه تجلی یافته، سبب شده که حاکمیت دوگانه در ایران استخوان‎دار و ملموس تر باشد.

اما وجه دیگر سخنان حسن روحانی، می تواند کنایه ای باشد به همین موارد و رویه ها. در واقع، او خواسته است کنایه وار به علی خامنه ای بگوید که الگوی کلی و بهتر این است که رهبر جمهوری اسلامی در کار دولت دخالت نکند. برای این کنایه در یک مکان مشخص، یعنی محل دفن آیت الله خمینی، از پوشش سخنان رهبر پیشین انقلاب ایران استفاده کرده تا به نوعی نظر و اعتراض خویش را بیان کند.

او در روزهای قبل هم سخنانی گفته بود که برخی آن را کنایه به علی خامنه ای تعبیر کردند. حسن روحانی گفت پس از توافق نباید هر حرفی زده شود چون ممکن است اجرای توافق را دچار مشکل کند.

در روزهای پس از توافق وین، رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی های متعدد، استکبارستیزی و مبارزه با امریکا را یک دستورکار ثابت دانسته و لحن به شدت تهاجمی علیه غرب داشته است.

حسن روحانی هم چنین در سخنرانی پیشین خویش، اصل نظارت شورای نگهبان در انتخابات را زیرسوال برد و گفت این کار دخالت در کار دولت و مجریان انتخابات است.

در واقع، می توان در یک گمانه زنی کلی گفت با توجه به سابقه اعتراض رییس جمهور ایران به آثار تخریبی سخنان رهبر جمهوری اسلامی در فضای سیاست خارجی و هم چنین رد دخالت منصوبان رهبر جمهوری اسلامی (شورای نگهبان) در انتخابات، او سطح اعتراض را بالاتر برده و از رهبر جمهوری اسلامی خواسته است در کار دولت دخالت نکند.

مهم نیست که این گمانه زنی چه قدر استوار و دقیق است، مهم این است که در فضای کنونی سیاست ایران، کنایه وار بودن سخنان حسن روحانی بیش تر برجسته می شود؛ هم موافقان روحانی دوست دارند این را کنایه تلقی کنند و هم مخالفانش.  

برای بسیاری از حامیان او و هم چنین منتقدان سیاست های علی خامنه ای مهم این است که به نوعی رییس جمهور ایران اعتراض آن ها را به سیاست ها و رفتار جمهوری اسلامی نمایندگی کند، ولو این که دروغ بگوید.

برای مخالفان حسن روحانی هم برجسته سازی این موارد می تواند خوراک تازه و لازم برای اثبات پیش بینی های قبلی آن ها درباره غیرقابل اعتماد بودن روحانی جور کند.

این پدیده عجیبی نیست. در دوران محمود احمدی نژاد نیز وقتی او از برادران قاچاق چی سخن می گفت، یا به انتقاد از شورای نگهبان می پرداخت و یا از اجرای دستورات رهبر جمهوری اسلامی سرپیچی می کرد، لبخند بر لب خیلی ها، از جمله مخالفان جدی احمدی نژاد می نشست. کنایه و دروغ های احمدی نژاد در نهایت با خشم و قهر علی خامنه ای و انزوا و اخراج تلویحی او از سیاست مواجه شد.

پیش بینی چنین سرنوشتی برای حسن روحانی زود است. او با تجربه تر، ریشه دارتر و داناتر نشان داده و از قابلیت قابل توجهی در سیاست ورزی برخوردار است. ولی طبیعی است که این اشاره ها و یا تعابیری که از این اشاره ها می شود، فعلا خشم بسیاری از نزدیکان علی خامنه ای را برانگیخته است.

واکنش فوری و تند «محمدعلی جعفری» فرمانده سپاه، نامه 25 نماینده روحانی مجلس و موضع گیری انتقادی «صادق لاریجانی» رییس قوه قضاییه، موج نخست این خشم بود.

این موجع تا کجا پیش می رود و دولت حسن روحانی تا کجا در این بازی مقاومت می کند، اکنون مساله اصلی نیست؛ مساله مهم تر، شروع بازی است. حسن روحانی این نکته ها را به خوبی می داند. همان گونه که بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات، پروژه سیاست خارجی را کلید زد، می تواند بلافاصله پس از توافق هسته ای، پروژه سیاست داخلی خود را آغاز کند. نقطه قوت شروع این پروژه در فاز نخست این است که توجه را به اندازه کافی از سیاست خارجی و پرونده هسته ای دور و روی سیاست داخلی متمرکز می کند. این موقعیت برای حسن روحانی که باید مانند یک پرستار دلواپس، حواسش به اجرای توافق هسته ای باشد، یک سپر کارآمد ایجاد خواهد کرد. در عین حال، جدی بودن دولت در سیاست داخلی را به نمایش می گذارد و حامیانش را به مشارکت قوی در انتخابات مجلس و خبرگان رهبری امیدوارتر می کند؛ چه بهتر از این.