فهرست بلند تخلفات جمهوری اسلامی در پرونده شلیک به هواپیمای اوکراینی

جمهوری اسلامی ایران در ساعات اولیه صبح روز هجدهم دی ۱۳۹۸، هواپیمای مسافربری «بویینگ ۷۳۷» اوکراین را با شلیک دو موشک سرنگون کرد که به کشته شدن تمامی ۱۷۶سرنشین و خدمه آن هواپیما منجر شد. از آن تاریخ تاکنون، جمهوری اسلامی دست کم در ۱۹ اقداماتی خلاف قوانین بین‌المللی انجام داده است که در مورد برخی از این تخلفات، مجازات کیفری و در برخی دیگر، مسوولیت بین‌المللی دارد. این گزارش، فهرستی از تخلفات بین‌المللی جمهوری اسلامی در پرونده شلیک موشک به پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین است.

***

۱- اولین تخلف بزرگ زمانی رخ داد که جمهوری اسلامی پس از موشک‌پرانی به بخش خالی از نیروی انسانی پایگاه هوایی نیروهای ائتلاف به سرپرستی امریکا در عراق و در زمانی که احتمال عمل متقابل ایالات متحده وجود داشت، آسمان کشور را به روی هواپیماهای مسافربری مسدود نکرد و جان غیرنظامیان را در خطر مرگبار و مستقیم قرار دارد.

۲- اشتباه مهلک دیگر در زمانی رخ داد که به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،  ارتباط بدون نقصی بین پدافند هوایی موقت سپاه که در نزدیکی «فرودگاه بین‌المللی امام خمینی» تهران مستقر بود و پدافند یکپارچه جمهوری اسلامی برقرار نبود و اپراتور علی‌رغم سوال از مافوق خود برای شلیک یا عدم شلیک، پاسخی نگرفته بود.

۳- اقدام غیرقانونی مقام‌های دولتی، به ویژه مدیران بخش حمل و نقل هوایی جمهوری اسلامی ایران این بود که علی‌رغم اطلاع از هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری اوکراینی، از دقایق اولیه فاجعه شروع به پخش اطلاعات و اخبار جعلی هم‌چون نقص فنی هواپیما کردند.

۴- «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضای سپاه که نیروی تحت امر او به هواپیما شلیک کرده و به طور یقین از هدف قرار دادن هواپیما با موشک مطلع بود، یک روز پس از سرنگون کردن هواپیما و در حالی که اوکراین خواستار روشن شدن علت سقوط شده بود، در یک کنفرانس خبری حاضر شد. او بدون اشاره به فاجعه‌ای که آفریده بود، فقط ادعاهایی درباره موفقیت در حمله به پایگاه «عین‌الاسد» مطرح کرد و گفت: «در این عملیات دنبال کشتن کسی نبودیم؛ اگرچه حتماً ده‌ها نفر کشته و زخمی شده‌اند. می‌توانستیم طوری عملیات را طراحی کنیم که در گام اول ۵۰۰کشته داشته باشند و اگر جواب می‌دادند، در گام‌های دوم و سوم، چهار تا پنج هزار کشته می‌دادند. همه موشک‌ها به هدف اصابت کردند و حتی یک تیر به‌سمت موشک‌های ما شلیک نشد. امریکایی‌ها در آماده‌باش کامل بودند و ۱۲ فروند هواپیمای شناسایی آن‌ها با نگرانی مراقبت می‌کردند.»
او هیچ اشاره‌ای به ساقط کردن هواپیمای اوکراینی نکرد.

۵- در حالی که دولت جمهوری اسلامی متعهد است در زمان وقوع سوانح هوایی بین‌المللی، تا رسیدن نمایندگان کشور صاحب هواپیما و نمایندگانی از کارخانه سازنده آن، صحنه سقوط را حفظ کند، به سرعت صحنه فاجعه را با به کارگیری بیل‌های مکانیکی پاک کرد. تصاویر پاک کردن بقایای هواپیمای ساقط شده در فضای مجازی واکنش افکار عمومی را در پی داشت.

۶- در سه روز اول، مقام‌های جمهوری اسلامی احتمال هرگونه عامل خارجی که باعث سقوط هواپیما شده باشد را در برابر ابهام اوکراین و کانادا که تعداد زیادی از مسافران هواپیما از اتباع این دو کشور بودند، رد کرد. برای مثال، بیستم دی ۱۳۹۹، «علی ربیعی»، سخن‌گوی دولت موضوع اصابت موشک به هواپیما را که از سوی رسانه‌های امریکایی مطرح شده بود، دروغ‌پردازی و عملیات روانی خواند و گفت: «متاسفم که سیستم عملیات روانی دولت امریکا و همراهان آگاه و ناآگاه آن‌ها با این دروغ پردازی‌ها، بر زخم‌های جانکاه خانواده‌های داغ‌دار نمک می‌پاشند و برای تامین اهداف خود در این عملیات روانی، خانواده‌های قربانیان این حادثه را نیز قربانی می‌کنند.»

۷- ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی صبح چهارمین روز از زمان سرنگونی هواپیما و پس از حدود ۸۰ ساعت انکار، مسوولیت شلیک به آن را به عهده گرفت اما اعلام کرد: «]هواپیمای سرنگون شده[ هنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط، بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفت.»
بررسی مسیری که هواپیما در فاصله بسیار کوتاه جدا شدن از زمین در باند فرودگاه تا لحظه سرنگونی طی کرده بود، نشان می‌داد خلبان در کریدور بین‌المللی از پیش‌تعیین شده و بدون ذره‌ای انحراف در پرواز بوده است و بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح که تلاش کرده بود خلبان را مقصر جلوه دهد، ادعای کذب و جعلی دیگری در راه روشن شدن حقیقت و تخلف دیگری در پنهان نگه داشتن حادثه مرگبار بوده است.

۸- امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پس از بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح، مسوولیت سرنگون کردن هواپیما توسط نیروی تحت امرش را برعهده گرفت اما به دروغ اعلام کرد که ممکن است امریکا در سامانه پدافندی جمهوری اسلامی اختلال ایجاد کرده و شلیک پدافند سپاه به سوی هواپیما ناشی از این خراب‌کاری باشد. مقام‌های جمهوری اسلامی چند هفته بعد هرگونه اختلال در سامانه‌های پدافندی را رد کردند.

۹- جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد دو «جعبه سیاه» هواپیمای سرنگون کرده را برای بازیابی اطلاعات آن به بیرون از کشور نخواهد فرستاد. اگر کشوری نتواند اطلاعات جعبه سیاه را بازخوانی کند، خودداری از فرستادن آن به کشوری که توانایی آن را دارد، تخلف است.

۱۰- «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرد ایران توانایی فنی بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه را ندارد اما آن را به هیچ وجه به بیرون از کشور هم نخواهد فرستاد. جمهوری اسلامی زیر فشار بین‌المللی، هفت ماه در ارسال جعبه‌های سیاه به فرانسه که امکانات فنی بازیابی آن را داشت، تاخیر انداخت.

۱۱- جمهوری اسلامی از اعلام این‌که با دو فروند موشک پدافندی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موجب سقوط هواپیمای مسافربری شده، خودداری کرده بود. این موضوع بعد از آن روشن شد که اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما به صورت عمومی منتشر شد. جمهوری اسلامی در ادامه تلاش برای پنهان‌کاری و جعل اطلاعات، از اعلام شلیک دو موشک به سوی هواپیما خودداری کرده و تخلف دیگری رقم زده بود.

۱۲- مقام‌های دولتی جمهوری اسلامی اعلام کردند که خسارت هواپیمای ساقط شده را باید شرکت‌های بیمه آن هواپیما بپردازند و ایران نمی‌تواند آن را جبران کند. این یک تخلف دیگر در پذیرش مسوولیت سرنگونی هواپیما بود. با اعتراض اوکراین، ایران دیدگاه خود را تغییر داد.

۱۳- دولت ایران اعلام کرد که دیه مسافران هواپیمای سرنگون شده را بر اساس ملیت آن‌ها پرداخت خواهد کرد. این به معنای آن بود که دیه اتباع ایرانی که جمهوری اسلامی تابعیت مضاعف آن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد، از دیه افراد غیرایرانی کمتر می‌شد. پس از اعتراض‌هایی در سطح افکار عمومی، جمهوری اسلامی اعلام کرد دیه یکسانی به قربانیان هواپیمای ساقط شده خواهد داد.

۱۴- در حالی که ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در دی ماه ۱۳۹۸ اعلام کرده بود مطابق وظایف خود، بلافاصله مقصر شلیک را به سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی می‌کند تا با خطا‌های انجام شده برخورد قانونی شود، روند تعقیب احتمالی قضایی افراد کاملا پنهانی است و افراد تحت تعقیب نامشخص هستند. هم‌چنین مقصران اصلی فاجعه، هم‌چون فرماندهان نظامی که از بستن آسمان کشور در زمان احتمال خطر حملات مرگبار خودداری کردند، نه تنها تحت پی‌گرد قانونی قرار نگرفتند که حتی از مقام خود هم برکنار نشدند.

۱۵- «محسن بهاروند»، معاون ظریف در وزارت امور خارجه، ۱۰ماه پس از سرنگونی هواپیما اعلام کرد گزارش فنی سقوط حداکثر یک ماه پس از آن به اوکراین داده خواهد شد. اما علی‌رغم این اعلام، جمهوری اسلامی ارایه گزارش را تا نزدیک به سال‌روز هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری تاخیر انداخت.

۱۶- جمهوری اسلامی ایران با آزار و اذیت گروهی از خانواده‌های قربانیان، خواستار پایان دادن به اعتراضات درباره پرونده سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی است. برخی خانواده‌های کشته شده‌های هواپیما از احضار، بازداشت و حتی تهدید به تجاوز در بازداشت توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی خبر داده‌اند.

۱۷- دولت جمهوری اسلامی ایران بدون آن که اوکراین، کانادا، افغانستان، سوئد و بریتانیا که اتباع‌شان در این فاجعه هوایی کشته شدند را در مذاکرات مربوط به خسارات دخالت دهد، با اعلام پرداخت مبلغی، به دنبال فیصله دادن به پرونده است. معاونت حقوقی ریاست جمهوری ایران روز چهارشنبه ۱۰ دی اعلام کرد پیشنهاد این معاونت برای پرداخت خسارت به بازماندگان جان‌باخته‌های هواپیمای اوکراینی، در جلسه امروز هیات وزیران به تصویب رسیده است. در این مصوبه، وزارت‌ راه و شهرسازی موظف شده است ترتیبات پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هریک از قربانیان را فراهم کند.
تلاش برای بستن این پرونده بدون روشن شدن همه زوایای منجر به آن و اجرای عدالت کیفری در برابر مسببان سقوط، تخلف دیگری است که در سالگرد سرنگون کردن هواپیما ادامه دارد.

۱۸- مجموعه اطلاعات و گزارش‌های منتشر شده و تلاش‌ها برای انکار و جعل حقایق درباره آن‌چه که به سرنگونی هواپیمای اوکراینی منجر شد، هنوز تایید کننده «خطای غیرعمد» در این فاجعه نیست و فرضیه ایجاد «سپر انسانی» در برابر حمله احتمالی امریکا هم‌چنان مطرح است. استفاده از غیرنظامیان برای دفع خطر حمله نظامی، یک «جنایت جنگی» است که شواهدی قطعی درباره رد آن در این پرونده به صورت عمومی در دسترس نیست بلکه آن‌چه فرمانده هوافضای سپاه گفته که بستن آسمان کشور ممکن بود باعث لو رفتن عملیات موشک‌پرانی علیه اهداف امریکا شود، ظن و گمان استفاده از سپر انسانی را تقویت می‌کند.

۱۹- با گذشت یک سال از زمان شلیک موشک به هواپیمای غیرنظامی اوکراینی و روشن شدن بخشی از حقیقت، از جمله شلیک دو موشک به هواپیما، در اطلاعیه دیگری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نادیده گرفتن حقایق افشا شده درباره این فاجعه، «ماجراجویی» امریکا را علت به سقوط کشاندن هواپیما اعلام کرد. ۱۰

 

 مطالب مرتبط:

سپاه پاسداران امریکا را مقصر سرنگونی هواپیمای اوکراینی اعلام کرد

رسانه‌های آمریکایی: هواپیمای اوکراینی با شلیک موشک ساقط شده است

عواقب «دروغ» دولت روحانی در مورد سانحه هواپیمای اوکراینی چیست؟

بازماندگان هواپیمای اوکراینی کجا می‌توانند شکایت کنند؟