خبرنگار در روزنامه‌نگاری مرسوم، همیشه تولید‌کننده خبر نیست. یعنی برخلاف روزنامه‌نگاری تحقیقی که خبرنگار خبر و واقعیت را از دل تحقیقات و رویدادهای پنهان بیرون می‌کشد، در روزنامه‌نگاری مرسوم، خبر در بسیاری از مواقع در اختیار خبرنگار قرار می‌گیرد. گاهی روابط‌عمومی‌ها مستقیم خبری را برای خبرنگاران ارسال می‌کنند و گاهی منابع خبری، غیرمستقیم و به‌طور هدفمند خبری را به خبرنگاران می‌دهند و گاهی هم این نیروهای امنیتی هستند که خبری را به خبرنگاران دیکته می‌کنند.
به همین دلیل در روزنامه‌نگاری مرسوم، جایگاه دروازه‌بانی خبر اهمیت پیدا می‌کند، چراکه این مسوولیت دروازه‌بانی خبر است تا جلوی اشتباه خبرنگار یا فریب یا تهدید او توسط نهادهای امنیتی را گرفته و از اصول سازمانی، اعتبار رسانه‌ای و اخلاق حرفه‌ای صیانت به‌عمل آورد.
***
درواز‌بانی خبر اما در رسانه‌های حکومتی و وابسته، بیش از آنکه به اعتبار رسانه بیندیشد، خود را مسوول حفظ نظام و سیاست‌های خبری حکومت می‌دانند و می‌کوشند ارزش‌ها و اصول حاکمیتی را بر ارزش‌های خبری و اصول حرفه‌ای مقدم بدارند، به‌همین دلیل، چنین رسانه‌هایی به‌مرور اعتبار خود را از دست می‌دهند.
برای روشن شدن مساله، لطفا به این گزارش خبری ۱:۴۷ دقیقه‌ای سازمان صداوسیما در خصوص آزادی «اسدالله اسدی»، دیپلمات محکوم شده به زندان در بلژیک نگاه کنید. در این گزارش که روز ۵خرداد۱۴۰۲ با عنوان «آیا اقدام بلژیک در دستگیری اسدالله اسدی مبنای قانونی داشت؟» منتشر شده، خبرنگاران سازمان صداوسیما به‌جای گفت‌وگو با کارشناسان و متخصصان روابط و حقوق بین‌الملل، با خود گفت‌وگو،و خبرنگار طرف گفت‌وگو از روی متن مکتوب، آنچه در اختیارش گذاشته شده را می‌خواند. او در این گفت‌وگو مدعی است:
«بازداشت آقای اسدی در حالی که دیپلمات بودند در اتریش و دبیر سوم سفارت ایران در اتریش بودند، غیرقانونی هست چون ایشان مصونیت دیپلماتیک داشته‌اند.»«این بازداشت براساس آنچه دولت بلژیک عنوان کرده، تلاش برای بمب‌گذاری در نشست گروهک منافقین در پاریس اعلام شد، هرچند طی پنج سالی که آقای اسدی در بازداشت بودند مدرکی مبنی‌بر اینکه ایشان قصد بمب‌گذاری داشته یا اقدامی کرده، ارائه نشد.»«براساس دست نوشته‌هایی که از آقای اسدی در دوره بازداشت منتشر شد، ایشان شکنجه شدند و از حداقل حقوق محروم بوده‌اند.»طبق کنوانسیون ۱۹۶۱ وین در امور دیپلماتیک، کادر سیاسی سفارتخانه‌ها از مصونیت قضایی برخوردارند. اگر به‌فرض هم دچار خطایی شوند، به هیچ عنوان توقیف یا بازداشت نمی‌شوند و باید به ماموریت آن‌ها پایان داده شود و برگردانده شوند و از این منظر، اقدام دولت بلژیک غیرقانونی بود.»
ذکر چند نکته در خصوص این گزارش ضروری است:
۱- گفت‌وگو یکی از راه‌های تولید خبر و کسب اطلاعات برای خبرنگاران است. خبرنگاران برای آگاهی نسبت به آنچه اتفاق افتاده یا در حال وقوع است، سراغ مقام‌ها یا منابع خبری می‌روند و یا برای تحلیل اخبار سراغ متخصصان و فعالان مدنی می‌روند، اما اینکه خبرنگار در جایگاه مصاحبه‌شونده از روی متن بخواند و به پرسش‌ها پاسخ دهد، یعنی آن‌ها در نقش مجری منابع امنیتی قرار گرفته و هر آنچه آن‌ها نوشته‌اند را از رو می‌خوانند. چنین گزارشی نه تولید خبرنگار است و نه با اصول حرفه‌ای تهیه شده، بلکه واگذاری تریبون رسانه ملی به نهادهای امنیتی است تا افکار عمومی را دستکاری کنند.
۲- فریم‌بندی اطلاعات براساس اصول سازمانی و خط‌مشی رسانه، امری معمول است. خبرنگاران روزانه از میان صدها خبر، خبرهایی را براساس ارزش‌های خبری سازمان خبری وابسته انتخاب و در اختیار مخاطب قرار می‌دهند، اما پنهان کردن عمدی بخشی از حقیقت، خلاف اخلاق حرفه‌ای است. اخلاق حرفه‌ای حکم می‌کند که خبرنگار در انتقال اطلاعات، دقت را بر سرعت و منافع گروهی ارجح بداند و با صداقت عمل کند. حال آنکه این گزارش نه دقیق است و نه همه حقیقت را عنوان می‌کند. فارغ از اینکه آیا محکومیت آقای اسدی مستند به ادله‌های معتبر و قابل استناد بوده یا نه، مساله این است که اتهام آقای اسدی فعالیت تروریستی است و در حقوق بین‌الملل، مبارزه با تروریسم بر هر اصل دیگر حقوقی از جمله مصونیت دیپلماتیک ارجحیت دارد و نمی‌توان به بهانه داشتن مصونیت دیپلماتیک، انتظار داشت دولت‌ها در برابر اقدامات تروریستی منفعل عمل کنند.
درست است که مطابق کنوانسیون وین، نمایندگان سیاسی دولت‌ها در کشور پذیرنده مصونیت دیپلماتیک دارند، ولی دیپلمات‌ها مطابق همین کنوانسیون باید به قوانین دولت پذیرنده احترام بگذارند و خلاف آن عمل نکنند. ضمن اینکه مطابق سایر کنوانسیون‌های بین‌المللی که در حوزه مبارزه با تروریسم تصویب شده، از جمله کنوانسیون مقابله با حمایت مالی از تروریسم، و یا قطعنامه‌های مصوب سازمان ملل متحد در محکومیت تروریسم، هیچ مقام سیاسی در برابر اتهام اعمال تروریستی در امان نیست. این مساله در ماده ۷ دادگاه نظامی نورنبرگ نیز تاکید شده که موقعیت متهمان به‌عنوان سران دولت‌ها یا مسوول وزارتخانه‌ها، نمی‌تواند زمینه‌ای برای فرار از مسوولیت آن‌ها در برابر جنایات بین‌المللی باشد. بنابراین اصل بازداشت آقای اسدی و حبس او ناقض اصل مصونیت دیپلماتیک نیست، چراکه او نه به‌دلیل یک خطا یا جرم عادی، بلکه به اتهام نقش داشتن در یک عملیات تروریستی بازداشت شده است.
مطابق تعاریف مندرج در حقوق بین‌الملل، تروریسم، جنایت بین‌المللی و در پاره‌ای موارد جنایت علیه بشریت تلقی می‌شود، پس بدیهی است که جنایت علیه انسان‌ها قابل چشم‌پوشی به‌بهانه مصونیت دیپلماتیک نیست، به همین دلیل هم دولت ایران برای بازگرداندن او به دادگاه لاهه علیه دولت بلژیک شکایت نکرد، بلکه مجبور شد به دولت بلژیک بر سر امضای یک معاهده بین‌المللی برای استرداد زندانیان به توافق برسد. در این معاهده نیز تصریح شده که تبادل زندانیان برای گذراندن دوره محکومیت در خاک کشور متبوع صورت می‌گیرد، نه معافیت از مجازات و لغو عدالت کیفری.
۳- انتشار خبر جعلی، بخشی از ماموریت پروپاگاندا برای انحراف افکار عمومی است. پروپاگاندا البته همیشه بر دروغ استوار نیست، گاهی با انتشار بخشی از حقیقت و پنهان کردن بخش دیگری از حقیقت می‌کوشد افکار عمومی را دستکاری کند؛ درست مثل آنچه در این گزارش می‌بینیم. سازمان صداوسیما بخشی از حقیقت که مصونیت دیپلماتیک است را برجسته می‌سازد، ولی نسبت به مسوولیت بین‌المللی ایران و سایر کشورها در برابر صلح و امنیت بین‌المللی و مقابله با تروریسم که از سوی سازمان ملل متحد بر اعضا تکلیف شده، سخنی به‌میان نمی‌آورد تا بتواند به دروغ، بازداشت این متهم به اقدام تروریستی را غیرقانونی بخواند.
تردید داشتن نسبت به صحت اطلاعاتی که از رسانه‌های وابسته و جانبدار منتشر می‌شود و داشتن تفکر انتقادی، راه حفاظت از خود در برابر اطلاعات جعلی است. پیش از پذیرش هر خبری از این دست رسانهها، باید صحت آن را در سایر منابع معتبر خبری جست‌وجو کرد. سازمان‌های فکت چکینگ که اعتبار ادعاها را می‌سنجد، ابزار خوبی برای اطمینان یافتن از صحت اطلاعات و اخبار است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر