بحران بی‌‌‌آبی و تعطیلی واحدهای تولیدی

ونوس امیدوار، شهروند خبرنگار

بحران بی‌آبی در ایران برخی واحدهای تولیدی را به ورطه تعطیلی و نابودی کشانده است. گزارش زیر روایت برخی صاحبان واحدهای تولیدی است که در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند. 

****

۱۵ سال پیش بود که تمام سرمایه‌اش را جمع کرد تا یک واحد تولیدی راه بیندازد و در کنار ایجاد اشتغال برای عده‌ای جوان، کار و کاسبی‌ برای خود و آینده فرزندانش ایجاد کند. تا همین چند سال پیش هم اوضاع بد نبود و چرخ‌های خط تولید تُن ماهی می‌چرخید و نان حدود ۳۰  خانواده را تامین می‌کرد. اما این روزها نفس‌هایش به شماره افتاده‌اند و انگار زنگ خطر تعطیلی به صدا درآمده است. دلیلش هم چیزی نیست جز بی‌آبی. 

«فرزاد»، صاحب این واحد تولیدی می‌گوید: «صنایع غذایی به دلیل ضرورت شست‌وشوی مواد اولیه، نیاز به آب فراوان دارند. امسال اوضاع تامین آب به شدت بحرانی است و این روزها برای سرپا نگه‌ داشتن خط تولید، مجبوریم روزانه چهار تانکر آب تهیه کنیم. قیمت هر تانکر سه میلیون تومان است. حساب کنید، هر روز فقط ۱۲ میلیون تومان باید برای تهیه این یک قلم هزینه شود. مشکل این‌جا است که این قیمت هم دوام ندارد و احتمالا تابستان که بحران آب از این هم شدیدتر می‌شود، باید منتظر تانکرهای آب پنج میلیون تومانی باشیم. بنابراین اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، بعید است بتوانیم خط تولید را سرپا نگه داریم. این به معنی از کار بی‌کار شدن ۳۰ نفر و از مدار خارج شدن یکی دیگر از واحدهای تولیدی این کشور به دلیل سوء مدیریت مصرف آب است. واگذاری بی‌رویه مجوز چاه و حفر غیراصولی چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق در نقاط مختلف کشور در کنار مصرف بی‌رویه و غیراصولی از سفره‌های زیرزمینی آب، از دلایل اصلی بی‌آبی فراگیر در کشور است.»

واگذاری مجوز بی‌رویه حفر چاه به زمان ریاست جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» برمی‌گردد. «عیسی کلانتری» وزیر کشاورزی دولت «اکبر هاشمی رفسنجانی» در یک نشست مطبوعاتی در سال ۱۳۹۴ گفته بود: «در زمان احمدی‌نژاد، ظرف سه روز، اجازه حفاری‌ چاه سه‌ برابر و روزی هزاران متر چاه زده شد. بیلان منفی برداشت آب از زمان انقلاب تا قبل از دولت احمدی‌نژاد منفی ٤٥ میلیارد مترمکعب بود اما در هشت سال دولت او، ٧٥ میلیارد مترمکعب به این میزان اضافه شد.» 

اگرچه صدور مجوزهای بی‌رویه حفر چاه در دولت‌های بعدی کاهش یافت اما بهره‌برداری از منابع زیرزمینی آب و خشک کردن سفره‌های زیرزمینی هم‌چنان ادامه یافت. این موضوع در کنار کاهش میزان بارندگی در کشور و خالی ماندن حجم زیادی از سدها که گفته می‌شود در حال حاضر تنها ۱۸ درصد آن‌ها آب دارند، حالا کار را به جایی رسانده که صحبت از جیره‌بندی آب در صنایع تولیدی در میان است.

«رضا»، صاحب کارخانه تولید خوراک دام و طیور در شرق کشور در این رابطه می‌گوید: «عمق چاه برای دسترسی به آب هر سال بیشتر می‌شود. تا پنج سال پیش عمق چاه‌هایی که ما برای کارخانه از آن استفاده می‌کردیم، کمتر از ۲۰۰ متر بود اما امسال مجبور شدیم پمپ‌ها را به عمق ۲۵۰ متری زیر زمین ببریم. این یعنی این که منابع زیرزمینی در حال خشکیدن هستند. اگرچه چرخ‌های این کارخانه هنوز به صورت کامل از کار نیفتاده‌اند اما اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا کند، بعید است تا دو سال آینده بتوانیم سرپا باقی بمانیم. بگذریم از این که کیفیت آب نیز سال به سال بدتر می‌شود و هزینه‌های تصفیه بالاتر می‌روند. نگرانی بی‌آبی که به زودی دامن همه تولیدکنندگان این منطقه را فرا می‌گیرد و بالارفتن هزینه‌های قابل استفاده شدن آب موضوعی نیست که بتوان با وعده‌های توخالی مسوولان بر آن غلبه کرد.»

طی سال‌های اخیر با توجه به کاهش میزان بارندگی‌‌، در برخی از مناطق کشور با بحران جدی آب مواجه شدیم. «فیروز قاسم‌زاده»، سخن‌گوی صنعت آب در آبان‌ پارسال به خبرگزاری «مهر» گفته بود: «آخرین آمار موجود از مصرف آب صنایع، نشان دهنده آن است که این بخش ۲.۳ میلیارد متر مکعب از ۹۸ میلیارد متر مکعب حجم آب کشور را در اختیار دارد.»

براساس نقشه راه توسعه‌ای کشور، قرار است تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا سال ۱۴۰۴ محقق شود اما سوال این‌جا است که آب مورد نیاز آن از کجا تامین خواهد شد؟ از سال گذشته با شروع قطعی‌های مکرر برق، آسیب جدی به صنایع و واحدهای تولیدی وارد شد. حالا فعالان این بخش نگرانند آیا امسال با جیره‌بندی آب هم باید دست و پنجه نرم کنند؟ 

به گفته «سامان» که  کارشناس حوزه آب است، در چند دهه گذشته با مصرف بی‌‌رویه، بیشتر سفره‌های آبی زیرزمینی نابود شده‌اند: «در سال ١٣۶٧، حدود ١٣٢ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داشتیم؛ چیزی در حدود دو هزار و ۳۰۰ متر مکعب برای هر نفر. اما اکنون این سرانه به زیر هزار متر مکعب رسیده است. علاوه بر این، در ٣٠ سال گذشته حدود ١٣٠ میلیارد متر مکعب در سال آب داشتیم که سال ۱۴۰۱ این رقم  به ٩٠ میلیارد مترمکعب رسید و به نظر می‌رسد امسال رقم  ٨٠ میلیارد متر مکعب ثبت شود. ما با مصرف بی‌رویه و سوء مدیریت، منابع آبی را نابود کرده‌ایم، به‌ طوری که تالاب‌ها و رودخانه‌ها در حال خشک شدن هستند. علت آن هم چیزی نیست جز توسعه نادرست کشاورزی و استقرار نابه‌جای صنایع سنگین به دلیل مدیریت غلط مسوولان جمهوری اسلامی.»

خطر تداوم بحران آب و تعطیلی یکی پس از دیگری واحدهای تولیدی و صنعتی موضوعی است که نه تنها صدای تولیدکنندگان و شاغلان این بخش را درآورده بلکه برخی از مسوولان حکومتی نیز نسبت به آن اظهار نگرانی می‌کنند.  

«حمیدرضا فولادگر»، نماینده سابق اصفهان در مجلس شورای اسلامی پیش از این گفته بود: «نگاهی به الگوی مصرف آب کشور نشان می‌دهد سهم صنعت نسبت به کل مصرف آب رقم ناچیزی است. در زاینده‌رود عمده صنایعی که با سازمان آب دارای قرارداد هستند، حدود ۶۶ میلیون متر مکعب مصرف دارند که اکنون این رقم به ۴۴ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. به این معنی که صنایع مجبور شدند دو سوم مصرف‌ خود را کاهش دهند.»

تنش آبی در ایران روز به روز در حال افزایش است و نگرانی‌ها از آینده آبی در  کشور هر روز  بیشتر  می‌شود. سال آبی همواره از اول مهرماه می‌شود و تا آخر شهریور سال بعد ادامه می‌یابد. امسال در حالی که بیش از چند ماه تا پایان سال آبی باقی نمانده است، وضعیت خالی سدها نشان می‌دهد وارد چهارمین سال متوالی خشک‌سالی شده‌ایم. این به معنای آن است که در آینده‌ای نه چندان دور از تنش آبی به دوران بی‌آبی قدم خواهیم گذاشت.

پیامدهای ناگوار بحران بی‌آبی تنها نابودکننده زندگی انسان‌ها و از بین رفتن مشاغل تولیدی و صنعتی نیست بلکه تخریب طبیعت و محیط زیست از دیگر عواقب جبران‌ناپذیر آن است.