تحلیل‌گران، اخبار را براساس اطلاعات و پیش‌زمینه‌ای که در خصوص رویدادها دارند، تجزیه و تحلیل می‌کنند. حال اگر خبری را بدون اطلاعات تکمیلی دریافت کنیم و بخواهیم صرفا براساس پیش‌زمینه‌های ذهنی آن را تجزیه و تحلیل کنیم، احتمال خطا در آن بسیار زیاد می‌شود. چون واژگان به خودی‌خود یک بار معنایی خاص دارند، ولی همین واژگان، وقتی در یک متن قرار می‌گیرند، می‌تواند حامل معنای متفاوتی باشد. در علم رسانه، به این پدیده «Context Collapse» می‌گویند. یعنی شما با پیامی مواجه می‌شوید که برایتان کاملا بی‌معناست یا برداشت نادرستی از پیامی دارید که برای مخاطب خاص نوشته شده، نه مخاطب عام. پس برای پیشگیری از گمراهی مخاطب، همواره باید همراه خبر اطلاعات تکمیلی را به مخاطب داد، تا آن‌ها صرفا براساس پیش زمینه‌ای که از واژگان دارند، خبر را تجزیه و تحلیل نکنند.
***
پدیده «Context Collapse» در شبکه‌های اجتماعی، خیلی احتمال وقوع دارد، چراکه معمولا در بیشتر این پلتفرم‌ها، کاربران با محدودیت لغات یا محدودیت زمان برای انتشار ویدیو مواجه هستند و احتمال اینکه نتوانند پیام خود را کامل و گویا منتقل کنند، زیاد است. این پدیده اما مختص شبکه‌های اجتماعی نیست، رسانه‌ها و دستگاه‌های اطلاعاتی-امنیتی، گاهی از این تاکتیک به‌طور هدفمند برای گمراه کردن مخاطب استفاده می‌کنند. آن‌ها با استفاده از واژه‌هایی نامرتبط یا ذکر گوشه‌ای از اطلاعات، می‌کوشند مخاطب را به نتیجه‌گیری هدفمند، هدایت کنند.
برای نمونه، به این گزارش خبرگزاری «تسنیم» دقت کنید:
خبرگزاری تسنیم، روز ۳مرداد۱۴۰۲، در مطلبی با عنوان «دستگیری اعضای هسته مرکزی حزب جاسوس بهاییت در گیلان/ ارتباط مستقیم متهمان با صهیونیست‌ها»، بیانیه مشترک اداره اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه گیلان را منتشر کرده که حاوی خبر دستگیری تعدادی از معتقدان و مروجان دین بهاییت است.
در گزارش دو نهاد امنیتی استان گیلان که خبرگزاری تسنیم آن را عینا منتشر کرده، از کلمه «حزب» به‌جای «دین یا آیین»، از کلمه «هسته مرکزی» به‌جای واژه «مبلغان»، و از واژه «صهیونیست‌ها» به‌جای واژه «رهبران بهاییت در اسراییل» استفاده کرده است. اگرچه در متن این گزارش روشن است که آن‌ها عامدانه از واژه‌هایی با بار منفی و غیرواقعی استفاده کرده‌اند، ولی برای خبرگزاری تسنیم و نهادهای اطلاعاتی روشن است که بخش گسترده‌ای از مخاطبان، تنها به خواندن تیتر اکتفا می‌کنند، یا دقت کافی در متن ندارند. لذا مبلغان بهایی را اعضا حزبی و جاسوس معرفی کرده‌اند.
در این گزارش آمده: «شماری از اعضا هسته مرکزی حزب جاسوس بهاییت در این استان بازداشت شدند. متهمان بازداشت شده که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با کانون صهیونیستی موسوم به "بیت العدل" مستقر در سرزمین‌های اشغالی فلسطین در ارتباط تشکیلاتی بودند، ماموریت راهبردی احیا تشکیلات فرقه ضاله بهاییت در استان گیلان، تحت‌عنوان خط تبلیغ "تهاجمی" و جمع‌آوری هدفمند اطلاعات را برعهده داشتند. این گروه همچنین ماموریت تبلیغ آموزه‌های استعمار ساخته بهاییت و نفوذ در محیط‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و آموزشی را در سطوح مختلف و به‌طور خاص، در آموزشگاه‌های موسیقی برای کودکان و نوجوانان، فعالیت در عرصه کارگردانی و بازیگری تئاتر و نفوذ در سریال‌های شبکه سراسری صدا‌وسیما و استانی باران را برعهده داشتند.
یکی از مصادیق صرفا تشکیلاتی بودن بهاییت، تاکید مفرط سردمداران به تبلیغ و اشاعه تفکرات دیکته‌شده است. فرقه ضاله بهاییت، تبلیغ را از فرامین اصلی و جزو لاینفک خود می‌داند، اما در حضور افراد ناآگاه، بهاییت را به عنوان یک باور قلبی معرفی می‌کنند که لزومی ندارد هیچ نمود بیرونی خاصی داشته باشد، تا پس از درگیر کردن افراد با موضوع، از طریق شستشوی مغزی، خواسته‌هایشان را به افراد القا نمایند.»
توجه به چند نکته در این خبر ضروری است:
۱- این خبر مصداق دیس اینفورمیشن است. دیس اینفورمیشن، انتشار عامدانه و آگاهانه اطلاعات جعلی به قصد آسیب رساندن به یک فرد، یک گروه، یا یک جامعه است. چرا این خبر دیس اینفورمیشن است؟ زیرا نویسندگان این گزارش، عامدانه از واژه‌های غلط و با هدف گمراه کردن مخاطبان استفاده کرده‌اند. حزب، جاسوس و صهیونیست، هرکدام تعاریفی مشخص و مخاطب پیش‌زمینه‌ای نسبت به این واژگان دارد. نویسندگان این گزارش سعی کرده‌اند با استفاده از عناوین جعلی، ذهن را از اصل خبر دور کنند. خبر اصلی این است که دستگاه‌های اطلاعاتی استان گیلان، عده‌ای از معتقدان و مبلغان بهایی را به جرم تبلیغ بهاییت در این استان دستگیر کرده‌اند.
۲- هم در درستی اصل خبر تردید جدی وجود دارد، و هم عنوان اتهامی جعلی و بی‌اساس است. نویسندگان این بیانیه، هیچ اطلاعاتی از افراد دستگیر شده، تعداد آن‌ها، زمان دستگیری، مکان دستگیری، جنسیت بازداشت‌شدگان، سن‌و‌سال آن‌ها و …، ارائه نکرده و تنها با تکرار واژگانی که در طول ۴ دهه گذشته برای سرکوب بهاییان استفاده کرده‌اند، می‌کوشند بر موج خبری دستگیری مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گیلان به اتهام لواط، خللی وارد و اذهان عمومی را منحرف سازند.
اصل اتهام نیز جعلی و بی‌اساس است، چراکه پیش‌تر دادگاه تجدیدنظر در پرونده یک شهروند بهایی، متهم را تبرئه و گفته که تبلیغ آیین بهایی به خودی‌خود «تبلیغ علیه نظام» محسوب نمی‌شود و همچنین باور داشتن به آیین بهایی نیز، جرم نیست. در حکم این قاضی آمده: «اساسا در قانون، آیین بهاییت، جرم‌انگاری به عمل نیامده تا بتوان اشخاص را تحت این اتهام، تعقیب و مجازات نمود.» همچنین از نظر قاضی «تبلیغات مذهبی، آن هم به‌نحوی که علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت قلمداد نگردد، جرم نیست.» بنابراین اصل دستگیری این افراد، عملی مجرمانه و خلاف قانون است.
۳- اختلاف تیتر و متن، یکی از نشانه‌های جعلی بودن اطلاعات است. به همین دلیل در علم سواد رسانه، همواره به مخاطب توصیه می‌شود که تنها به خواندن تیتر اکتفا نکنند و در تفکیک خبر درست از خبر جعلی، به تطابق تیتر و متن دقت کنند.
۴- این گزارش، نمونه‌ای از محتوا رسانه‌ای است که رسانه در تولید آن نقشی نداشته، بلکه تنها جهت انتشار در اختیار رسانه قرار گرفته، و رسانه‌ای هم آن را منتشر کرده است. تنها نقش سازنده‌ای که خبرگزاری تسنیم به‌عنوان یک رسانه می توانست ایفا کند، پرهیز از انتشار، و یا حداقل انتخاب تیتر صحیح و آگاهی‌بخش به مخاطب بود تا از گمراهی مخاطب بکاهد، ولی خبرگزاری تسنیم نه‌تنها این کار را نکرده، بلکه در همراهی با نهادهای اطلاعاتی، کوشیده تا با تیتری گمراه کننده، نقش منحرف کننده افکار عمومی را بازی کند.
دیس‌اینفورمیشن و تلاش عامدانه نهادهای اطلاعاتی-امنیتی و رسانه‌های وابسته برای انحراف افکار عمومی، پدیده نوظهور نیست، این سیاست سال‌هاست در رسانه‌های حکومتی جاری بوده و از این پس نیز وجود خواهد داشت. مهم این است که به‌عنوان مخاطب، مصرف‌کننده سطحی اخبار نباشیم و در مواجه با اطلاعات و اخباری که دریافت می‌کنیم از خود بپرسیم: نویسنده کیست؟ کدام رسانه این پیام را منتشر کرده؟ این رسانه چه هدفی را دنبال می‌کند؟ و از همه مهم‌تر اینکه این رسانه چه اطلاعاتی را از مخاطب مخفی می‌کند و عامدانه بر آن سرپوش می‌گذارد؟ و هیچ اطلاعاتی را تنها با اکتفا به پس‌زمینه‌ای که از آن داریم، تجزیه و تحلیل نکنیم و در پی اطلاعات تکمیلی باشیم.
تفکر انتقادی، راه مقابله با کمپین‌های دیس اینفورمیشن و راه حفاظت از خود در برابر گمراهی است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر