آیا ایران جزو شش کشور برتر جهان در حوزه فناوری‌های آب است؟

 

«محمد همت»، سرپرست ستاد آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری روز ششم اردیبهشت ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با خبرگزاری «تسنیم» مدعی شد: «ایران جزو شش کشور برتر جهان در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب است.» 

او در این گفت‌وگو اظهار داشت: «در حوزه تکنولوژی‌ها و فناوری‌های مربوط به آب (water science and technology)، رتبه ایران در سال ۲۰۲۱ در جهان، رتبه ششم بوده است و فقط کشور‌های چین، امریکا، هند، انگلستان و آلمان از ایران در این حوزه جلوتر هستند. این موضوع خیلی افتخارآفرین و محل تامل است.» 

همت این ادعا را مستند به گزارش «اسکوپوس» و «سایماگو» دانسته و گفته است: «این رتبه‌بندی از این جهت حائز اهمیت و خدشه‌ناپذیر است که توسط اسکوپوس و سایت نمایه‌سازی آن، یعنی سایماگو طرح شده است و عده‌ای نمی‌­توانند منابع و مراجع رسمی آماری کشور را متهم به آمار‌سازی و گزارش غلط نمایند.»

آیا ایران جزو شش کشور برتر جهان در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

***

آیا ایران جزو ۶ کشور برتر جهان در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب است؟

ایران در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب در هیچ رنکینگی در میان کشورهای برتر قرار ندارد. آن‌چه مورد ادعای همت است، بحث تعداد مقالات منتشره در این حوزه در ایران است؛ هرچند او این نکته را روشن و قابل فهم برای مخاطب عادی بیان نمی‌کند. 

ایران در تولید مقالات علمی حوزه تکنولوژی و فناوری‌ (نه الزاما مرتبط با آب) در میان ۲۰ کشور اول دنیا در سال ۲۰۲۲ قرار داشته است و این تفاوت آشکار با توانمندی‌های ایران در این حوزه دارد.

ایران در گزارش سال ۲۰۲۲ شاخص نوآوری، به عنوان هفدهمین کشور دنیا با بیشترین تولید مقالات علمی معرفی شده است:

 

هرچند رتبه کشور در شاخص نوآوری در این سال ۵۱ برآورد شده و به طور مشخص در حوزه محیط زیست، در رتبه ۹۳ قرار گرفته است، با این وجود اسکوپوس و سایت نمایه‌سازی آن، یعنی سایماگو ایران را دوازدهمین کشور دنیا با بیشترین مقالات در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب معرفی کرده است. امریکا، چین، آلمان، بریتانیا، هند، کانادا، استرالیا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و ژاپن ۱۱ کشور اول دنیا در تولید مقالات علمی در این حوزه معرفی شده‌اند.

رتبه دانشگاه‌های ایرانی در میان دانشگاه‌های برتر دنیا در حوزه محیط زیست و آب

نگاهی به رتبه برترین دانشگاه‌های ایران در حوزه تکنولوژی و فن‌آوری آب و محیط زیست نشان می‌دهد که هیچ کدام از دانشگاه‌های ایران در سال ۲۰۲۱ در میان دانشگاه‌های برتر دنیا در این حوزه قرار نداشته‌اند. 

سایماگو به طور مشخص رتبه دانشگاه‌های دنیا در حوزه تکنولوژی و فناوری آب را اعلام نکرده اما در فهرست موضوعی، این مرکز آماری در حوزه کشاورزی و جنگل‌داری که می‌تواند به آب بازگردد، «دانشگاه صنعتی اصفهان» را برترین دانشگاه ایران با رتبه‌ای میان ۲۰۰ تا ۲۵۰ در میان بهترین دانشگاه‌های دنیا برآورد و بعد از آن، دانشگاه‌های «تهران»، «شیراز»، «تربیت مدرس» و «فردوسی» مشهد را بهترین دانشگاه‌های کشور در این حوزه معرفی کرده است. 

سایماگو در رشته محیط زیست، دیگر رشته مرتبط با آب، «پژوهشکده صنایع رنگ ایران» را واجد رتبه ۱۰۵ در میان برترین موسسات آموزشی این حوزه دانسته است.

اما موسسه «edurank» در فهرست ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا در حوزه مدیریت منابع آب، از دانشگاه تهران به عنوان هفتاد و پنجمین دانشگاه برتر دنیا، دوازدهمین دانشگاه برتر آسیا و اولین دانشگاه برتر ایران نام برده است. هیچ دانشگاه دیگری از ایران در میان ۱۰۰ دانشگاه برتر در این حوزه قرار نگرفته است.

 

آیا انتشار بالای مقالات علمی منجر به تولید مجله علمی معتبر ایرانی در دنیا شده است؟

سایماگو در میان ۱۰۰ مجله برتر علمی دنیا در حوزه محیط زیست، هیچ مجله ایرانی را معرفی نکرده است. برترین مجله علمی ایران در رتبه ۱۹۶ قرار دارد. مجله «آب و نانو تکنولوژی» ایران در رتبه ۱۹۶، مجله «مطالعات محیط زیست» در رتبه ۲۰۷ و مجله «تکنولوژی پیشرفته محیط زیست» با کسب رتبه ۲۱۱ در میان ۲۴۶ مجله دنیا، تنها مجلات علمی ایرانی هستند که در این فهرست قرار گرفته‌اند.

 

تکنولوژی آب؛ آیا ایران حرفی برای گفتن دارد؟

همان‌طور که در بالا اشاره شد، ایران در تعداد مقالات علمی در حوزه آب، در میان ۱۰ کشور اول دنیا قرار دارد اما این موفقیت به نوآوری و ابتکاری در حوزه آب در ایران منجر نشده است.

مجمع جهانی اقتصاد ۱۰ طرح ابتکاری برتر دنیا در حوزه آب شیرین را متعلق به کشورهای سوییس، امریکا، هند، آرژانتین، کنیا، کانادا و سنگاپور معرفی کرده است. 

«بانک جهانی» نیز ۱۴ طرح خلاقانه در حوزه آب که راه‌حلی برای حفاظت از آب در سطح جهانی ارایه کرده‌اند را متعلق به کشورهای امریکا، هند، کانادا، بنگلادش، سوئد، کنیا، غنا و سنگاپور دانسته است.

مقالات علمی ایرانیان در حوزه آب حتی منجر به برخوردار بودن مردم ایران از آب آشامیدنی با کیفیت نشده‌اند. طرح جمعیت سازمان ملل متحد در گزارشی رتبه ایران در برخورداری از آب با کیفیت را در میان ۱۸۰ کشور دنیا، هفتادم برآورد کرده است. 

نقشه زیر، آب با کیفیت‌تر را با رنگ آبی تیره و آب بی‌کیفیت را به رنگ لیمویی نشان داده است:

مدیریت منابع آبی و برخورداری از منابع آب شیرین داخلی تجدیدپذیر موضوع دیگری است که ایران در آن از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نیست. ایندکس «ماندی» (mundi) رتبه ایران در سرانه منابع آب شیرین داخلی تجدیدپذیر را در میان ۱۸۰ کشور دنیا، ۱۱۱ برآورد کرده است. جریان‌های تجدیدپذیر منابع آب شیرین داخلی به منابع رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی اطلاق می‌شوند. 

«انستیتو جهانی منابع» ایران را در میان ۳۰ کشور اول دنیا با بیشترین استرس آبی در رتبه ۲۴ معرفی کرده است. نقشه زیر نشان می‌دهد که ایران در ردیف کشورهای پرریسک دنیا در منابع آبی قرار دارد:

جمع‌بندی

محمد همت، سرپرست ستاد آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری مدعی است: «ایران جزو شش کشور برتر جهان در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب است.» 

این ادعا با واقعیت فاصله بسیار دوری دارد. برتری مورد ادعای همت نه به پیشرفت تکنولوژیکی در حوزه آب یا ارایه طرح‌های خلاقانه و ابتکاری در این حوزه بلکه به انتشار مقالات علمی در این زمینه اشاره دارد که در این هم ایران در میان شش کشور اول دنیا قرار ندارد. 

براساس برآورد اسکوپوس و سایت نمایه‌سازی آن، یعنی سایماگو که همت نیز به آن اشاره کرده، در سال ۲۰۲۱ ایران در رتبه ۱۲ دنیا با انتشار بیشترین مقاله در حوزه آب قرار داشته است اما این تعداد مقاله منجر به این نشده‌اند که دانشگاه‌ها یا مجلات علمی و یا در نوآوری مبتکران ایرانی، ایران را در میان کشورهای برتر دنیا قرار دهند. بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند:

• در میان ۱۰۰ دانشگاه اول دنیا در حوزه مدیریت منابع آب، دانشگاه تهران در رتبه ۷۵ قرار دارد.
• در میان ۱۰۰ دانشگاه اول دنیا در حوزه محیط زیست، هیچ دانشگاه ایرانی قرار ندارد.
• در میان ۱۰۰ مجله معتبر علمی دنیا در حوزه آب، هیچ مجله ایرانی وجود ندارد. بهترین مجله ایران در رتبه ۱۹۶ در میان ۲۴۶ مجله علمی این حوزه شناخته شده است.
• در میان طرح‌های ابتکاری و خلاق در حوزه آب، هیچ طرح ایرانی وجود ندارد.
• رتبه ایران در برخورداری از آب آشامیدنی با کیفیت در میان ۱۸۰ کشور دنیا، ۷۰ است.
• ایران در میان ۳۰ کشور اول دنیا با بیشترین استرس آبی، در رتبه ۲۴ قرار دارد.
• رتبه ایران در شاخص نوآوری ۵۱ است و در زیر مجموعه حفاظت از محیط زیست، در رتبه ۹۳ دنیا قرار دارد.

بنابراین «ایران‌وایر» به ادعای محمد همت، سرپرست ستاد آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری مبنی بر این که ایران جزو شش کشور برتر جهان در حوزه تکنولوژی و فناوری‌های مرتبط با آب است، نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.

حقیقت ندارد: اظهار دروغ درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود است.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا را کلیک کنید.