یک میلیارد دلار از پول ایران در کره جنوبی چه شد؟

درحالی دولت «ابراهیم رئیسی» بارها از وجود ۷ میلیارد دلار دارایی مسدود شده حاصل از فروش نفت در کره جنوبی می‌گفت، در جریان تبادل زندانی میان ایران و آمریکا اعلام شده ۶ میلیارد از این دارایی به‌صورت غیرمستقیم در دسترس قرار می‌گیرد تا ایران بتواند با آن کالای بشردوستانه خریداری کند. حال سوال اینجاست که ۱ میلیارد دلار دیگر چه شده است؟

***

آنقدر خبر آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران نزد بانک‌های کره‌جنوبی تکرار شده بود که این بار هم وقتی زمزمه‌های آزادسازی بالاگرفت، اولین مواجهه با خبر، شوخی و طعنه و کنایه‌های همیشگی بود. اما این بار اصل خبر واقعیت دارد، قرار است پول‌های ایران در کره‌جنوبی دست‌کم از این حساب‌ها آزاد شوند.

با این حال، همچنان بر سر نحوه استفاده از این دارایی‌ها بسته به اینکه چه کسی راوی خبر باشد، تفاوت‌هایی وجود دارد. راویان آمریکایی ماجرا همچون «جان کربی»، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید، روز جمعه از محدودیت‌هایی برای دسترسی ایران به پول‌های آزاد شده و نظارت بر نحوه استفاده آن‌ها سخن گفت.

به گفته این مقام کاخ سفید، این منابع مالی فقط برای غذا، دارو و تجهیزات پزشکی قابل دسترسی است که کاربرد نظامی دوگانه ندارند و در یک فرآیند دقیق و تحت‌نظر وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، هزینه خواهند شد.

 

هفت، هشت یا شش میلیارد دلار؟

اما آنچه بیش از اختلاف بر سر فرآیند نحوه دسترسی ایران به این دارایی‌ها مورد توجه قرار گرفته است، اعلام ارزش این دارایی‌هاست که ناگهان از ۷ میلیارد دلار قبلی، به ۶ میلیارد دلار کاهش یافته است.

البته مرور سابقه خبرهای دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی نشان می‌دهد که زمانی صحبت بر سر ۸.۵ میلیارد دلار دارایی بود. «علی ربیعی»، سخنگو دولت «حسن روحانی» در تیر سال ۱۳۹۹، ضمن گلایه از رفتار دولت کره‌جنوبی، میزان بدهی نفتی کره‌جنوبی به ایران را ۸ میلیارد دلار اعلام کرده بود.

یک ماه بعد از آن، «حسین تنهایی»، رییس اتاق ایران و کره جنوبی در مرداد همان سال، با اشاره به اینکه شکایت رسمی ایران از کره‌جنوبی کلید خورده است گفته بود: «کره‌جنوبی ۸.۵ میلیارد دلار را پس نمی‌دهد.»

پس‌از آن هرچه خبر و گزارش درباره دارایی‌های بلوکه شده ایران منتشر شده، عدد این مطالبات معادل ۷ میلیارد دلار برآورد شده است، ازجمله «عبدالناصر همتی»، رییس‌کل وقت بانک مرکزی در اسفند ۱۳۹۹ گفته بود: «پولی که بانک مرکزی از کره جنوبی طلب دارد ۷ میلیارد دلار است، اما قرار شده که پرداخت‌ها حداقل با یک میلیارد دلار آغاز شود.»

پاسخ قطعی و روشنی برای این پرسش که چطور ۷ میلیارد دلار بلوکه شده درست در زمان آزادسازی به ۶ میلیارد دلار کاهش یافت، وجود ندارد، اما می‌شود سناریوهایی را درباره آن محتمل و ممکن دانست.

 

نفت در برابر واکسن و آمبولانس

یکی از این گمانه‌ها، هزینه شدن موردی مبالغی از منابع بلوکه‌شده طی سال‌های گذشته است، کما اینکه در اظهارات آقای همتی، رییس‌کل بانک مرکزی در دولت روحانی، صحبت از پرداخت یک میلیارد دلار از منابع بلوکه‌شده به میان آمده است.، هرچند اطلاعی از اینکه آیا این اتفاق رخ داده یا خیر، در دست نیست.

 همتی همچنین در دی ۱۳۹۹، از ابراز تمایل کره‌ای‌ها برای تحویل آمبولانس و دستگاه تست کرونا به‌جای پول ایران خبر داده بود.

البته او خود در ادامه تصریح کرده بود که «منابع بلوکه شده ایران در کره جنوبی با ۲۰ یا ۵۰ میلیون دلار حل نمی‌شود و کره باید ۷ میلیارد دلار ایران را همراه با سود این پول برگرداند، چراکه هم‌اکنون کره در حال استفاده از منابع ایران است.» 

البته «اسحاق جهانگیری»، معاون اول حسن روحانی، چند ماه قبل از این اظهارات همتی با انتقاد از دولت کره‌ جنوبی طوری صحبت کرده بود که گویی دولت کره‌ جنوبی، حتی اجازه استفاده از ۷ میلیارد دلار منابع ایران برای واردات واکسن تولیدی کره را هم به ایران نداده بود.

در اردبیهشت‌ ۱۴۰۰ نیز «حسین تنهایی»، رییس اتاق مشترک ایران و کره‌جنوبی به خبرگزاری «تسنیم» از پرداخت ۳۰ میلیون دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی برای خرید واکسن کرونا خبر داد.

اگرچه در نهایت عدد و رقم روشنی از استفاده موردی ایران از منابع بلوکه شده در کره در دست نداریم، اما حتی اگر این موارد هم اتفاق افتاده باشد، بعید است رقمی نزدیک به یک میلیارد دلار باشد.

گزینه دیگری که برای توجیه کاهش یک میلیارد دلاری منابع ایران در کره می‌توان متصور بود، تغییر ارزش برابری ارز کره‌جنوبی، وون در برابر آمریکاست.

ایران نفت و فرآورده‌های نفتی خود را در زمان فروش به دلار قیمت‌گذاری و فروخته بود، اما مبالغ حاصل از فروش نفت و فرآورده‌ها به‌دلیل تحریم‌های اولیه آمریکا و محرومیت ایران از دسترسی به دلار در بانک‌های کره‌جنوبی، به وون کره نگهداری می‌شدند.

اگر آغاز بلوکه شدن دارایی‌های ایران در بانک‌های کره را سال ۱۳۹۷ هم‌زمان با خروج دولت «دونالد ترامپ» از توافق برجام درنظر بگیریم، در این دوره زمانی حدودا پنج ساله، ارزش وون کره‌جنوبی در برابر دلار آمریکا کمتر از ۱۵ درصد کاهش داشته است.

معادل دلاری مطالبات ایران از کره که پیش‌از‌این ۷ میلیارد دلار اعلام می‌شد، با این کاهش ۱۴.۶ درصدی ارزش وون به دلار، بیش از یک میلیارد دلار کاهش یافته است.

اگر بازه زمانی دو ساله اخیر را با تاخیر دولت سیزدهم و مخالفت اصولگرایان با برجام و به بن‌بست کشاندن شیوه دولت قبل در بازپس‌گیری این دارایی‌ها مرتبط بدانیم، میزان کاهش ارزش وون به دلار در دو سال گذشته نزدیک به ۱۲.۶ درصد بوده است که در ابعاد ۷ میلیارد دلار، به معنای افت ارزشی به میزان ۸۸۲ میلیون دلار است.   

در عین حال، بارها حتی مقام‌های رسمی از کارمزد ماهانه نگهداری این مبالغ نزد بانک‌های کره‌ای نیز گلایه کرده‌اند که اگر آن را به‌عنوان هزینه‌های عملیاتی به این رقم از دست رفته از بابت کاهش ارزش برابری اضافه‌کنیم، زیان عدم دسترسی به این پول‌ها بیشتر نیز خواهد شد.

اما حتی این حساب‌و‌کتاب‌ها و یافتن ردپای یک میلیارد دلار دود شده، پایان زیانکاری‌های سریالی اقتصاد ایران نیست، آن‌طور که گفته شده، این پول‌ها راهی دراز و پیچ در پیچ را باید بپیمایند تا به حساب‌های بانک‌های قطری برسند.

تبدیل وون به یورو و انتقال معادل یورویی این مبالغ به بانک‌هایی در آلمان و سوئيس و سپس انتقال آن‌ها به حساب‌هایی در قطر، در هر مرحله از تبدیل و انتقال، مستلزم پرداخت کارمزد، دستمزد و حق‌العمل‌های بانکی است که در ابعاد میلیاردی، ارقامی قابل‌توجه می‌شوند.

خطر از دست رفتن ارزش دارایی‌ها و ذخایر ارزی ایران که به ارزهای غیر معتبر جهانی نظیر روبل، یوان و دیگر ارزها نگهداری می‌شوند، آینده‌ محتملی است که در مورد حساب‌های بلوکه‌شده در کره‌جنوبی تجربه شد.

جدال بر سر ۷ میلیارد دلار بلوکه شده ایران نزد بانک‌های کره‌جنوبی که حالا ۶ میلیارد دلار شده، در حالی به ایستگاه‌های پایانی نزدیک شده است که عدم‌النفع ایران از بابت فروش نرفتن نفت و دیگر فرآورده‌ها یا محرومیت ایران از ابزارهای معمول و استاندارد انتقال منابع صادراتی، بسیار بیش از این‌هاست.

تنها در یک مورد یعنی عدم‌النفع فروش نرفتن روزانه یک میلیون بشکه نفت ایران در ۱۰ سال گذشته به‌دلیل تحریم‌ها، با احتساب متوسط قیمت ۶۶ دلار برای هر بشکه، به بیش از ۲۴۲ میلیارد دلار بالغ می‌شود.

عبدالناصر همتی، رییس‌کل سابق بانک مرکزی در توییتی این عدم‌النفع را حدود ماهانه ۳ میلیارد دلار در‌نظرگرفته که برای ۱۰ سال، به رقم ۳۶۰ میلیارد دلار بالغ می‌شود. 

تاسف‌بار آنجاست در‌حالی‌که ۲ تا ۳ میلیارد دلار فقط از محل فروش نرفتن نفت به اقتصاد ایران تحمیل می‌شود، دسترسی به پول‌های بلوکه‌شده پس از بیش از ۵ سال کشمکش که فقط قرار است صرف خرید کالاهای اساسی، دارو یا تجهیزات پزشکی شود، به‌عنوان دستاورد دولت ابراهیم رئیسی به افکار عمومی ایرانیان فروخته می‌شود.